Σφάλμα, λάθος πορεία και ελαφρότητα

Zeit on line-17/2/2011

Peer Steinbrueck*

Μετάφραση: Ελίζα Παπαδάκη

'Ποια στάση πρέπει να τηρήσει η Γερμανία ως προς τη διατήρηση της Ευρωζώνης και την υποστήριξη των γειτονικών χωρών;'

Εν αρχή ην η ορθή ανάλυση, και αυτή είναι εν προκειμένω: Δεν υφίσταται κρίση του ευρώ! Η λειτουργία του μέσου πληρωμών, η νομισματική αξία και η εξωτερική αξία του ευρώ είναι απολύτως ακέραιες। Αυτό που συμβαίνει είναι μια κρίση αναχρηματοδότησης μεμονωμένων κρατών μελών. Οφείλεται σε υπερβολικά δημόσια χρέη, φθίνουσα ανταγωνιστικότητα, ασταθείς τράπεζες, ένα μπουμ ακινήτων που κατέρρευσε, ή σε συνδυασμό αυτών των αιτίων. Και εδώ υποτιμάται ευρέως ο ρόλος που εξακολουθούν να παίζουν επιρρεπείς και υποκεφαλαιοποιημένες τράπεζες: επιπλέουν χάρη σε μιαν υπόσχεση σταθερότητας των κυβερνήσεών τους, και έτσι δημιουργείται η δίαυλος μετάδοσης προς τους προϋπολογισμούς.

Ποια στάση πρέπει να τηρήσει η Γερμανία ως προς τη διατήρηση της Ευρωζώνης και την υποστήριξη των γειτονικών χωρών; Η απάντηση προκύπτει από το σενάριο επαναφοράς όλων των προηγούμενων ευρωπαϊκών επιμέρους νομισμάτων. Οι οικονομικές συνέπειες θα ήσαν: Ανατίμηση του γερμανικού μάρκου, πολύ ακριβότερες γερμανικές εξαγωγές, υψηλά κόστη μετατροπής για τη γερμανική οικονομία στις ανταλλαγές με άλλα νομίσματα συν συναλλαγματικοί κίνδυνοι. Τα νομίσματα των χωρών που κλονίζονται από την κρίση θα υποτιμώνταν, η θηλειά του κρατικού τους χρέους σε σκληρό ξένο νόμισμα θα έσφιγγε ακόμα περισσότερο, οι τιμές των εισαγωγών τους θα ανέβαιναν, τις ενεργειακές πρώτες ύλες προπάντων πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να τις πληρώσουν.

Πιστεύει κανείς ότι όλα αυτά δεν θα αποσταθεροποιούσαν πολιτικά και δεν θα συγκλόνιζαν κοινωνικά τις γειτονικές μας χώρες; Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση - και ως κεντρική απάντηση στις οικονομικές και πολιτικές μετατοπίσεις ισχύος στο παγκόσμιο σύστημα - θα πήγαινε δεκαετίες πίσω. Και αυτό είναι αδιάφορο για τη Γερμανία; Καθώς αλλάζουν οι παγκόσμιες συνθήκες, η χώρα μας θα παραμείνει στην κατηγορία των πρωταθλητών μόνο μέσα και μαζί με την Ευρώπη. Θα είμαστε καλά εφόσον είναι καλά οι γείτονές μας.

Σε μερικούς σχολιαστές και καυγατζήδες στο μηντιακό ή στο ακαδημαϊκό βήμα αυτή η επίγνωση είναι προφανώς ξένη. Και την ομοσπονδιακή κυβέρνηση πρέπει να την κατηγορήσουμε διότι για πολύν καιρό δεν επικοινωνούσε καθαρά και σταθερά με τις χώρες εταίρους και με τις χρηματοοικονομικές αγορές. Αντ' αυτού άλλαζε θέσεις διαρκώς. Στην περίπτωση της Ελλάδας σέρφαρε για μεγάλο διάστημα πάνω σε ένα κύμα "σιδερένιας" επιφυλακτικότητας για να καθησυχάσει το γερμανικό κοινό. Κατόπιν η καγκελάριος, κάνοντας έναν περίπατο στη γαλλική παραλία, εγκατέλειψε ξαφνικά και με ελαφρότητα τη σωστή ιδέα, ότι θα έπρεπε να επιβάλλονται αυτόματα κυρώσεις όταν μια χώρα παραβιάζει τα κριτήρια της σταθερότητας. Στην περίπτωση της ευρω-ομπρέλας διάσωσης του Μαΐου του 2010 η κυβέρνηση έδινε την εντύπωση ότι αυτό το Ταμείο βοήθειας ουδέποτε θα χρειαζόταν να ενεργοποιηθεί. Οι παίκτες στις αγορές ένιωθαν να τους μπλοφάρουν. Όταν μετά η πρώτη χώρα μπήκε κάτω από την ομπρέλα, η κυβέρνηση έκανε ακόμα σαν να επρόκειτο το 2013 η ομπρέλα να κλείσει. Το ρεφραίν ότι η προστασία θα περιοριζόταν χρονικά έπαψε να ακούγεται στους λόγους της μόνον όταν έγινε ορατό για όλους ότι επεξεργαζόταν ένα μόνιμο ταμείο διάσωσης με το όνομα Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας για μετά το 2013. "Δεν υπάρχουν από κοινού εγγυημένα ευρωπαϊκά ομόλογα", ήταν το σύνθημα. De facto τα έχουμε ή τα δημιουργούμε στο πλαίσιο του Ταμείου σταθερότητας - μόνο που δεν επιτρέπεται κανείς να τα αποκαλέσει έτσι μετά τους αποδεικτικούς ισχυρισμούς μελών της κυβέρνησης ενάντια στα ευρωομόλογα. Επίσης μια οικονομική κυβέρνηση στο επίπεδο των 17 ευρω-χωρών απορριπτόταν για πολύν καιρό, και τώρα ήρθε η στροφή.

Στην αλλαγή του χρόνου ήρθε επιτέλους μια αλλαγή αντιλήψεων σε τμήματα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Ωρίμαζε η επίγνωση ότι για τη σταθεροποίηση της Ευρωζώνης είναι αναγκαίο ένα περιεκτικό πακέτο που να παρεμβαίνει ουσιαστικά. Τα συστατικά ενός τέτοιου πακέτου, από την ενδυνάμωση της δημοσιονομικής και της οικονομικής πολιτικής εποπτείας, στη συνέχεια μιαν ουσιώδη βελτίωση του Ταμείου σταθερότητας, μέχρι ένα Σύμφωνο για την ανταγωνιστικότητα, είναι βασικά σωστά και δεν αξίζουν μικρολεπτομερειακές ενστάσεις. Το πρόβλημα βρίσκεται μάλλον στη στάση της κυβέρνησης συνασπισμού, όπου το [φιλελεύθερο κόμμα] FDP δεν κινείται στο ίδιο επίπεδο επίγνωσης όπως η καγκελαρία και το υπουργείο Οικονομικών. Το τμήμα της κυβέρνησης όπου ηγείται η CDU [Χριστιανοδημοκρατική Ένωση] έχει στο μεταξύ πετάξει στη θάλασσα την πολιτική σαβούρα των [πολύ αρνητικά φορτισμένων] λέξεων "αρχιπληρωτής της Ευρώπης", "Ένωση μεταβιβάσεων [transfer union]" ή "κοινοτικοποίηση κινδύνων". Αλλά για την ομοσπονδιακή κυβέρνηση συνολικά αυτό διόλου δεν ισχύει.

Και αυτό ενμέρει εξηγεί γιατί έχει ξεφύγει η επικοινωνία της κυβέρνησης για το "Σύμφωνο ανταγωνιστικότητας" και για την προετοιμασία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου το Μάρτιο του 2011. Εργάζεται μεν με γραπτές πρωτοβουλίες, αλλά αυτές δεν έχουν συμφωνηθεί ενδοκυβερνητικά. Αυτό δεν φέρνει την κυβέρνηση μόνο σε αμηχανία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και σε συνταγματικές δυσκολίες εσωτερικά, όσον αφορά τα ενημερωτικά της καθήκοντα απέναντι στη Βουλή.

Ένα Σύμφωνο Ανταγωνιστικότητας δεν συνιστά απάντηση στο καντάρια βαρύ δημόσιο χρέος και στο ασταθές τραπεζικό σύστημα στην Ευρώπη, αλλά σε μια συνολική αντιμετώπιση είναι μια σωστή επί μέρους απάντηση στο εκ γενετής ςελάττωμα του ανεπαρκούς οικονομικού και δημοσιονομικού συντονισμού στη Νομισματική Ένωση. Υπάρχουν πέντε περαιτέρω στοιχεία που ανήκουν σε ένα ολοκληρωμένο πακέτο σταθεροποίησης αλλά παραμένουν ως τώρα υποφωτισμένα:

1.) Ένα από τα κεντρικά προβλήματα της Ευρώπης παραμένουν οι υποκεφαλαιοποιημένες τράπεζες, οι οποίες σήμερα ακόμα έχουν θέσεις ενεργητικού αμφίβολης ποιότητας. Πρέπει να υπολογίζουμε ότι θα αναγκαστούν να διαγράψουν κι άλλα δισεκατομμύρια. Σε μερικές από αυτές τις τράπεζες λείπει θεμελιακά ένα βιώσιμο επιχειρηματικό πρότυπο. Και από την εργαλειοθήκη της ΕΕ λείπουν έως τώρα ένα Ταμείο [facility] και ένας θεσμός που να στοχεύουν στην ανακεφαλαιοποίηση και αναδιάρθρωση του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος.

2.) Εδώ ανήκει και ένα ευρωπαϊκό πτωχευτικό δίκαιο για τράπεζες, ώστε προβληματικές τράπεζες να εκτυλίσσονται [;] με τάξη εν όψει απειλουμένων μεγάλων χρεοκοπιών.

3.) Το θέμα της αναδιάρθρωσης του χρέους μιας ευρωπαϊκής χώρας ενδέχεται σύντομα να έρθει στην πολιτική ημερήσια διάταξη. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι. Η αρχή κατά την οποία σε μία οικονομία της αγοράς κίνδυνος και ευθύνη πρέπει να συμπίπτουν σημαίνει λογικά ότι οι πιστωτές κρατικών ομολόγων πρέπει να μετέχουν σε μιαν αναδιάρθρωση ή απαλλαγή χρεών - όχι μόνον όταν απειλείται χρεοκοπία, αλλά και όταν μια χώρα δεν έχει πια ρευστότητα.

4.) Γι' αυτό στην ευρωπαϊκή συνθήκη πρέπει να μπει και η δυνατότητα μιας διαδικασίας κρατικής χρεοκοπίας. Σε ακραία περίπτωση ευρωπαϊκά κράτη θα πρέπει να μπορούν να ανακτήσουν το αποκλειστικό δικαίωμα να καθορίζουν ισοτιμίες και επιτόκια, για να απελευθερωθούν από τη ρουφήχτρα προς τα κάτω. Η αναγκαιότητα συνοδευτικών μέτρων ευρωπαϊκής αλληλεγγύης δεν θα αναιρούνταν σε καμία περίπτωση.

5.) Εντέλει οι Γερμανοί προπάντων, οι οποίοι με τα πλεονάσματα των τρεχουσών συναλλαγών τους πλέον αποκαλούνται οι Κινέζοι της Ευρώπης, θα πρέπει να ασχοληθούν με το ζήτημα σε πόση ανισορροπία επιτρέπεται να βρίσκεται το εμπόριο στην Ευρώπη. Αυτό δεν θα έστελνε προφανώς διακοπές τους Γερμανούς εξαγωγείς. Αλλά το ερώτημα πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την εσωτερική ζήτηση προωθώντας την ιδιωτική αγοραστική δύναμη και κίνητρα για επενδύσεις εξοπλισμού στο εσωτερικό, αντί να στέλνουμε κεφάλαια έξω, πρέπει να αντιμετωπιστεί πολιτικά.

Μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση, προσανατολισμένη στα κεντρικά προβλήματα της Ευρώπης, είναι ορθή και αξίζει να στηριχθεί। Αυτό που έχουμε μπροστά μας, ή διαφαίνεται, αφενός πολιτικά προωθείται λανθασμένα και αφετέρου εξακολουθεί να είναι ανεπαρκές.
*Peer Steinbrueck - Γερμανός Σοσιαλδημοκράτησ, τέως υπουργός Οικονομικών στην πρώτη κυβέρνηση Μέρκελ του μεγάλου συνασπισμού