ΔΗΜΑΡ: Για ένα δημόσιο πανεπιστήμιο που αυτοδιοικείται, αξιολογείται και λογοδοτεί

Οι θέσεις της Δημοκρατικής Αριστεράς για τη μεταρρύθμιση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

1. Ενιαίο μεταρρυθμιστικό σχέδιο για την Παιδεία

Η Δημοκρατική Αριστερά έχει επανειλημμένα εκφραστεί υπέρ της μεταρρύθμισης της εκπαίδευσης στην Ελλάδα και έχει συγκεκριμένα εκδηλώσει την βούλησή της να συμβάλει ουσιαστικά στα μεταρρυθμιστικά σχέδια που στοχεύουν στην κατοχύρωση του κριτικού και αναπτυξιακού ρόλου της γνώσης ως δημόσιου και κοινωνικού αγαθού και συνεπώς στην ανασυγκρότηση του δημόσιου χώρου της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση χρειάζεται άμεση και ουσιαστική μεταρρύθμιση. Κάθε καθυστέρηση υπονομεύει την προοπτική της ανάπτυξης της χώρας.

Η μεταρρύθμιση, ωστόσο, δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ο στόχος αυτός είναι μακροπρόθεσμος, απαιτεί προσπάθεια και σχέδιο, ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές συναινέσεις αλλά είναι ταυτόχρονα επιτακτικός καθώς η Ελλάδα διέρχεται τη πιο σημαντική ίσως κρίση της σύγχρονης ιστορίας της. Χρειαζόμαστε, επομένως, ένα συνεκτικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που να περιλαμβάνει τις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

2. Ενιαίος χώρος Παιδείας και Έρευνας

Μία σημαντική μεταρρύθμιση στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης οφείλει να ξεκινήσει από μια νέα αντίληψη για τη σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την έρευνα. Ανώτατη εκπαίδευση και έρευνα αποτελούν εξ ορισμού ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο δραστηριοτήτων, το οποίο αποκτά σήμερα συνεχώς μεγαλύτερη στρατηγική σημασία. Η ιστορία, η θεωρία και η διεθνής εμπειρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις περισσότερο αναπτυγμένες χώρες επιβεβαιώνουν αυτή την κατεύθυνση. Γι αυτό προτείνεται, η δημιουργία ενός ενιαίου χώρου εκπαίδευσης και έρευνας, που θα διακρίνεται από την αυτοτέλεια, τη δυναμική και την πολυτυπία του.

3. Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο.

Η Δημοκρατική Αριστερά στηρίζει το δημόσιο πανεπιστήμιο που αυτοδιοικείται, αξιολογείται και λογοδοτεί, επειδή μόνο αυτό μπορεί να εξασφαλίσει το κοινωνικό αγαθό της παιδείας, παρέχοντας ίσες ευκαιρίες μόρφωσης για όλους τους πολίτες. Παράλληλα, η ΔΗΜΑΡ στηρίζει αλλαγές που συντείνουν στην κατεύθυνση της στήριξης των δυνάμεων αριστείας μέσα στα πανεπιστήμια και ΤΕΙ. Η εξωστρέφεια που πρέπει να διακρίνει το πανεπιστήμιο, προϋποθέτει την εναρμόνισή του με τις ευρωπαϊκές και διεθνείς πρακτικές, έτσι ώστε να ανταποκριθεί στον μορφωτικό και ερευνητικό ρόλο του και να βρει τη θέση του στη διεθνή ακαδημαϊκή σκηνή. Παράλληλα θα μεταφέρει τη γνώση που παράγει προς τις ευρύτερες κοινωνικο-οικονομικές δυνάμεις της χώρας ενισχύοντας την παρουσία της χώρας στο διεθνές στερέωμα. Εξειδικεύοντας τις γενικές θέσεις που έχουμε ήδη διατυπώσει, εν όψει της σχεδιαζόμενης μεταρρύθμισης προτείνουμε τα εξής:

3.1. Διοίκηση των ΑΕΙ

Η μεταρρύθμιση των πανεπιστημίων δεν εξαντλείται στο θέμα της διοίκησης των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Η διοίκηση των πανεπιστημίων είναι σημαντικό θέμα αλλά μόνο στο πλαίσιο μιας ουσιαστικής μεταρρύθμισης που τολμά να ανοίξει το ζήτημα της ακαδημαϊκής αναδιοργάνωσης και των προγραμμάτων σπουδών που προσφέρουν τα ελληνικά πανεπιστήμια, που βλέπει κεντρική τη θέση της έρευνας και τη συνδέει με τη γνώση, που μετατρέπει την αξιολόγηση σε κεντρική διαδικασία για την παραγωγή της γνώσης, που αντικειμενικοποιεί τα κριτήρια χρηματοδότησης των ιδρυμάτων, που απαλλάσσει τα ιδρύματα από τον σφικτό εναγκαλισμό του κράτους που παραλύει τη λειτουργία τους. Σε αυτή την κατεύθυνση, χρειάζεται μια νέα διοίκηση ισχυρή, αποτελεσματική, με δημοκρατική νομιμοποίηση και ανεξάρτητη από ομάδες συμφερόντων μέσα και έξω από τα πανεπιστήμια. Συγκεκριμένα για τη διοίκηση των Πανεπιστημίων προτείνουμε διφυή διοικητική δομή που θα παρέχει την εγγύηση θεσμικών αντίβαρων με διακριτούς ρόλους και αρμοδιότητες. Η δομή που προτείνουμε είναι η εξής :

- Πρυτάνεις, αντιπρυτάνεις, κοσμήτορες και πρόεδροι τμημάτων, όλα τα μονομελή, δηλαδή, όργανα διοίκησης, είναι αιρετά και εκλέγονται από το σύνολο των μελών ΔΕΠ.

- Τα συμβούλια διοίκησης αποτελούνται κατά πλειοψηφία από αιρετά μέλη ΔΕΠ και μειοψηφία εξωτερικών μελών που θα επιλέγονται από τους αιρετούς με σαφώς καθορισμένες εποπτικές και ελεγκτικές αρμοδιότητες:

την έγκριση του προϋπολογισμού του ιδρύματος

την έγκριση του απολογισμού λειτουργίας

τη στρατηγική ανάπτυξης του ιδρύματος (συνεργασίες κ.α.)

τον προγραμματισμό και την προγραμματική συμφωνία με την πολιτεία

την αξιοποίηση της περιουσίας του ιδρύματος

την έγκριση και αναθεώρηση του πλαισίου λειτουργίας του (Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας, οργανόγραμμα κ.α.)

τις διαδικασίες εσωτερικού ελέγχου και την τήρηση του Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας

την ευρωπαϊκή και διεθνή προβολή του Ιδρύματος

-Η Σύγκλητος είναι το ανώτατο ακαδημαϊκό όργανο και περιλαμβάνει τον πρύτανη, τους αντιπρυτάνεις, τους κοσμήτορες των Σχολών και προέδρους Τμημάτων.

-Οι φοιτητές συμμετέχουν στις διαδικασίες εκλογής κλειστού αριθμού αποκλειστικά δικών τους εκπροσώπων στα όργανα διοίκησης με δικαίωμα συμμετοχής σε ζητήματα φοιτητικής μέριμνας και αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου. Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για τους διοικητικούς.

3.2. Ακαδημαϊκή Ανασυγκρότηση / Χωροταξική αναδιάρθρωση.

Η οργάνωση των σπουδών οφείλει να επιτρέπει την κινητικότητα των φοιτητών και την επικοινωνία μεταξύ επιστημονικών πεδίων, με βάση την πολυτυπία, την απελευθέρωση της δυναμικής της γνώσης αλλά και τις νέες συνθήκες των επαγγελμάτων. Στο πλαίσιο αυτό προτείνουμε τον επανασχεδιασμό του ακαδημαϊκού χάρτη με την αναδιάταξη του τοπίου των σχολών, των τμημάτων και των τομέων, με εξασφαλισμένο ανθρώπινο δυναμικό και υλικούς πόρους αλλά και ευέλικτα κριτήρια, σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά των πανεπιστημίων. Ο πανεπιστημιακός αυτός «Καλλικράτης» οφείλει να παίρνει υπόψη του τους εξής άξονες :

Διασφάλιση της ακεραιότητας των επιστημονικών αντικειμένων και των προγραμμάτων σπουδών, με βάση τις διεθνώς καθιερωμένες επιστημονικές πειθαρχίες, τα αναγνωρισμένα γνωστικά πεδία, τις σύγχρονες διεπιστημονικές προσεγγίσεις αλλά και τις αντιστοιχήσεις που προκύπτουν από τον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης.

Κατοχύρωση της δυνατότητας μετακίνησης των φοιτητών σε προγράμματα σπουδών, εντός της ίδιας ή και σε διαφορετική Σχολή, από εκείνη που επελέγη κατά την αρχική εισαγωγή των φοιτητών/τριών.

Το Ίδρυμα υποχρεούται στον Εσωτερικό του Κανονισμό να ορίσει και να δημοσιοποιήσει τις λεπτομερείς απαιτήσεις και διαδικασίες για την ένταξη των φοιτητών σε προγράμματα σπουδών των Τμημάτων, την αλλαγή προγράμματος σπουδών και την εγγραφή φοιτητών με μεταφορά πιστωτικών μονάδων, μετά το πρώτο ακαδημαϊκό έτος. Επίσης, θα μπορούσαν να ορίζονται οι «πολλαπλές διαδρομές» στο πτυχίο, με την υιοθέτηση μειζόνων και ελασσόνων κατευθύνσεων.

Η δομή (βασική ειδικότητα, κατευθύνσεις και ροές), η χρονική διάρκεια, οι κανόνες λειτουργίας του προπτυχιακού προγράμματος σπουδών (π.χ. ανώτατα και κατώτατα όρια του αριθμού των φοιτητών στις αίθουσες ή τα εργαστήρια, κ.λπ.) και όλα τα συναφή με αυτό θέματα, πρέπει να συμπεριληφθούν στην δικαιοδοσία των ΑΕΙ, που μεριμνούν γι’ αυτό στον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας τους.

Θεσμοθετούνται και ενισχύονται Κέντρα Αριστείας και Κέντρα Έρευνας, με σκοπό την αναβάθμιση της διδασκαλίας, την οργάνωση της μάθησης και την προώθηση της έρευνας.

3.3. Προσωπικό ΑΕΙ - Εκλογή μελών ΔΕΠ

Για τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για εκλογή σε θέση διδακτικού προσωπικού, τα απαιτούμενα προσόντα καθορίζονται από το Νόμο και είναι ενιαία για όλα τα ΑΕΙ. Το γνωστικό αντικείμενο των θέσεων που προκηρύσσονται προσδιορίζεται με βάση τις ανάγκες υλοποίησης των προγραμμάτων σπουδών των Τμημάτων και προς τούτο απαιτείται ειδική αιτιολόγηση της ΓΣ του Τμήματος και της Σχολής. Οι βαθμίδες εξέλιξης του διδακτικού προσωπικού είναι τρεις, με εισαγωγική βαθμίδα αυτή του Επίκουρου. Ο Λέκτορας, πραγματοποιεί αυτοδύναμη διδασκαλία και έρευνα, μπορεί να είναι επιστημονικός υπεύθυνος σε ερευνητικά προγράμματα. Στις διαδικασίες της κρίσης προτείνεται η συμμετοχή και των εξωτερικών κριτών. Τα Ιδρύματα συντάσσουν και δημοσιοποιούν καταλόγους εξωτερικών κριτών ανά γνωστικό πεδίο.

3.4. Οικονομικά.

Η πολιτεία χρηματοδοτεί την λειτουργία των Ιδρυμάτων σύμφωνα με τις προγραμματικές συμφωνίες που βασίζονται σε σειρά αντικειμενικών κριτηρίων που καθορίζουν οι ανάγκες εκπλήρωσης του εκπαιδευτικού, του ερευνητικού και του κοινωνικού του ρόλου και οι συγκεκριμένες δραστηριότητες που έχει αναλάβει το κάθε ίδρυμα. Η μισθοδοσία του προσωπικού των ΑΕΙ βαρύνει τον Τακτικό Προϋπολογισμό και διενεργείται μέσω της Ενιαίας Αρχής Πληρωμών του Υπουργείου Οικονομικών. Τα μέλη ΔΕΠ έχουν την υποχρέωση να παρέχουν διδακτικό, ερευνητικό, επιστημονικό και διοικητικό έργο και απολαμβάνουν λειτουργικής ανεξαρτησίας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Τα μέλη ΔΕΠ ως δημόσιοι λειτουργοί αμείβονται με ειδικό μισθολόγιο το οποίο καθορίζεται από την Πολιτεία κατ’ αναλογία με τις λοιπές κατηγορίες δημοσίων λειτουργών. Τα Ιδρύματα στο πλαίσιο του προϋπολογισμού τους μπορούν να διαμορφώνουν τη δική τους συμπληρωματική πολιτική πρόσθετων κινήτρων, ώστε να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ακαδημαϊκές και επιστημονικές τους ανάγκες.

3.5. Σύστημα Εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Είναι αναγκαία η αλλαγή του συστήματος εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε μια κατεύθυνση που θα συμβάλει στην κατοχύρωση του Λυκείου ως αυτοδύναμης εκπαιδευτικής βαθμίδας και στη διασφάλιση του ρόλου των πανεπιστημίων στον καθορισμό του αριθμού και των γνωστικών κριτηρίων επιλογής των υποψηφίων φοιτητών. Σε ό,τι αφορά τις εισαγωγικές εξετάσεις, το κάθε πρόγραμμα σπουδών (που μπορεί διοικητικά να αποφασίζεται από Σχολή ή Τμήμα) πρέπει να έχει λόγο στην εξεταζόμενη ύλη καθώς και στο συντελεστή κάθε μαθήματος. Η εξασφάλιση της «ελάχιστης βαθμολογικής βάσης» για ένα πρόγραμμα σπουδών λειτουργεί ως προστατευτική ασπίδα απέναντι στα εκφυλιστικά φαινόμενα των «αιώνιων φοιτητών» αλλά και των «φοιτητών με το ζόρι». Για τον ίδιο λόγο, άλλωστε, πρέπει να καταργηθούν σταδιακά όλες οι μετεγγραφές, που γίνονται με την υποκριτική βάση των «κοινωνικών κριτηρίων».

3.6 Ακαδημαϊκή δεοντολογία και νομιμότητα.

Ενισχύεται η διαρκής και συγκριτική αξιολόγηση των ακαδημαϊκών μονάδων, με λογοδοσία των Ιδρυμάτων σε Ανεξάρτητη Αρχή. Στόχος είναι να εξασφαλιστεί η διαφάνεια σε όλες τις ακαδημαϊκές διαδικασίες (διοικητικές, οικονομικές, εκπαιδευτικές, ερευνητικές) και να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή αυτοτέλεια του Πανεπιστημίου. Συμπληρωματικά, προτείνεται η σύσταση του Ακαδημαϊκού Συνηγόρου, ως αρχής διευθέτησης των ενδο-ακαδημαϊκών διαφορών. Τέλος, πρέπει να υπάρξει ουσιαστική μέριμνα για την αποτελεσματική φύλαξη των χώρων του πανεπιστημίου και την απρόσκοπτη λειτουργία της ακαδημαϊκής ζωής.