ΝΕΑ, 14.1.11
Η Ελλάδα, ενδεχοµένως και η Ιρλανδία, είναι δύσκολο να αποφύγουν την αναδιάρθρωση του χρέους της, όµως η πραγµατικά τροµακτική προοπτική είναι να κάνουν το ίδιο το Βέλγιο και η Ιταλία, γράφει στο περιοδικό των «Νιου Γιορκ Τάιµς» ο αµερικανός νοµπελίστας Οικονοµίας Πολ Κρούγκµαν, ο οποίος εκθέτει τέσσερα σενάρια για την εξέλιξη της ευρωπαϊκής κρίσης. Στο εκτενές άρθρο του µε τίτλο «Μπορεί να σωθεί η Ευρώπη;», οδιάσηµος οικονοµολόγος υπογραµµίζειπωςη Γηραιά Ηπειρος βρίσκεται σε βαθιά κρίση επειδή κινδυνεύει «τοπεριφανέστερο επίτευγµά της»,το ευρώ. Επισηµαίνει ότι η εισαγωγή του κοινού νοµίσµατος δεν έφερε τα µεγάλα οικονοµικά κέρδη που αναµένονταν, αφού, σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις, οι εµπορικές συναλλαγές µεταξύ των χωρών που το υιοθέτησαν είναι τώρα µόνο 10% ή 15% µεγαλύτερεςαπ’ ό,τι θαήταν αν δεν είχε υιοθετηθεί. Παραδέχεταιότι υπάρχουν οφέλη από µια νοµισµατική ένωση, επισηµαίνει όµως ένα µειονέκτηµα: ότι «παραιτούµενη από το νόµισµά της, µια χώρα παραιτείται επίσης από την οικονοµική ευελιξία της», χάνει τη δυνατότητά της να εφαρµόζει «ενεργές οικονοµικές πολιτικές, κυρίως µειώσεις επιτοκίων και αύξηση της προσφοράς χρήµατος, ώστε να αντιµετωπίζει υφέσεις».
Ο Κρούγκµαν τονίζει πως το ευρώ δεν µπορεί να λειτουργήσει στην Ε.Ε. τόσο καλά όσο λειτουργεί τοδολάριο στην Αµερική επειδή η Ευρώπη δεν είναι ολοκληρωµένη δηµοσιονοµικά –«οι γερµανοί φορολογούµενοι δεν αναλαµβάνουν αυτοµάτως ένα µέροςτου λογαριασµού για τις ελληνικές συντάξεις ή τις διασώσεις ιρλανδικών τραπεζών» όπως κάνουν, για παράδειγµα, για την προβληµατική Νεβάδα οιάλλες πολιτείες των ΗΠΑ· και επειδή, µολονότι οι Ευρωπαίοι έχουν το νοµικό δικαίωµα να µετακινούνται ελεύθερα σε αναζήτηση δουλειάς, στην πράξη η ατελής πολιτιστική ολοκλήρωση – κυρίως η έλλειψη κοινής γλώσσας – καθιστά τουςεργαζοµένους λιγότερο κινητικούς απ’ ό,τι οι αµερικανοί οµόλογοί τους.
Η εισαγωγή τουευρώ είχε αποτέλεσµανα θεωρηθούν εξίσου ασφαλήτα οµόλογα όλων των χωρών της ευρωζώνης, τα επιτόκια δανεισµού να συγκλίνουν και οι χώρες που προηγουµένως δανείζονταν µε υψηλά επιτόκια, όπως η Ελλάδα, να αρχίσουν ένα ξεφάντωµα δανεισµού. Ο Κρούγκµαν επισηµαίνει πως αυτό το ξεφάντωµα χρηµατοδοτήθηκε σε µεγάλο βαθµό από τράπεζες στη Γερµανία και άλλες χώρες που παραδοσιακά δανείζονταν µε χαµηλά επιτόκια και γι’ αυτό τα σηµερινά προβλήµατα χρέους στην ευρωπαϊκή περιφέρεια αποτελούν επίσης ένα µεγάλο πρόβληµα συνολικά για το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστηµα. Στην Ελλάδα ήταν η κυβέρνηση αυτή που συσσώρευσε χρέη δανειζόµενη, σε άλλες χώρες, όπως η Ιρλανδία, αυτοί πουδανείστηκανυπερβολικά ήταν οι ιδιώτες.Και δεν ωφελήθηκαν µόνον αυτοί που δανείζονταν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η γερµανική οικονοµία βρισκόταν σε ύφεση ως αποτέλεσµα της χαµηλής ζήτησης από τους εγχώριους καταναλωτές. Οµως ανέκαµψε στηδεκαετία πουακολούθησε, χάρη στην άνθηση των εξαγωγών της προς τους ευρωπαίους εταίρους της πουαύξαναν µε δανεικά τις δαπάνες τους.
Οσον αφορά το µέλλον, ο νοµπελίστας αµερικανός οικονοµολόγος βλέπει τέσσερις τρόπους µε τους οποίους µπορεί να εξελιχθεί η ευρωπαϊκή κρίση.
Ο πρώτος είναι οι ευρωπαϊκές οικονοµίες να καθησυχάσουν τους πιστωτές δείχνοντάς τους ότι θαυποστούν τον πόνο και δεν θα καταφύγουν σε πτώχευση. Εδώ τα πρότυπα είναι οι χώρες της Βαλτικής, η Εσθονία, ηΛιθουανία και η Λετονία. Με πολύ σκληρές δηµοσιονοµικές πολιτικές λιτότητας κατάφεραν σε κάποιον βαθµό να καθησυχάσουν τις αγορές, οι οποίες τις θεωρούν τώρα λιγότερο επικίνδυνες από την Ιρλανδία, για να µη µιλήσουµε για την Ελλάδα, γράφει ο Κρούγκµαν. Στο µεταξύ, οι µισθοί έχουν µειωθεί 15% στη Λετονία και πάνω από 10% στη Λιθουανία καιτην Εσθονία, υπάρχει µεγάληµείωση της παραγωγής και αύξηση της ανεργίας Ο δεύτερος τρόπος είναι ηαναδιάρθρωση του χρέους. Το µήνυµα από τις αποδόσεις των κρατικών οµολόγων είναι πως οι επενδυτέςδεν περιµένουν ότι η Ελλάδα καιη Ιρλανδία θα καταφέρουν να αποπληρώσουν πλήρως τα χρέη τους, περιµένουν κάποιου είδους αναδιάρθρωση του χρέους, όπως αυτή που µείωσε τοχρέος της Αργεντινής κατά δύο τρίτα. Οµωςη αναδιάρθρωση δεν θα δώσει τέλος στα προβλήµατα
της οικονοµίας. Στην περίπτωση της Ελλάδας, γράφει ο Κρούγκµαν, ακόµη κι αν η κυβέρνηση αρνηθεί νααποδεχθεί το σύνολο του χρέους της, θα εξακολουθεί να πρέπει να κόψει τις δαπάνες και να αυξήσει τους φόρους για να ισοσκελίσει τον προϋπολογισµό της. Οµως µια αναδιάρθρωσητου χρέους, σύµφωνα πάντα µε τοναµερικανό οικονοµολόγο, µπορείτουλάχιστον να βάλει τέλος στον φαύλο κύκλο της µείωσης της εµπιστοσύνης και της αύξησης των επιτοκίων.
«Ειλικρινά», γράφει ο Κρούγκµαν, «δυσκολεύοµαι να δω πώς η Ελλάδα µπορεί να αποφύγει µια αναδιάρθρωση του χρέους και η Ιρλανδία δεν βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Το πραγµατικό ζήτηµα είναι αν τέτοιεςαναδιαρθρώσεις θα επεκταθούν στην Ισπανία και – αυτή είναι η αληθινά τροµακτική προοπτική – στο Βέλγιο και την Ιταλία, που έχουν µεγάλα χρέη αλλά έχουν ώς τώρα καταφέρει να αποφύγουν µια σοβαρή κρίση εµπιστοσύνης».
Στοτρίτοσενάριο, ο Κρούγκµαν βλέπει τις ευρωπαϊκές χώρες να ακολουθούν το παράδειγµα της Αργεντινής, η οποία δεν κήρυξε µόνο στάση πληρωµών όσον αφορά το εξωτερικό χρέος της, αλλά εγκατέλειψε και τη σύνδεση µε το δολάριο, επιτρέποντας στην αξίατου πέσο να µειωθεί περισσότερο από δύο τρίτα. Και αυτή ηυποτίµηση λειτούργησε, καθώς από το 2003 η Αργεντινή σηµειώνει ταχεία οικονοµική ανάκαµψη µε προεξάρχουσες τις εξαγωγές. Η Ισλανδία συνδύασε επίσης την πτώχευση και την υποτίµηση, όµως άλλες ευρωπαϊκές χώρεςδεν έχουν δικό τους νόµισµα για να υποτιµήσουν.
Το τέταρτο σενάριο του αµερικανού οικονοµολόγου βασίζεται στην αναζωογόνηση του ευρωπαϊσµού. Είναι το πιο αισιόδοξο και στηρίζεται στην έκδοση των ευρωοµολόγων. Εφόσον θα είναι εγγυηµένα από το σύνολο της Ε.Ε., θα προσφέρουνστις προβληµατικές οικονοµίες έναν τρόπο για νααποφύγουν τον φαύλο κύκλο της µείωσης της εµπιστοσύνης και της αύξησης του κόστους δανεισµού. Από την άλλη, βέβαια, µπορεί να γίνει αυτό που φοβούνται οι Γερµανοί, να δηµιουργηθεί δηλαδή µια κατάσταση όπου οι ισχυρότερες χώρες και κυβερνήσεις θα παρέχουν διαρκώς βοήθεια στις ασθενέστερες. Οµως, τονίζει ο Κρούγκµαν, δύσκολα µπορεί κανείς να καταλάβει πώς µπορεί να επιβιώσει το ευρώ αν η Ευρώπηδεν βρει έναν τρόπο ώστε οι ισχυρές χώρες της Ενωσης να στηρίζουν τις ασθενέστερες.
Ο Κρούγκµαν τονίζει πως το ευρώ δεν µπορεί να λειτουργήσει στην Ε.Ε. τόσο καλά όσο λειτουργεί τοδολάριο στην Αµερική επειδή η Ευρώπη δεν είναι ολοκληρωµένη δηµοσιονοµικά –«οι γερµανοί φορολογούµενοι δεν αναλαµβάνουν αυτοµάτως ένα µέροςτου λογαριασµού για τις ελληνικές συντάξεις ή τις διασώσεις ιρλανδικών τραπεζών» όπως κάνουν, για παράδειγµα, για την προβληµατική Νεβάδα οιάλλες πολιτείες των ΗΠΑ· και επειδή, µολονότι οι Ευρωπαίοι έχουν το νοµικό δικαίωµα να µετακινούνται ελεύθερα σε αναζήτηση δουλειάς, στην πράξη η ατελής πολιτιστική ολοκλήρωση – κυρίως η έλλειψη κοινής γλώσσας – καθιστά τουςεργαζοµένους λιγότερο κινητικούς απ’ ό,τι οι αµερικανοί οµόλογοί τους.
Η εισαγωγή τουευρώ είχε αποτέλεσµανα θεωρηθούν εξίσου ασφαλήτα οµόλογα όλων των χωρών της ευρωζώνης, τα επιτόκια δανεισµού να συγκλίνουν και οι χώρες που προηγουµένως δανείζονταν µε υψηλά επιτόκια, όπως η Ελλάδα, να αρχίσουν ένα ξεφάντωµα δανεισµού. Ο Κρούγκµαν επισηµαίνει πως αυτό το ξεφάντωµα χρηµατοδοτήθηκε σε µεγάλο βαθµό από τράπεζες στη Γερµανία και άλλες χώρες που παραδοσιακά δανείζονταν µε χαµηλά επιτόκια και γι’ αυτό τα σηµερινά προβλήµατα χρέους στην ευρωπαϊκή περιφέρεια αποτελούν επίσης ένα µεγάλο πρόβληµα συνολικά για το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστηµα. Στην Ελλάδα ήταν η κυβέρνηση αυτή που συσσώρευσε χρέη δανειζόµενη, σε άλλες χώρες, όπως η Ιρλανδία, αυτοί πουδανείστηκανυπερβολικά ήταν οι ιδιώτες.Και δεν ωφελήθηκαν µόνον αυτοί που δανείζονταν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η γερµανική οικονοµία βρισκόταν σε ύφεση ως αποτέλεσµα της χαµηλής ζήτησης από τους εγχώριους καταναλωτές. Οµως ανέκαµψε στηδεκαετία πουακολούθησε, χάρη στην άνθηση των εξαγωγών της προς τους ευρωπαίους εταίρους της πουαύξαναν µε δανεικά τις δαπάνες τους.
Οσον αφορά το µέλλον, ο νοµπελίστας αµερικανός οικονοµολόγος βλέπει τέσσερις τρόπους µε τους οποίους µπορεί να εξελιχθεί η ευρωπαϊκή κρίση.
Ο πρώτος είναι οι ευρωπαϊκές οικονοµίες να καθησυχάσουν τους πιστωτές δείχνοντάς τους ότι θαυποστούν τον πόνο και δεν θα καταφύγουν σε πτώχευση. Εδώ τα πρότυπα είναι οι χώρες της Βαλτικής, η Εσθονία, ηΛιθουανία και η Λετονία. Με πολύ σκληρές δηµοσιονοµικές πολιτικές λιτότητας κατάφεραν σε κάποιον βαθµό να καθησυχάσουν τις αγορές, οι οποίες τις θεωρούν τώρα λιγότερο επικίνδυνες από την Ιρλανδία, για να µη µιλήσουµε για την Ελλάδα, γράφει ο Κρούγκµαν. Στο µεταξύ, οι µισθοί έχουν µειωθεί 15% στη Λετονία και πάνω από 10% στη Λιθουανία καιτην Εσθονία, υπάρχει µεγάληµείωση της παραγωγής και αύξηση της ανεργίας Ο δεύτερος τρόπος είναι ηαναδιάρθρωση του χρέους. Το µήνυµα από τις αποδόσεις των κρατικών οµολόγων είναι πως οι επενδυτέςδεν περιµένουν ότι η Ελλάδα καιη Ιρλανδία θα καταφέρουν να αποπληρώσουν πλήρως τα χρέη τους, περιµένουν κάποιου είδους αναδιάρθρωση του χρέους, όπως αυτή που µείωσε τοχρέος της Αργεντινής κατά δύο τρίτα. Οµωςη αναδιάρθρωση δεν θα δώσει τέλος στα προβλήµατα
της οικονοµίας. Στην περίπτωση της Ελλάδας, γράφει ο Κρούγκµαν, ακόµη κι αν η κυβέρνηση αρνηθεί νααποδεχθεί το σύνολο του χρέους της, θα εξακολουθεί να πρέπει να κόψει τις δαπάνες και να αυξήσει τους φόρους για να ισοσκελίσει τον προϋπολογισµό της. Οµως µια αναδιάρθρωσητου χρέους, σύµφωνα πάντα µε τοναµερικανό οικονοµολόγο, µπορείτουλάχιστον να βάλει τέλος στον φαύλο κύκλο της µείωσης της εµπιστοσύνης και της αύξησης των επιτοκίων. «Ειλικρινά», γράφει ο Κρούγκµαν, «δυσκολεύοµαι να δω πώς η Ελλάδα µπορεί να αποφύγει µια αναδιάρθρωση του χρέους και η Ιρλανδία δεν βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Το πραγµατικό ζήτηµα είναι αν τέτοιεςαναδιαρθρώσεις θα επεκταθούν στην Ισπανία και – αυτή είναι η αληθινά τροµακτική προοπτική – στο Βέλγιο και την Ιταλία, που έχουν µεγάλα χρέη αλλά έχουν ώς τώρα καταφέρει να αποφύγουν µια σοβαρή κρίση εµπιστοσύνης».
Στοτρίτοσενάριο, ο Κρούγκµαν βλέπει τις ευρωπαϊκές χώρες να ακολουθούν το παράδειγµα της Αργεντινής, η οποία δεν κήρυξε µόνο στάση πληρωµών όσον αφορά το εξωτερικό χρέος της, αλλά εγκατέλειψε και τη σύνδεση µε το δολάριο, επιτρέποντας στην αξίατου πέσο να µειωθεί περισσότερο από δύο τρίτα. Και αυτή ηυποτίµηση λειτούργησε, καθώς από το 2003 η Αργεντινή σηµειώνει ταχεία οικονοµική ανάκαµψη µε προεξάρχουσες τις εξαγωγές. Η Ισλανδία συνδύασε επίσης την πτώχευση και την υποτίµηση, όµως άλλες ευρωπαϊκές χώρεςδεν έχουν δικό τους νόµισµα για να υποτιµήσουν.
Το τέταρτο σενάριο του αµερικανού οικονοµολόγου βασίζεται στην αναζωογόνηση του ευρωπαϊσµού. Είναι το πιο αισιόδοξο και στηρίζεται στην έκδοση των ευρωοµολόγων. Εφόσον θα είναι εγγυηµένα από το σύνολο της Ε.Ε., θα προσφέρουνστις προβληµατικές οικονοµίες έναν τρόπο για νααποφύγουν τον φαύλο κύκλο της µείωσης της εµπιστοσύνης και της αύξησης του κόστους δανεισµού. Από την άλλη, βέβαια, µπορεί να γίνει αυτό που φοβούνται οι Γερµανοί, να δηµιουργηθεί δηλαδή µια κατάσταση όπου οι ισχυρότερες χώρες και κυβερνήσεις θα παρέχουν διαρκώς βοήθεια στις ασθενέστερες. Οµως, τονίζει ο Κρούγκµαν, δύσκολα µπορεί κανείς να καταλάβει πώς µπορεί να επιβιώσει το ευρώ αν η Ευρώπηδεν βρει έναν τρόπο ώστε οι ισχυρές χώρες της Ενωσης να στηρίζουν τις ασθενέστερες.
Τέσσερα σενάρια για την εξέλιξη της ευρωπαϊκής κρίσης από τον νοµπελίστα οικονοµολόγο, όπως τα εκθέτει στους «Νιου Γιορκ Τάιµς»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου