 |
| Νόρµπερτ Ελίας |
Οι συµπεριφορές ανοµίας που περιέγραψα στην αρχή δεν είναι πολιτικές συµπεριφορές, αλλά αποτέλεσµα απουσίας µιας πολιτισµικής διαδικασίας, όπως αυτή που περιέγραψα. Και επειδή κάποιοι ταυτίζουν την άρνηση του νόµου ως τρόπου επίλυσης των κοινωνικών διαφορών µε τα κινήµατα ανυπακοής θα πρέπει να γνωρίζουν το εξής. Το κίνηµα ανυπακοής στην Αµερική του Θορό και του πρόσφατα θανόντος Χάουαρντ Ζιν ήταν κινήµατα που στην ανυπακοή κατά του νόµου προσέθεταν την αποδοχή της τιµωρίας για την παραβίαση του νόµου. Ηταν κινήµατα που δεν αµφισβητούσαν την αναγκαιότητα και την καθολικότητα των νόµων. Ηταν απλώς µια µέθοδος αλλαγής τους.
Σήµερα φαινόµενα όπως η ασκούµενη βία κατά των πολιτικών (µε αποκορύφωµα την επίθεση κατά του Κωστή Χατζηδάκη, και κατόπιν κατά του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σηµίτη), η εξέγερσητης Κερατέας, το κίνηµα «∆εν πληρώνω», ακόµη και η θλιβερή επίθεσητων χούλιγκαν κατά του Θεάτρου Τέχνης, προεόρτια τελετή των όσων συνέβησανστο πρόσφατο µατς Ολυµπιακού - Παναθηναϊκού, έχουν παρουσιαστεί ως µορφές αντίστασης κατά της πολιτικής και οικονοµικής ελίτ που κυβερνά αυτόν τον τόπο. Αντιθέτως, δεν είναι τίποτα άλλο απόαπλά δείγµατα της απουσίαςτων πολιτισµικών συµπεριφορών που διαµόρφωσαν τις νεωτερικές κοινωνίες, της αδυναµίας τωνελίτ να ασκήσουν διαπαιδαγωγικό ρόλο και της αδυναµίας του κράτους να λειτουργήσει ως νοµιµοποιηµένος φορέας άσκησης βίας.
Η διαδικασία µετάβασης απότις βίαιες (σε ατοµικό και διαταξικόεπίπεδο) προνεωτερικές κοινωνίες στις κοινωνίες πουτον ρόλο της νόµιµης άσκησης βίας παίζει το κράτος είναι µια πολύ αργή διαδικασία, η οποία ακολούθησε τις εξελίξεις της κουλτούρας που πραγµατοποιήθηκαν από την Αναγέννηση.
Στην Ελλάδα, αυτή η διαδικασία συντοµεύτηκε και περιορίστηκε µόνο στο πλαίσιο των πολιτειακών µετασχηµατισµών.
Οι σύγχρονες νεωτερικές κοινωνίες είναι αποτέλεσµα µια διαδικασίας µεταφοράς συµπεριφορών και ταυτοχρόνως δικαιωµάτων από τα πάνω προς τα κάτω. Η υιοθέτηση προτύπων µιας κοινωνική οµάδας από µια άλλη κοινωνική οµάδα αποτελεί το σηµαντικότερο βήµα στη διαδικασία εκπολιτισµούτων κοινωνιών. Με τα λόγια του Νόρµπερτ Ελίας (« Η εξέλιξη του πολιτισµού », 1939, ελλ. έκδοση Νεφέλη) αυτό είναι το βήµα από τον πολιτισµό στα πολιτισµένα άτοµα. Στην αναγεννησιακή Ευρώπη της απόλυτης µοναρχίας είχαµε µια διαδικασία περιορισµού της διατοµικής βίας µέσω της υιοθέτησης συµπεριφορών από τα ανώτερα κοινωνικά στρώµατα και της µετάδοσης αυτών των πολιτισµικών συµπεριφορών στα κατώτερα. Αυτήη µετάδοση όµως προϋπέθετε την ύπαρξη κατάλληλων κοινωνικών δοµών, όπως ήταν αρχικά ο εξισορροπιστής µονάρχης και στησυνέχεια το κράτος ως µηχανισµός καταναγκασµού, και την εθνική ιδεολογία ως φαντασιακός µηχανισµός παραγωγής νοµιµοφροσύνης.
Με δυο λόγια η κοινωνική εξοµοίωση οδήγησε και στην εξοµοίωση των τρόπων συµπεριφοράς και στη µετάβαση από τους εξωτερικούς καταναγκασµούς στην ενίσχυση των εσωτερικών. Ετσι νεωτερική κοινωνία είναι αυτή που – όπως υποστήριζε ο Ελίας – έχει εγκαταλείψει τον ετεροαναγκασµό ως µέσο ελέγχου της συµπεριφοράς για χάρη του εσωτερικού αναγκασµού. Στην περίπτωση που δεν αρκεί ο εσωτερικόςκαταναγκασµός λειτουργεί το κράτος ως νόµιµος φορέας άσκησης της βίας.
Για πολλούς λόγους τίποτα απ’ όλα αυτά – η εκποµπή για το 1821δείχνει µερικούς από αυτούς – δεν συνέβη στην Ελλάδα. Η Ελλάδα µε βάση τα παραπάνω δεδοµένα εξακολουθεί να µην είναι πλήρως νεωτερική κοινωνία. Θα µπορούσα να πω, πως µόνο ένα απ’ όλα αυτά συνέβη. Αυτό είναι η εξοµοίωσητων κατώτερων κοινωνικών οµάδων µε τιςαξίες των ανώτερων. Μόνο πουσυνέβη µε τηναντίθετη φορά. Αντί ο φόβος της µη κοινωνικής αποδοχής και της απώλειαςτης νεοεπιτευχθείσας κοινωνικής θέσης, ο φόβος δηλαδή του κοινωνικού υποβιβασµού, να«αναγκάσει» τους κατώτερους ναακολουθούν τους ανώτερους, συνέβη οι ανώτεροι, για λόγους πολιτικού κόστουςκαι γοήτρου,να θελήσουν να µοιάζουν στουςκατώτερους. Κλασικό παράδειγµα η βράβευση από τηνανώτατη πνευµατική ηγεσία της χώρας µας, την Ακαδηµία Αθηνών, της ανοµίαςτης δασκάλας Χαράς Νικοπούλου, η οποία παραβίασε τους νόµους του ελληνικούκράτους για τη διδασκαλία της µειονοτικής γλώσσας, καλλιεργώντας κλίµα γλωσσικού και θρησκευτικού διχασµού. Αλλο παράδειγµα είναι η πολιτική ατολµία στο ζήτηµα της άσκησης της νόµιµης βίας του κράτους.
Οι συµπεριφορές ανοµίας που περιέγραψα στην αρχή δεν είναι πολιτικές συµπεριφορές, αλλά αποτέλεσµα απουσίας µιας πολιτισµικής διαδικασίας, όπως αυτή που περιέγραψα. Και επειδή κάποιοι ταυτίζουν την άρνηση του νόµου ως τρόπου επίλυσης των κοινωνικών διαφορών µε τα κινήµατα ανυπακοής θα πρέπει να γνωρίζουν το εξής. Το κίνηµα ανυπακοής στην Αµερική του Θορό και του πρόσφατα θανόντος Χάουαρντ Ζιν ήταν κινήµατα που στην ανυπακοή κατά του νόµου προσέθεταν την αποδοχή της τιµωρίας για την παραβίαση του νόµου. Ηταν κινήµατα που δεν αµφισβητούσαν την αναγκαιότητα και την καθολικότητα των νόµων. Ηταν απλώς µια µέθοδος αλλαγής τους.
Η διαδικασία µετάβασης απότις βίαιες (σε ατοµικό και διαταξικόεπίπεδο) προνεωτερικές κοινωνίες στις κοινωνίες πουτον ρόλο της νόµιµης άσκησης βίας παίζει το κράτος είναι µια πολύ αργή διαδικασία, η οποία ακολούθησε τις εξελίξεις της κουλτούρας που πραγµατοποιήθηκαν από την Αναγέννηση.
Στην Ελλάδα, αυτή η διαδικασία συντοµεύτηκε και περιορίστηκε µόνο στο πλαίσιο των πολιτειακών µετασχηµατισµών.
Οι σύγχρονες νεωτερικές κοινωνίες είναι αποτέλεσµα µια διαδικασίας µεταφοράς συµπεριφορών και ταυτοχρόνως δικαιωµάτων από τα πάνω προς τα κάτω. Η υιοθέτηση προτύπων µιας κοινωνική οµάδας από µια άλλη κοινωνική οµάδα αποτελεί το σηµαντικότερο βήµα στη διαδικασία εκπολιτισµούτων κοινωνιών. Με τα λόγια του Νόρµπερτ Ελίας (« Η εξέλιξη του πολιτισµού », 1939, ελλ. έκδοση Νεφέλη) αυτό είναι το βήµα από τον πολιτισµό στα πολιτισµένα άτοµα. Στην αναγεννησιακή Ευρώπη της απόλυτης µοναρχίας είχαµε µια διαδικασία περιορισµού της διατοµικής βίας µέσω της υιοθέτησης συµπεριφορών από τα ανώτερα κοινωνικά στρώµατα και της µετάδοσης αυτών των πολιτισµικών συµπεριφορών στα κατώτερα. Αυτήη µετάδοση όµως προϋπέθετε την ύπαρξη κατάλληλων κοινωνικών δοµών, όπως ήταν αρχικά ο εξισορροπιστής µονάρχης και στησυνέχεια το κράτος ως µηχανισµός καταναγκασµού, και την εθνική ιδεολογία ως φαντασιακός µηχανισµός παραγωγής νοµιµοφροσύνης.
Με δυο λόγια η κοινωνική εξοµοίωση οδήγησε και στην εξοµοίωση των τρόπων συµπεριφοράς και στη µετάβαση από τους εξωτερικούς καταναγκασµούς στην ενίσχυση των εσωτερικών. Ετσι νεωτερική κοινωνία είναι αυτή που – όπως υποστήριζε ο Ελίας – έχει εγκαταλείψει τον ετεροαναγκασµό ως µέσο ελέγχου της συµπεριφοράς για χάρη του εσωτερικού αναγκασµού. Στην περίπτωση που δεν αρκεί ο εσωτερικόςκαταναγκασµός λειτουργεί το κράτος ως νόµιµος φορέας άσκησης της βίας.
Για πολλούς λόγους τίποτα απ’ όλα αυτά – η εκποµπή για το 1821δείχνει µερικούς από αυτούς – δεν συνέβη στην Ελλάδα. Η Ελλάδα µε βάση τα παραπάνω δεδοµένα εξακολουθεί να µην είναι πλήρως νεωτερική κοινωνία. Θα µπορούσα να πω, πως µόνο ένα απ’ όλα αυτά συνέβη. Αυτό είναι η εξοµοίωσητων κατώτερων κοινωνικών οµάδων µε τιςαξίες των ανώτερων. Μόνο πουσυνέβη µε τηναντίθετη φορά. Αντί ο φόβος της µη κοινωνικής αποδοχής και της απώλειαςτης νεοεπιτευχθείσας κοινωνικής θέσης, ο φόβος δηλαδή του κοινωνικού υποβιβασµού, να«αναγκάσει» τους κατώτερους ναακολουθούν τους ανώτερους, συνέβη οι ανώτεροι, για λόγους πολιτικού κόστουςκαι γοήτρου,να θελήσουν να µοιάζουν στουςκατώτερους. Κλασικό παράδειγµα η βράβευση από τηνανώτατη πνευµατική ηγεσία της χώρας µας, την Ακαδηµία Αθηνών, της ανοµίαςτης δασκάλας Χαράς Νικοπούλου, η οποία παραβίασε τους νόµους του ελληνικούκράτους για τη διδασκαλία της µειονοτικής γλώσσας, καλλιεργώντας κλίµα γλωσσικού και θρησκευτικού διχασµού. Αλλο παράδειγµα είναι η πολιτική ατολµία στο ζήτηµα της άσκησης της νόµιµης βίας του κράτους.
Οι συµπεριφορές ανοµίας που περιέγραψα στην αρχή δεν είναι πολιτικές συµπεριφορές, αλλά αποτέλεσµα απουσίας µιας πολιτισµικής διαδικασίας, όπως αυτή που περιέγραψα. Και επειδή κάποιοι ταυτίζουν την άρνηση του νόµου ως τρόπου επίλυσης των κοινωνικών διαφορών µε τα κινήµατα ανυπακοής θα πρέπει να γνωρίζουν το εξής. Το κίνηµα ανυπακοής στην Αµερική του Θορό και του πρόσφατα θανόντος Χάουαρντ Ζιν ήταν κινήµατα που στην ανυπακοή κατά του νόµου προσέθεταν την αποδοχή της τιµωρίας για την παραβίαση του νόµου. Ηταν κινήµατα που δεν αµφισβητούσαν την αναγκαιότητα και την καθολικότητα των νόµων. Ηταν απλώς µια µέθοδος αλλαγής τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου