Η εποχή του θυμού

Tου Hλία Mαγκλίνη, Καθημερινή, 19.1.11

Ενα ξέσπασμα προχθές το πρωί, στην αρχή της Σταδίου. Κραυγές από μια στεντόρεια ανδρική φωνή. Εκεί ακριβώς όπου βρίσκονται τα κατεβασμένα στόρια του τραγικού υποκαταστήματος της Μαρφίν, ένας μεσήλικας βηματίζει νευρικά, σπασμωδικά, με κατεύθυνση προς το Σύνταγμα. Κουνάει τα χέρια του σαν να ρίχνει γροθιές προς τα κάτω και κραυγάζει με όλη τη δύναμη της φωνής του. Μερικοί μοτοσικλετιστές σταματούν για να τον χαζέψουν, εκείνος όμως δεν δίνει σημασία, είναι σαν να βρίσκεται μόνος του στον δρόμο - και η αλήθεια είναι ότι είναι εντελώς μόνος: όσοι πέφτουν στο διάβα του σχηματίζουν έντρομοι έναν μεγάλο κύκλο για να τον αποφύγουν.
Το βλέμμα του, από όσο μπορώ να διακρίνω καθώς βρίσκομαι στο απέναντι πεζοδρόμιο, δεν εστιάζει πουθενά, είναι ένα νοερό άλμα στο κενό. Ενας τρομερός θυμός αναβλύζει από μέσα του, δεν είναι δυνατόν να μην τον παρατηρήσεις, μα τα λόγια του είναι ακατάληπτα.

Συνηθισμένη εικόνα, θα μου πείτε, και θα συμφωνήσω. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερο πέφτουμε πάνω σε περαστικούς που μιλούν δυνατά στον εαυτό τους. Μοναχικοί, οργισμένοι, απελπισμένοι πολυλογάδες, σε μια ακατάσχετη φλυαρία με το μύχιο, η εμφάνιση των οποίων δεν παραπέμπει απαραίτητα σε περιθώριο, σε άστεγο, σε τοξικομανή.

Πού είναι ο θυμός σας; Ακούω πολλούς να λένε, διαμαρτυρόμενοι, π. χ., για το Μνημόνιο, για τη διαφθορά, για το δημόσιο χρήμα που κλάπηκε, αλλά και για τις συνεχείς απεργίες, για τις πορείες κ. λπ. Πού είναι ο θυμός μας; Στον δρόμο είναι. Ενας απλός περίπατος θα πείσει τον οποιονδήποτε. Μάλιστα, λίγα λεπτά αφότου τράβηξε την προσοχή μου ο άγνωστος αυτός κύριος που έβριζε θεούς και δαίμονες, στο ύψος της Κοραή, μια κοπέλα λέει στο αγόρι που τη συνοδεύει. «Δεν μπορείς να φανταστείς τι νεύρα έχω σήμερα. Εχω κάτι νεύρα που δεν περιγράφονται». Ο τόνος της φωνής της έπειθε.

Ωστόσο, εκείνοι που θυμώνουν μόνοι τους, που εξωτερικεύουν αυτόν τον θυμό δημοσίως, αλλά πάντοτε μέσα στην αθεράπευτη μόνωσή τους, ουσιαστικά εκφράζουν έναν ακυρωμένο θυμό. Σαν να γίνεται σε νεκρό χρόνο. Ισως διότι το επικίνδυνο σημείο βρασμού μέσα τους στην πραγματικότητα δεν υφίσταται. Ο θυμός αυτός στρέφει το δηλητηριασμένο βέλος του προς τα μέσα. Και όπως έλεγαν οι παλιοί, ενέργεια που δεν σπαταλιέται, γίνεται καρκίνος.

Ενας ψυχίατρος ίσως μας πει ότι ένα από τα μεγάλα προβλήματα της σύγχρονης εποχής είναι η διαχείριση θυμού: από τις ανεξέλεγκτες, σχεδόν αναίτιες, εκρήξεις στην εσωτερική πύκνωση, όπως όταν καταρρέει ένας αστέρας και στη θέση του δημιουργείται μια καταστροφική μαύρη τρύπα. Ο κοινός παρανομαστής όμως είναι ο ίδιος: και στις δύο περιπτώσεις βράζεις μέσα στο ζουμί σου.

Ενα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι αυτοί οι παραληρηματικοί εσωτερικοί μονόλογοι που φορούν την αμφίεση του δημόσιου λόγου μοιάζουν να προέρχονται από τρελαμένους φαντάρους, μετά την ακραία εμπειρία της μάχης. Για να ανατρέξουμε ξανά στην ψυχιατρική, ίσως ένας ειδικός να μας μιλούσε για μια μεταφορά των τυπικών συμπτωμάτων του λεγόμενου Μετατραυματικού Συνδρόμου Αγχους, του παλαιού «Σοκ του βομβαρδισμού» του 1914-18 και της «Κόπωσης της μάχης» του 1939-45, από το πεδίο μάχης στο αστικό πεδίο. Εξάλλου, δεν πάει πολύς καιρός που ο πρωθυπουργός μας δήλωσε ότι η «χώρα βρίσκεται σε πόλεμο». Το επανέλαβε, για τους δικούς της λόγους, η κ. Παπαρήγα πρόσφατα, το επαναλαμβάνουν κάθε τόσο αντιεξουσιαστές και συνδικαλιστές. Αυτό που μοιραζόμαστε όλοι μέσα σε αυτήν την αβεβαιότητα (και δεν μιλάμε για καμιά αόριστη υπαρξιακή αγωνία, αλλά για μια πολύ συγκεκριμένη αβεβαιότητα, που αφορά τις δουλειές μας και τον τρόπο ζωής μας) είναι το βασανιστικό ερώτημα: ποιος θα είναι ο επόμενος που θα «πέσει»; Οπως ακριβώς σε έναν πόλεμο. Και ξέρουμε τι σκέπτεται ο φαντάρος: δεν θα είμαι εγώ, ο διπλανός μου θα είναι.

Προφανώς, ο άγνωστος κύριος της Σταδίου θα βηματίζει αέναα κάπου στην Αθήνα και ακόμα θα φωνάζει. Προχθές πάντως, χωρίς να το καταλάβει, πέρασε μπροστά από ένα γκράφιτι που έμοιαζε να είναι γραμμένο για εκείνον: «Σε έναν κόσμο για λίγους δεν χωράει κανείς».