Από την κοινωνική αποσάρθρωση στην ανθρωπολογική καταστροφή – μια ομιλία που δεν έγινε ποτέ

Μη μαδάς τη μαργαρίτα 8/5/2011

mhmadas. bloogspot.com
H ομιλία του Πέτρου Παπασαραντόπουλου στην παρουσίαση του βιβλίου του, η οποία όμως δεν έγινε ποτέ λόγω έκτακτων πολεμικών γεγονότων. Το ρεπορτάζ εδώ

'Πολιτικό τραβέρσο στην ύστερη μεταπολίτευση'

Είχα προετοιμάσει μια ομιλία για την παρουσίαση του «Τραβέρσου», στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου. Η ομιλία αυτή δεν έγινε ποτέ, αφού η εκδήλωση ματαιώθηκε ύστερα από φασιστική επίθεση από ακροαριστερούς. Την αναρτώ στις σημειώσεις μου, ελάχιστο αντίδωρο σε πολλούς φίλους που ήρθαν σε μια εκδήλωση για να ακούσουν για ένα βιβλίο και κατέληξαν παρατηρητές ασκήσεων «επαναστατικής» γυμναστικής.

Σας ευχαριστώ θερμά για την παρουσία σας στη σημερινή εκδήλωση. Ευχαριστώ και τους εισηγητές για τα καλά τους λόγια. Θέλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα το Γιάννη Βούλγαρη που προλόγισε αυτό το βιβλίο καθώς και τους φίλους που το διάβασαν πριν εκδοθεί και μου έκαναν γόνιμες παρατηρήσεις, με ιδιαίτερη αναφορά στον Χρυσάφη Ιορδάνογλου με τον οποίο μοιραζόμαστε κοινές αγωνίες και προβληματισμούς από τα φοιτητικά μας χρόνια.

Το «Τραβέρσο» είναι ένα βιβλίο που επιδέχεται πολλαπλές αναγνώσεις. Περιέχει κείμενα που έγραψα ή εκφώνησα την τελευταία εικοσαετία. Με άλλα λόγια είναι η προσωπική μου αφήγηση για την Ύστερη Μεταπολίτευση, που μας οδήγησε στη σημερινή κρίση.

Εκτυλίσσεται χρονολογικά, προσπαθώντας να περιγράψει, με σημείο αφετηρίας το 1989, το πώς κατεβήκαμε τα σκαλοπάτια του Άδη: Δεν καταλάβαμε τίποτα από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα εκείνης της χρονιάς, που σφράγισαν τον «σύντομο 20ο αιώνα», βυθιστήκαμε στην αδιέξοδη Μακεδονική υστερία, επιτρέψαμε την άλωση του κράτους από τις συντεχνίες, σε μια αμφίδρομη αιμομικτική σχέση, εκθρέψαμε το τέρας του Φρανκεστάιν, φαντασιωθήκαμε την «απελευθέρωση της Βόρειας Ηπείρου», οπλίζοντας τα χέρια των δολοφόνων της ΜΑΒΗ, αναλωθήκαμε σε αδιέξοδους εθνικισμούς στο Κυπριακό, και αντιμετωπίσαμε με αφασία, ενίοτε και με ρατσισμό, το τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα που μας χτύπησε την πόρτα.

Σε μια διαφορετική, οριζόντια, ανάγνωση, στο Τραβέρσο υποστηρίζω ότι για την παρούσα κρίση it is not only the economy stupid. Υπάρχουν τουλάχιστον άλλα τρία επίπεδα αυτής της κρίσης:

1) Η Πολιτική παρακμή

2) Η Κοινωνική αποσάρθρωση

3) Η Ανθρωπολογική καταστροφή.

Στο βιβλίο περιέχονται πολλά κείμενα για την πολιτική παρακμή και για τις ανεπάρκειες, τις ταλαντώσεις και τις καθυστερήσεις της σημερινής πολιτικής ηγεσίας. Για το λόγο αυτό, σήμερα θα μιλήσω μόνο για τα δύο τελευταία επίπεδα, την κοινωνική αποσάρθρωση και την ανθρωπολογική καταστροφή. Θα μιλήσω περισσότερο για τους «από κάτω», ελπίζοντας να συμβάλλω στην αποδόμηση ενός ευρύτατα διαδεδομένου ιδεολογήματος ότι για την υπέρβαση της κρίσης, όλα εξαρτώνται από τους «από πάνω».

Η Κοινωνική αποσάρθρωση

Υποστηρίζω ότι το κυρίαρχο πρόβλημα της χώρας σήμερα είναι η πλήρης διάλυση του κοινωνικού ιστού, η αποσάρθρωση της κοινωνίας, ο κατατεμαχισμός και κατακερματισμός της. Ο ακραίος συντεχνιασμός και ο ατομικισμός είναι η καρκινική μετάλλαξη του κοινωνικού σώματος.

Κατά συνέπεια, ότι πιο προοδευτικό μπορεί να διατυπωθεί σήμερα είναι η υπεράσπιση του δημόσιου συμφέροντος και η λειτουργία των στοιχειωδών κανόνων του κοινωνικού συμβολαίου μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Περιγράφω αυτούς τους λόγους της κοινωνικής αποσάρθρωσης στο κείμενο μου με τίτλο «η καταστροφική ιδεολογία της μεταπολίτευσης», όπου έχω κωδικοποιήσει τα χαρακτηριστικά της σε τρία κεντρικά στοιχεία:

1) Στην επικράτηση του ατομικισμού και του συντεχνιασμού ως στάση ζωής.

2) Στην απαξίωση της εργασίας ως κοινωνικής αξίας

3) Στην επίρριψη όλων των ευθυνών για τα δεινά μας στους «άλλους», κατά προτίμηση τους ξένους, ως «Έθνος Ανάδελφον».

Δεν θα επεκταθώ περισσότερο. Πρέπει όμως να επισημάνω ότι αυτά τα στοιχεία που προανέφερα και που συγκροτούν τον ηγεμονικό σήμερα αριστεροδέξιο λαϊκισμό, συναντούν, μέσα από υπόγειες διαδρομές και επιλεκτικές συγγένειες, τις προνεωτερικές επιβιώσεις και αντιστάσεις, πολύ ισχυρές στην Ελλάδα, που προέρχονται από αυτό που ο Στέλιος Ράμφος αποκαλεί «χθόνιες δυνάμεις». Αυτή η συνάντηση δεν προκάλεσε μόνο την κοινωνική αποσάρθρωση, αλλά και οδήγησε στην «ανθρωπολογική καταστροφή» που θα περιγράψω παρακάτω.

Ανθρωπολογική καταστροφή

Για να γίνει κατανοητό τι εννοώ με τον όρο «ανθρωπολογική καταστροφή», η έννοια – κλειδί είναι ο «κοινός νους», όπως την εισήγαγαν ο Αντόνιο Γκράμσι, η Ανιές Χέλερ, και πολλοί νεότεροι μελετητές.

Ο «κοινός νους» είναι μια απλοϊκή (naive) αντανάκλαση της πραγματικότητας αδιαμεσολάβητη, μη αναστοχαστική και μη θεωρητική. Οι ιδέες αυτές φαντάζουν φυσικές, αιώνιες, αναλλοίωτες και αναπόδραστες. Πρόκειται για βιωμένες ιδεολογίες (Iived ideologies) που είναι εν πολλοίς οι ίδιες, σε όλες τις τάξεις (σε αρχόμενες και άρχουσες). Ο κοινός νους είναι το φολκλόρ της φιλοσοφίας. Ο «κοινός νους» θεωρεί ότι κατέχει τη λυδία λίθο της αλήθειας. Από κοινός νους μετατρέπεται σε κοινό τόπο.

Ποιος είναι ο κυρίαρχος κοινός νους σήμερα;

Είναι η λαϊκιστική πεποίθηση ότι για όλα τα προβλήματα φταίνε οι «από πάνω» και οι τρισκατάρατοι ξένοι. Ποτέ οι «από κάτω».

Πίσω από αυτή την πεποίθηση στοιχίζονται οι πλέον ετερόκλητες πολιτικές δυνάμεις, που διαπερνούν οριζόντια τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και το κοινωνικό σώμα.

Αυτός ο κοινός νους ηγεμονεύει σήμερα στην μεγάλη πλειοψηφία των συμπολιτών μας. Έχει «οικειοποιηθεί τη φαντασία τους» όπως τόσο εύστοχα έγραψε πρόσφατα ο Πιέτρο Ινγκράο, μιλώντας για τους συμπολίτες του στην Ιταλία του Μπερλουσκόνι.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη φαντασιακή απόδραση από την πραγματικότητα, τη βίωση μιας εικονικής πραγματικότητας.

Παράλληλα, είναι ο τροφοδότης ιδεολογικός μηχανισμός για τα φαινόμενα φασιστικής βίας, ακροδεξιάς και ακροαριστερής, που πληθαίνουν ανησυχητικά στη χώρα μας. Εύχομαι και ελπίζω να είμαι υπερβολικός, αλλά διαισθάνομαι ότι εάν συνεχιστούν, η ίδια η ύπαρξη της φιλελεύθερης δημοκρατίας τίθεται σε κίνδυνο. Στο βάθος του δρόμου, αυτός που θα κεφαλαιοποιήσει τα αποτελέσματα της βίας θα είναι, χωρίς αμφιβολία, η ακροδεξιά.

Το ευρύτερο ερώτημα που τίθεται από όσα προανέφερα είναι: Μήπως, χωρίς μια αλλαγή «από τα κάτω», όλες οι «από τα πάνω» μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, έτσι και αλλιώς άτολμες και ημιτελείς, είναι καταδικασμένες να αποτύχουν;

Θέτοντας το ίδιο ερώτημα με πιο πρακτικούς όρους, μπορεί, όσες και περικοπές να γίνουν, να γίνει βιώσιμη η ΕΘΕΛ, όταν 7 στους 10 επιβάτες δεν πληρώνουν εισιτήριο;

Η δική μου απάντηση είναι ότι ποτέ δεν έχει παρατηρηθεί, σε όλη την πολιτική ιστορία της νεωτερικότητας, περίπτωση κοινωνίας που να άλλαξε ριζικά τις δομές της χωρίς παράλληλη αλλαγή νοοτροπιών και συμπεριφορών.

Αυτή είναι η μεγάλη σημερινή πρόκληση για όλους μας και για τον καθένα ατομικά.

Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας και είμαι πρόθυμος να απαντήσω στις ερωτήσεις σας.

7 σχόλια:

drpkouts είπε...

Ένα πρώτο σχόλιο:Εξαιρετική προσέγγιση!

8 Μαΐου 2011 12:11 μ.μ.

Ανώνυμος είπε...

Η περίπτωση Παπασαραντόπουλου δεν είναι καθαρή. Έχει φεσώσει κόσμο και κοσμάκη στην Θεσσαλονίκη. Άφησε απλήρωτους εργαζόμενους, προμηθευτές, συνεργάτες και την κοπάνησε. Τώρα ξαναγύρισε για να ξαναπουλήσει μούρη και αναλύσεις. Πριν απ' όλα, αυτοί που μιλάνε και λένε τα περισπούδαστα και τα βαρυσήμαντα, να έχουν ηθικό ανάστημα. Και οι αριστεροί που τους προσφέρουν άλλοθι ως συνομιλητές και αβανταδόροι τους, να είναι πιο προσεκτικοί.

8 Μαΐου 2011 2:27 μ.μ.

leo είπε...

Ανώνυμε δεν είμαι αβανταδόρος κανενός ούτε με ενδιαφέρουν τα οικονομικά του ΠΠ, ούτε τον γνωρίζω προσωπικά.Ένα βιβλίο έγραψε, πήγε να κάνει την παρουσίαση, του την πέσανε τα τάγματα εφόδου και ανέβασα την ομιλία του που βρήκα στο facebook.

8 Μαΐου 2011 3:20 μ.μ.

Ανώνυμος είπε...

Δεν συνηθίζω να απαντάω σε ανώνυμους, ιδίως όταν χρησιμοποιούν χαρακτηρισμούς του είδους ότι «πουλάω μούρη και αναλύσεις» και δεν αισθάνονται τη στοιχειώδη υποχρέωση να τεκμηριώσουν αυτά που καταγγέλλουν. Επειδή όμως, εκτιμώ βαθύτατα το blog «Μη μαδάς τη Μαργαρίτα» και το διαχειριστή του, χωρίς να τον γνωρίζω προσωπικά, θα μιλήσω για πρώτη φορά, ύστερα από 7 χρόνια, δημόσια για τον «Παρατηρητή». Ο «Παρατηρητής» (εκδόσεις, ραδιόφωνο, βιβλιοπωλείο, αίθουσα τέχνης), που ιδρύθηκε από εμένα το 1977, ήταν μια από τις σοβαρότερες απόπειρες άρθρωσης ενός άλλο πολιτικού και πολιτιστικού λόγου στην άνυδρη και βαθιά συντηρητική Θεσσαλονίκη. Περισσότερες λεπτομέρειες μπορεί να βρει κανείς στο «Τραβέρσο». Το 2004, έχοντας καταστεί στο μεταξύ πολυμετοχική επιχείρηση, αντιμετώπισε οικονομικές δυσκολίες αλλά και διαφωνίες ανάμεσα στους εταίρους. Αναγκάστηκα να παραιτηθώ από διευθύνων σύμβουλος. Στην επιστολή παραίτησης μου τόνιζα πως, ότι και να συμβεί, οι απαιτήσεις ΟΛΩΝ των εργαζομένων ήταν διασφαλισμένες από τα περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης. Ήταν για μένα μια από τις πιο δύσκολες αποφάσεις της ζωής μου, αφού ο «Παρατηρητής» ήταν το παιδί μου. Δεν μίλησα μέχρι σήμερα, γιατί, σε συναισθηματικό επίπεδο, αυτή η υπόθεση, ακόμα και σήμερα είναι μια χαίνουσα πληγή. Η νέα διοίκηση που ανέλαβε δεν κατάφερε να κρατήσει τον «Παρατηρητή» ζωντανό. Παραιτήθηκε, κάποιοι πιστωτές τον κήρυξαν σε πτώχευση και οι εργαζόμενοι, περίπου 60 και όχι 200 όπως κάποιο στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ έγραψε πρόσφατα, μαζί με άλλους ανυπόστατους και συκοφαντικούς ισχυρισμούς, έλαβαν εντόκως και με το παραπάνω όλες τις απαιτήσεις τους, με πενταετή καθυστέρηση λόγω κωλυσιεργιών του τραπεζικού συστήματος. Προσωπικά, έχασα όλα τα περιουσιακά μου στοιχεία, όπως επίσης έχασαν όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία οι γονείς μου και οι γονείς της γυναίκας μου, γιατί όλα είχαν υποθηκευτεί για τον «Παρατηρητή». Πέρασα πολύ δύσκολες ημέρες, κατηγορήθηκα άδικα και αθωώθηκα για όλες τις κατηγορίες που δέχτηκα. Αντιμετώπισα σοβαρά προβλήματα υγείας, κρατήθηκα ζωντανός και τώρα εργάζομαι στις εκδόσεις «Επίκεντρο». Πιστεύω βαθύτατα ότι η κύρια αιτία για τη λάσπη που έχω δεχτεί όλα αυτά τα χρόνια είναι η αταλάντευτη επιλογή μου να υπερασπίζομαι τις ιδέες της ανανεωτικής αριστεράς, όντας ταυτόχρονα και «αφεντικό». Μια τέτοια επιλογή είναι εντελώς ασύμβατη με τα αρχαϊκά στερεότυπα, που επικρατούν σε μεγάλο τμήμα της ελληνικής αριστεράς. Θα συνεχίσω να υπερασπίζομαι αυτές τις ιδέες, που είναι ο σκληρός πυρήνας της διανοητικής μου συγκρότησης, μέχρι το τέλος, όποιο και να είναι το κόστος, τοις ένδον ρήμασι πειθόμενος. Αποφάσισα να εκδώσω κάποια κείμενα που είχα γράψει ή εκφωνήσει στη διάρκεια μιας εικοσαετίας για να συμβάλλω, όσο είναι δυνατό, σε μια σοβαρή συζήτηση που έχει αρχίσει να γίνεται, ιδίως ανάμεσα σε ανθρώπους της Ανανεωτικής Αριστεράς, στην οποία ανήκω από τα φοιτητικά μου χρόνια, για τα αίτια της κρίσης και τις δυνατότητες υπέρβασης της. Θεωρώ αναφαίρετο δικαίωμα μου αυτή την επιλογή και θα συνεχίσω να το κάνω. Έχοντας υποστεί πολλά από την ακροδεξιά, τα οποία περιγράφω στο «Τραβέρσο», ποτέ δεν πίστευα ότι θα υπήρχαν ακροαριστεροί φασίστες που θα διέλυαν μια συγκέντρωση για την παρουσίαση του βιβλίου μου. Έχουμε πολλά να δούμε ακόμα. Πέτρος Παπασαραντόπουλος

8 Μαΐου 2011 11:25 μ.μ.

Ανώνυμος είπε...

Πολύ ενδιαφέρουσες οι προσεγγίσεις του συγγραφέα. Δε γνωρίζω το συγγραφέα, αλλά οι αυριανικού τύπου επιθέσεις που δέχεται από το φαιοκόκκινο μέτωπο, ακόμη και σε αυτό το μπλογκ, τον καθιστούν ιδιαίτερα συμπαθή. Ένα επιπρόσθετο κίνητρο για να διαβάσει κανείς το βιβλίο!

9 Μαΐου 2011 5:02 μ.μ.

Δημήτρης είπε...

Προφανώς και οι αλλαγές «από τα κάτω» είναι προτιμώτερες, αλλά δεν μπορώ να δώ πως μπορούν να επέλθουν σε σύντομο χρονικό διάστημα, όπως το απαιτούν οι καταστάσεις, χωρίς να προηγηθεί μια άνευ προηγουμένου κατάρρευση. Θέλω να ελπίζω σε έναν συνδυασμό όπου μια μεσαία τάξη θα συνεισφέρει αφ' ενός στην αλλαγή νοοτροπίας, και αφ΄ετέρου θα αναγκάσει σε αλλαγές «από τα πάνω», που δεν θα είναι άτολμες και ημιτελείς.

9 Μαΐου 2011 5:59 μ.μ.

leo είπε...

Δημήτρη θα συμφωνήσω μαζί σου. Για να γίνει αυτό χρειάζεται να μπουν στο χορό και συγκροτημένες πολιτικές δυνάμεις οι οποίες με δράσεις και πρωτοβουλίες θα συνεγείρουν τα πλήθη και θα αναγκάσουν την κυβέρνηση, θα στρέψουν αλλού το καράβι.Όσο όμως αυτό δεν γίνεται, και η αντιπολίτευση εμμένει σε ανέξοδο καταγγελτισμό και θωπείες προς τις κάστες και τις ομάδες που είναι μέρος του προβλήματος, εμείς οι σκόρπιοι πολίτες είναι αδύνατο να γίνουμε πλειοψηφικό ρεύμα.

9 Μαΐου 2011 9:16 μ.μ.