Ευρωομόλογα τοξικά ή ευρωομόλογα θεραπευτικά;

Του Γιάννη Βαρουφάκη, 10.1.11, protagon.gr

Τόσο ο πρωθυπουργός, ζητώντας ευρωομόλογα γενικώς και αορίστως, όσο και οι (εξ ίσου γενικώς και αορίστως) αντιτιθέμενοι στα ευρωομόλογα, έχουν χάσει την επαφή τους με τις ραγδαίες εξελίξεις στο χώρο της ευρωζώνης.Το ζήτημα δεν είναι αν θα εκδοθεί ευρωομόλογο.Έχει ήδη εκδοθεί!

Και μάλιστα έχει δρομολογηθεί και ένας μαραθώνιος εκδόσεων περισσότερων ευρωομόλογων τους επόμενους μήνες, αν όχι τα επόμενα χρόνια. Το μόνο ζήτημα που μένει να συζητήσουμε αφορά την δομή που πρέπει να έχουν ώστε τα ευρωομόλογα να αποτελέσουν μέρος της Λύσης και όχι αρωγό της Κρίσης.

Δεδομένου λοιπόν ότι το ευρωομόλογο είναι γεγονός, οι αντιρρήσεις προς την έννοια του ευρωομόλογου, είτε από την κα Μέρκελ είτε από εγχώριες πηγές (βλ. το άρθρο του Τάκη Μίχα εδώ στο protagon), δεν προσφέρουν τίποτα στον σοβαρό διάλογο για την Κρίση του ευρώ και τα μέτρα που ήδη εφαρμόζονται. Ας κάνουμε λοιπόν μια προσπάθεια να επιστρέψουμε στην πραγματικότητα μελετώντας τα ευρωομόλογα που ήδη έχουμε.

Τα ευρωομόλογα στα οποία αναφέρομαι εκδόθηκαν (βλ. σχετικό άρθρο των Financial Times) πριν λίγες μέρες από το EFSF (European Financial Stability Facility - Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας). Αφορά έκδοση €5 δις τα οποία αντλούνται από τις αγορές για να χρηματοδοτηθεί το Ιρλανδικό 'Μνημόνιο'. Σε μερικές εβδομάδες θα εκδοθούν άλλα τόσα ευρωομόλογα από το EFSF και, κατόπιν, θα ακολουθήσουν πολλές τέτοιες εκδόσεις ώστε να μαζευτούν τα χρήματα που έχει λαμβάνειν από το EFSF η Ιρλανδία (και πολύ γρήγορα και οι χώρες της Ιβηρικής).

Πως έχουν δομηθεί αυτά τα ευρωομόλογα; Τι παίρνει στα χέρια του ο επενδυτής που τα αγοράζει;

Το υπαρκτό ευρωομόλογο

Κατ΄αρχάς, να πω ότι, την στιγμή της έκδοσης, για τα ευρωομόλογα που εκδίδονται υπεύθυνα καθίστανται, από κοινού, τα Ν μέλη της ευρωζώνης που διατηρούν ακόμα, τουλάχιστον επίσημα, πρόσβαση στις χρηματαγορές. (Δηλαδή, προς το παρόν, όλα τα μέλη της ευρωζώνης πλην Ελλάδας και Ιρλανδίας.) Αυτά τα Ν κράτη (όπου το Ν μειώνεται κατά 1 κάθε φόρα που μια χώρα χάνει την πρόσβασή της στις αγορές και προσφεύγει το EFSF) δανείζονται το συνολικό ποσόν δανεισμού (π.χ. €5 δις) συν τους τόκους. Τι ποσοστό δανείζεται η κάθε μία από τις Ν χώρες; Η απάντηση είναι: Η κάθε χώρα αναλαμβάνει την ευθύνη για ένα ποσοστό αυτών των €5 δις που ισούται με τον λόγο του ΑΕΠ της χώρας προς το συνολικό ΑΕΠ των Ν κρατών. Και τι τόκο πληρώνει; Η κάθε χώρα δανείζεται με διαφορετικό επιτόκιο που αντανακλά την φερεγγυότητά της στα μάτια των ιδιωτών δανειστών. Π.χ. η Γερμανία μπορεί να δανείζεται τα περισσότερα υπέρ της Ιρλανδίας (μιας και έχει το υψηλότερο ΑΕΠ στην ευρωζώνη) αλλά καταβάλει επιτόκιο περίπου 3% την ώρα που η Ιταλία αναγκάζεται να πληρώσει 1,8% μεγαλύτερο επιτόκιο από την Γερμανία, η Ισπανία 2,6%, η Πορτογαλία 4,1% κ.ο.κ. (αυτό εννοούμε ως spread - την διαφορά του επιτοκίου που μπορεί να εξασφαλίσει μια χώρα σε σχέση με εκείνο που εξασφαλίζει, όταν δανείζεται, η Γερμανία)

Περιληπτικά, η κάθε χώρα δανείζεται διαφορετικά ποσά, τα οποία θα δοθούν στην Ιρλανδία, και καταβάλει και διαφορετικούς τόκους επί των ποσών αυτών. Όσο πιο κοντά είναι μια χώρα στο να μπει και αυτή στο κλαμπ των πτωχευμένων, τόσο πιο μεγάλους τόκους καλείται να καταβάλει για δάνεια υπέρ των ήδη πτωχευμένων.

Ας δούμε τώρα πως δομείται το κάθε ένα ευρωομόλογο που αγοράζουν οι επενδυτές από το EFSF: Έστω ένα τέτοιο ευρωομόλογο με ονομαστική αξία των €100. Αυτά τα €100 αποτελούνται από: Το μεγαλύτερο ποσόν (περί τα €35) που θα καταβάλει στον ιδιοκτήτη του η Γερμανία, το οποίο συμπεριλαμβάνει το ποσόν που δανείστηκε η Γερμανία (από τον αγοραστή του ευρωομολόγου) για να το αποδώσει στο EFSF συν τον τόκο επ' αυτού του ποσού που δεσμεύεται να πληρώσει η Γερμανία με την λήξη του ευρωομολόγου. Άλλο ένα (μικρότερο) ποσόν που αντιστοιχεί στο ποσόν που δανείστηκε η Γαλλία, συν τον (μεγαλύτερο αναλογικά) τόκο που δεσμεύτηκε να καταβάλει η Γαλλία. Κ.ο.κ. για κάθε μία από τις Ν χώρες.

Τι λοιπόν κρατά στα χέρια του ο κ. Ζου, ο κινέζος αγοραστής ενός εξ αυτών τα ευρωομόλογων; Η απάντηση είναι: Ένα CDO, ένα δομημένο ομόλογο (σαν εκείνα που μας έφεραν την Παγκόσμια Κρίση του 2008), το οποίο αποτελείται από φέτες διαφορετικών χρεών, με διαφορετικούς τόκους και διαφορετικό ρίσκο η κάθε φέτα. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Να σας πω: Έστω ότι σε λίγο καιρό η Πορτογαλία πτωχεύει και κάνει στάση πληρωμών. Το ευρωομόλογο των €100 του κ. Ζου θα χάσει το μέρος της αξίας του που αντιστοιχεί στην πορτογαλική φέτα που είχε δανειστεί η Πορτογαλία (συμπεριλαμβανομένων και των τόκων που είχε δεσμευτεί να καταβάλει). Κι αν η πτώχευση της Πορτογαλίας οδηγήσει και την Ισπανία στην πτώχευση, τότε μια ακόμα μεγαλύτερη φέτα του ευρωομολόγου του κ. Ζου θα χαθεί. Κ.ο.κ.

Αυτή η προοπτική, ανεξάρτητα του πόσο πιθανή είναι, κάνει τον κ. Ζου να ανησυχεί κάπως την ώρα που αγοράζει από το EFSF το ευρωομόλογό του. Η ανησυχία αυτή αναγκάζει το EFSF να προσφέρει μεγαλύτερο επιτόκιο για ολόκληρη την έκδοση, το οποίο σημαίνει ότι το EFSF πρέπει να δανειστεί περισσότερα χρήματα για να δώσει τα €5 δις που υποσχέθηκε στην Ιρλανδία.

Θα μου πείτε, βέβαια, ότι ακόμα κι αν η Πορτογαλία δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις της (καλή ώρα όπως το ελληνικό και το ιρλανδικό δημόσιο), δεν θα κάνει στάση πληρωμών αμέσως αλλά, όπως η Ελλάδα τον περασμένο Μάη, θα εισέλθει και αυτή στο EFSF, όχι βέβαια ως δανειστής αλλά ως δανειζόμενος. Άρα ο κ. Ζου δεν πρέπει να ανησυχεί. Κι όμως πρέπει. Αλλά πιο πολύ πρέπει να ανησυχεί η Ευρώπη όλη! Το γιατί ακολουθεί υπό την μορφή μιας νέας παραβολής:

Καταδικασμένοι ορειβάτες;

Έχετε δει ορειβάτες να αναρριχώνται σε μια κάθετη πλαγιά, δεμένοι ο ένας με τον άλλον με σχοινί; Κάπως έτσι μοιάζει η ευρωζώνη με τα δομημένα ευρωομόλογα του EFSF.  N oρειβάτες διαφορετικών ικανοτήτων, κουβαλώντας σακίδια διαφορετικού βάρους ο καθένας, παλεύουν να φτάσουν στην κορυφή. Κάποια στιγμή ένας μεγάλος σεισμός (η Κρίση του 2008) τους αποσταθεροποίησε. Πέτρες άρχισαν να πέφτουν από πιο ψηλά. Ο βράχος στον οποίο είναι γαντζωμένοι έγινε πιο σαθρός. Μετά από λιγο, ο λιγότερο ικανός και με το βαρύτερο φορτίο ορειβάτης δεν αντέχει, τα δάκτυλά του χάνουν την επαφή με τον βράχο, καταποντίζεται. Ευτυχώς, το σχοινί που τον συνδέει με τους υπόλοιπους του σώζει την ζωή. Σταματά την πτώση του.

Την ώρα που κρέμεται στο κενό, το βάρος του το σηκώνουν οι υπόλοιποι Ν-1 ορειβάτες. Ελάχιστοι μπορούν να συνεχίσουν προς την κορυφή (λέγε με ανάπτυξη). Οι περισσότεροι έχουν ακινητοποιηθεί στον βράχο. Τους κρατάει πίσω το βάρος του 'πεσόντος'. Ένας από αυτούς, ο πιο επισφαλής από όσους κρατάνε ακόμα, αρχίζει να κουράζεται. Είναι θέμα χρόνου να πέσει κι αυτός στο κενό, μετατρεπόμενος σε επιπρόσθετο βάρος που πρέπει να σηκώσουν οι Ν-2 υπόλοιποι.

Είναι προφανές ότι αυτή η ομάδα ορειβατών δεν πρόκειται να φτάσει στην κορυφή. Είτε θα πέφτουν ένας- ένας έως ότου οι εναπομείναντες δεν μπορούν να σηκώνουν άλλο τους 'πεσόντες', οπότε θα σκοτωθούν όλοι, είτε οι πιο σφριγηλοί, αφού καταλάβουν ότι τους είναι αδύνατον να κρατήσουν το βάρος των όλο και περισσότερο 'πεσόντων', βγάλουν το μαχαίρι από την θήκη, κόψουν το σχοινί (στέλνοντας τους πιο αδύναμους στο γκρεμό) και ανέβουν όπως-όπως, μόνοι τους, στην κορυφή.

Το ηθικό δίδαγμα της παραβολής αυτής είναι ότι τα ευρωομόλογα που κυκλοφορούν αυτή την εποχή από το EFSF είναι δομημένα με τρόπο που επιφυλάσσει για την ευρωζώνη την τύχη των ορειβατών μας. Με μία διαφορά: Ενώ οι δυνατοί ορειβάτες μάλλον θα φτάσουν στην κορυφή κόβοντας τον ομφάλιο λώρο που διαπερνά την ευρωζώνη, οι πλεονασματικές χώρες της Ευρώπης, εφόσον κόψουν τον ομφάλιο λώρο του ευρώ (που τους συνδέει με τις δικές μας ελλειμματικές χώρες), δεν θα φτάσουν σε καμία κορυφή. Στον πάτο θα πάνε και αυτές, καθώς το νέο τους σκληρό νόμισμα θα ανατιμηθεί τόσο που η βιομηχανία τους θα υποστεί το ελεεινότερο πλήγμα της μεταπολεμικής τους ιστορίας.

Το θεραπευτικό ευρωομόλογο

Είναι πλέον αναμφισβήτητο ότι το ευρωομόλογο τύπου EFSF είναι δομημένο λες και είχε σκοπό την διάλυση της ευρωζώνης. Αν υπήρχε Νόμπελ Ανοησίας (ή Μνησικακίας) έπρεπε να δοθεί στον εμπνευστή του. Με μια δομή ξεπατικωμένη από τα θρυλικά CDO που γονάτισαν την Lehman Brothers, είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι έχουν κερδίσει με το σπαθί τους τον χαρακτηρισμό που τους δίνω στον τίτλο: Τοξικά ευρωομόλογα.

Μόλις καταρρεύσει η Πορτογαλία, και εισαχθεί κι εκείνη στο EFSF ως δανειζόμενη χώρα, θα πρέπει να εκδοθούν νέα ευρωομόλογα υπέρ της Πορτογαλίας. Εντός εκείνων των νέων ευρωομόλογων, θα αυξηθεί η φέτα που αντιστοιχεί στους τόκους που δεσμεύεται να καταβάλει η Ισπανία δανειζόμενη υπέρ της Πορτογαλίας. Κι αυτό φέρνει την Ισπανία κοντύτερα στην ουσιαστική πτώχευση. Και πάει λέγοντας. Μπορεί να διαφωνήσει κανείς ότι αυτή η διαδικασία δεν διαφέρει από τους αλληλένδετους ορειβάτες που πέφτουν ο ένας μετά τον άλλον έως ότου όλη η ομάδα καταρρεύσει;

Υπάρχει εναλλακτική; Και βέβαια. Το πρώτο που θα έκαναν, αν είχαν λίγο μυαλό, θα ήταν να ξεφορτωθούν ένα μεγάλο μέρος του εξοπλισμού τους που τους βαραίνει. Και, την ίδια στιγμή, θα χρησιμοποιούσε ένας από τους ικανότερους ορειβάτες το κινητό του τηλέφωνο για να καλέσει σε βοήθεια το ελικόπτερο που και υπάρχει και μπορεί να τους σώσει: το ελικόπτερο που λέγεται Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)!

Τι σημαίνει αυτό σε όρους οικονομικής πολιτικής; Σημαίνει, (α) επιβολή από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) στις τράπεζες τις οποίες η ίδια συντηρεί με εκατοντάδες δισεκατομμύρια να μειώσουν τις απαιτήσεις τους από τα όλα τα κράτη της ευρωζώνης (τα οποία, άλλωστε, μέσω της ΕΚΤ, τις συντηρούν έτσι κι αλλιώς), και (β) ένα μη τοξικό, θεραπευτικό ευρωομόλογο με το οποίο θα καλυφθεί το κατά Μάαστριχτ νόμιμο χρέος των κρατών-μελών, μειώνοντας έτσι το συνολικό 'βάρος' της ευρωζώνης και, με αυτό τον τρόπο, ανατρέποντας την δυναμική της διαδοχικής πτώχευσης.

Σε τι θα διαφέρει το θεραπευτικό ευρωομόλογο από εκείνο το τοξικό που εκδίδει σήμερα το EFSF; Πολύ απλά, ενώ το τοξικό ευρωομόλογο συνθέτει πολλές διαφορετικές φέτες εθνικών χρεών, η κάθε μία με το δικό της ρίσκο και επιτόκιο, το ευρωομόλογο που προτείνω είναι ομοιογενές και δεν βασίζεται στον εθνικό δανεισμό. Απλά, η ΕΚΤ δανείζεται εκ μέρους όλων μας εκδίδοντας ένα δικό της ευρωομόλογο για το οποίο υπεύθυνη είναι μόνο αυτή. Έτσι, και ο κ. Ζου δεν θα σπάει το κεφάλι του να δει ποιο κομμάτι των €100 που δάνεισε στην Ευρώπη του χρωστάει η Πορτογαλία, ποιο κομμάτι η Σλοβενία, ποιο η Γαλλία κλπ., και ο Γερμανός φορολογούμενος δεν πρόκειται να δανείζεται εκ μέρους των Ιρλανδικών τραπεζών, του ελληνικού δημοσίου κλπ.

Ποιος λοιπόν επιμένει στα τοξικά ευρωομόλογα;

Η κα Μέρκελ γνωρίζει άριστα τα παραπάνω. Γνωρίζει ακόμα ότι η μεταφορά των νόμιμων κατά Μάαστριχτ χρεών των κρατών-μελών στην ΕΚΤ δεν πρόκειται να αυξήσει το κόστος δανεισμού της Γερμανίας. Για αυτό δεν έχω καμία αμφιβολία.

Τότε γιατί επιμένει στα τοξικά ευρωομόλογα και θέτει βέτο στα θεραπευτικά; Δεν μπορώ να είμαι σίγουρος όμως θα σας πω την πικρή μου άποψη: Νομίζω ότι η κα Μέρκελ θα συμφωνούσε πως η λύση του ελικοπτέρου υπάρχει (στην οποία, όπως πολλοί ξέρετε, έχω αφιερώσει πολλές σελίδες, π.χ. εδώ και εδώ) και πως θα μπορούσε κάλλιστα να κληθεί ώστε να σωθούν όλα τα μέλη της ευρωζώνης με το ελάχιστο κόστος για τον κάθε έναν. Πολύ φοβάμαι όμως ότι κάποιοι δεν είναι καθόλου πεπεισμένοι για την σοφία της διάσωσης των πιο αδύναμων μελών της ορειβατικής μας ομάδας. Το πιο θλιβερό είναι ότι μερικοί από αυτούς τους κάποιους ζουν και γράφουν εδώ, δίπλα μας. Για αυτούς έχω ένα πολύ απλό μήνυμα:

Αυτή η Κρίση, αν την αφήσουμε να εξελιχθεί (κάνοντας χρήση τοξικών ευρωομολόγων), δεν θα δείξει επιείκεια σε κανέναν. Δεν θα διαχωρίσει τον φαύλο από τον χρηστό, τον Γερμανό βιομηχανικό εργάτη από τον αργόσχολο του ΟΣΕ, τον ιδιωτικό από τον δημόσιο υπάλληλο, τον έλληνα μεροκαματιάρη στον Ορχομενό από τον Πολωνό μετανάστη στο Παρίσι. Όποιος νιώθει τόσες τύψεις που η επίλυση της Κρίσης τον απωθεί, ας αυτο-μαστιγωθεί. Δεν του φταίνε σε τίποτα οι επόμενες γενιές για να τις καταδικάσει, με στόχο την δική του εξιλέωση, σε μια Κρίση που μόνο τείχη θα υψώνει και προοπτικές δημιουργίας θα καταστρέφει.