Ποιος πρέπει να διοικεί τα πανεπιστήμια;

ΒΗΜΑ, ΝΕΕΣ ΕΠΟΧΕΣ,17.12.10, 
"Τι πρύτανης, τι manager", Νίκος Μαρκάτος, 

"Το εκκρεμές της Παιδείας", Σταμάτης. Ν. Αλαχιώτης 

"Τι πρύτανης, τι manager"

H έννοια της «μεταρρύθμισης» είναι πολύ σημαντική για να επιτρέπεται η κατάχρησή της που υποβαθμίζει την αξία της. Συγκαταλέγεται και αυτή στο πάνθεον του λαϊκισμού, των «επαναστάσεων», «αλλαγών», «νέων εποχών», «διά βίου μάθησης» (δηλαδή διά βίου ταλαιπωρίας), κ.ά. Η προτεινόμενη λοιπόν σήμερα διαρθρωτική και διοικητική αλλαγή δεν στοχεύει στην ουσία της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης αλλά αφορά τα εργαλεία παροχής της. Ας δούμε τις σημαντικότερες προτάσεις. 

Αν κανείς μελετήσει το θέμα προσεκτικά, θα παρατηρήσει ότι αυτό που συχνά κρύβεται κάτω από τα βολικά κριτήρια των αξιολογήσεων είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Περιλαμβάνει πολύ συχνά την ακαδημαϊκή και ιδρυματική παραγωγικότητα, τον έλεγχο του κόστους, την αποτελεσματικότητα, τους ρυθμούς και τους χρόνους αποφοίτησης.

Αυτά είναι ασφαλώς σοβαρά στοιχεία. Είναι όμως μόνο υποκατάστατα. Στέκονται ως ένα είδος του Τεϊλορισμού, δηλαδή ως η υποδιαίρεση ενός έργου στα απλούστατα- και συχνά άνευ ουσίας- συστατικά του, πράγμα που ισχύει στις επιχειρήσεις και επιχειρείται τώρα η εφαρμογή του στα ακαδημαϊκά ιδρύματα.

Οι προτάσεις προβλέπουν επίσης διοίκηση των πανεπιστημίων από εξωπανεπιστημιακές «προσωπικότητες» (του ιδίου «κύρους» φαντάζομαι όπως εκείνες που επιλέγονται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις να διοικήσουν τις ΔΕΚΟ, νοσοκομεία κτλ. με τα γνωστά λαμπρά αποτελέσματα!). Βεβαίως η κριτική αυτής της πρότασης εξαρτάται από το πώς ορίζει κανείς το Universitas. Αν δηλαδή το Πανεπιστήμιο είναι ο χώρος όπου η κοινωνία στοχάζεται τον εαυτό της, ο χώρος όπου κανείς προετοιμάζεται να ικανοποιήσει τις ανάγκες της κοινωνίας (ανάγκες σε αντίθεση με τις επιθυμίες που υπαγορεύονται από την ΤV και τις αγορές), τότε η πρόταση είναι άτοπη. Αν βέβαια το «σύγχρονο» πανεπιστήμιο ορισθεί ως κατάστημα που πωλεί γνώσεις από τα ράφια, τότε ασφαλώς οι ικανοί διαχειριστές/διευθυντές, ξενοπρόφερτα managers, θα βοηθήσουν τους ισολογισμούς, εισάγοντας βεβαίως και όλα τα άλλα, στοιχεία της ανταγωνιστικής αγοράς (λαμόγια, μίζες,... αναξιοκρατία κτλ.).

Ελπίζω ότι η συντριπτική πλειοψηφία της ακαδημαϊκής κοινότητας πιστεύει στον πρώτο παραπάνω ρόλο του Πανεπιστημίου και θα αγωνισθεί να αποτρέψει τέτοιες προτάσεις.

Να παρατηρήσουμε επίσης ότι αρκετοί πρυτάνεις στο παρελθόν και τώρα ήταν και είναι λαμπροί managers, οδήγησαν τα πανεπιστήμιά τους σε αναπτυξιακούς δρόμους και είναι σίγουρα πολύ καλύτεροι από πολλούς managers ΔΕΚΟ, νοσοκομείων, ινστιτούτων κτλ. που τοποθετούν οι εκάστοτε κυβερνήσεις με κριτήριο, εν γένει, την κομματική τους υποταγή.

Οταν συμμετέχουν οι επιχειρήσεις σε συμβούλια διοίκησης ΑΕΙ και όταν ακαδημαϊκές έδρες ιδρύονται από χορηγούς είναι αστείο να πιστεύει κανείς στα σοβαρά ότι τα προγράμματα σπουδών θα διαμορφώνονται με ακαδημαϊκά κριτήρια κοινωνικών, περιβαλλοντολογικών και άλλων πανεπιστημιακών θεωρήσεων και όχι με βάση τα επιχειρηματικά συμφέροντα αυτών που πληρώνουν. Και δεν θα διαφωνεί κανείς ότι αυτό αποτελεί επιστημονική οπισθοδρόμηση.

Με την ίδια λογική πολλές προτεινόμενες αλλαγές σε σχέση με τους φοιτητές (δάνεια από τράπεζες, κουπόνι πρόσβασης σε υπηρεσίες, χρηματοδότηση ανά φοιτητή, κ.ά.) προφανώς μας προετοιμάζουν για επιβολή διδάκτρων, ενώ σε συνδυασμό με την οικονομική αυτοτέλεια και την ως άνω αλλαγή στη Διοίκηση προετοιμάζουν τα ΑΕΙ για ιδιωτικοποίηση.

Το πανεπιστήμιο πρέπει να είναι ο χώρος όπου η κοινωνία στοχάζεται τον εαυτό της και όχι κατάστημα που πωλεί γνώσεις από τα ράφια

Λίγα λόγια για τον λεγόμενο Διάλογο που η τόσο συχνή επανάληψή του 20 χρόνια τώρα τον έχει και αυτόν ευτελίσει.

Διάλογος, δηλαδή ανταλλαγή απόψεων για να πείσει ο ένας τον άλλο, νοείται μόνο μεταξύ ελεύθερων ανθρώπων. Στον τόπο μας ο διάλογος διεξάγεται πάντοτε μεταξύ κομματικά εξαρτημένων ατόμων.

Ετσι οι προσκείμενοι στην εκάστοτε κυβέρνηση συμφωνούν με τα προτεινόμενα μέτρα, εκείνοι που πρόσκεινται στην εκάστοτε αξιωματική αντιπολίτευση διαφωνούν και εκείνοι των κομμάτων της Αριστεράς διαφωνούν πάντα.

Συμπέρασμα: τρεις λαλούν και δυο χορεύουν, όπως υπαγορεύει η λαϊκή ρήση που περιγράφει άλλωστε γενικότερα την πολιτική επικαιρότητα.

Ο κ. Νίκος Μαρκάτος είναι καθηγητής ΕΜΠ, πρώην πρύτανης του Ιδρύματος. 

Το εκκρεμές της Παιδείας

Πριν από λίγα μόνο χρόνια πιστεύαμε ότι το πανεπιστήμιο είναι το τελευταίο οχυρό που δεν έχει πέσει στα μάτια της κοινωνίας· έγινε όμως και αυτό· με καταλύτες κυρίως τους συκοφάντες του, που γιγαντώνουν την εξαίρεση και ελαχιστοποιούν τον κανόνα· αλλά και με μερικούς εκ των έσω που έχουν παρερμηνεύσει τον ρόλο τους. Οχι βέβαια ότι το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν έχει προβλήματα. Αντί όμως να εστιάζεται κάθε φορά η συζήτηση στα προβλήματα αυτά και να προσεγγίζεται η λύση τους, εμφανίζονται «λύσεις» της μορφής «πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι», ανατροπή δηλαδή στην ανατροπή· και τα προβλήματα εκκρεμούσαν εν αδρανεία και αδρανούσαν εν εκκρεμότητι.

Από την παντοδυναμία της έδρας λ.χ. ορθώς φθάσαμε στον Ν. 1268/82 που απελευθέρωσε τεράστιες ερευνητικές και εκπαιδευτικές δυνάμεις στα ελληνικά πανεπιστήμια. Τα προβλήματα όμως που συνοδεύουν κάθε σοβαρή αλλαγή δεν αντιμετωπίζονταν στη βάση μιας συνεκτικής προσαρμογής, αλλά εναλλάσσονταν με μορφή εκκρεμούς. Αύξηση- μείωση- αύξηση της φοιτητικής συμμετοχής στα συλλογικά όργανα, αύξηση- μείωση- αύξηση στα μέλη των εκλεκτορικών σωμάτων, ανεξέλεγκτη έγκριση ίδρυσης νέων στενού γνωσιακού αντικειμένου Τμημάτων.

Και ενώ αναμένει κανείς από τους πολιτικούς και ακαδημαϊκούς σχεδιαστές, αν τους λάβουν υπόψη τους οι πρώτοι, να ισορροπήσουν τις παρεκκλίσεις, καινοτομούν συνήθως και δημιουργούνται νέα προσαρμοστικά προβλήματα που ικανοποιούν πάλι τη θεωρία του εκκρεμούς· με τη λύση να απέχει από την παγίωση μιας παράδοσης, ενός στόχου, ο οποίος θα μορφοποιεί την ταυτότητα του ελληνικού πανεπιστημίου και όχι τον μιμητισμό του· για να μην επηρεάζεται εύκολα από τις απροσδιόριστες «περιβαλλοντικές» επιδράσεις.

Ετσι φτάσαμε σήμερα να συζητούμε και να διαβουλευόμαστε αν λ.χ. ο πρύτανης θα διορίζεται και θα παύεται από ένα διορισμένο, εν πολλοίς εξωπανεπιστημιακό, Συμβούλιο! Αν θα προωθηθεί π.χ. η διεπιστημονικότητα/διαθεματικότητα με τη γιγάντωση της σχολής και τη νανοποίηση των τμημάτων, σε μια εποχή όπου αναδύονται πρωτοπόρα γνωσιακά αντικείμενα τα οποία θα ασφυκτιούν μέσα στην αγκαλιά της πολυγνωσιακής σχολής, αντί η προώθηση αυτή να γίνει μέσα από τα προγράμματα σπουδών που θα ενσωματώνουν και στοιχεία ακαδημαϊκής διεπιστημονικότητας/διαθεματικότητας. Δεν συζητούμε ωστόσο το αν η θεμιτή πανεπιστημιακή δημοκρατία θα μπορεί να λειτουργήσει σε ένα τέτοιο πλαίσιο. Η τελευταία όμως διάζευξη πρέπει να είναι ο πυρήνας της συζήτησης, αλλά ίσως δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό. Και αντί το νοικοκύρεμα και η αποτελεσματικότητα των πανεπιστημίων, η ελαχιστοποίηση των αποκλίσεων από τον ακαδημαϊκό και δημοκρατικό χαρακτήρα τους να είναι ο στόχος, υπάρχει ο φόβος ότι η προτεινόμενη στόχευση έχει δυσκολίες και εύλογα διερωτάται κανείς για το αν τελικά κάποιος άλλος είναι ο διεθνής στόχος. Διότι η μαζικοποίηση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, που άρχισε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έφθασε σε «επικίνδυνα» υψηλό σημείο διεθνώς! Κάπως πρέπει να ανακοπεί ο ρυθμός αυτός και να μικρύνουν τα πανεπιστήμια! Γι΄ αυτό άλλες χώρες αυξάνουν υπέρογκα τα δίδακτρα και άλλες προτιμούν διαρθρωτικές αλλαγές, με πολλές όμως παρενέργειες. Η ευθύνη όλων μας λοιπόν είναι να αντιπαραθέσουμε τεκμηριωμένες και σοβαρές αντιπροτάσεις στο κείμενο διαβούλευσης, στην κρίσιμη αυτή καμπή για το δημόσιο πανεπιστήμιο, για να εμπλουτισθεί ο προβληματισμός και οι δυνατές λύσεις, που πιθανόν να αναζητεί και η πολιτεία.

Διαφορετικά θα ξαναπαιχθεί το σενάριο του εκκρεμούς και η δημοκρατία, που κινείται μέσα στο πανεπιστήμιο από την ισορροπία έως την κακοποίησή της, θα κινδυνεύσει να «προσαρμοστεί» σε έναν νέο φιλελεύθερο θώκο, άγνωστο στα ελληνικά πανεπιστήμια, και να γίνει αγνώριστη· και αυτό πρέπει να προσεχθεί, γιατί η εξαίρεση θα γίνει κανόνας. Ας προσέξουμε λοιπόν όλοι γι΄ αυτό το πιθανό ενδεχόμενο και ο καθένας, εξουσιαστής και εξουσιαζόμενος, να αναλάβει τις ευθύνες που του αναλογούν για τη μερική κακολειτουργία των πανεπιστημίων και την ανατροπή των ονείρων του.

Ο κ. Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής.

Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=373617&ct=114&dt=17/12/2010#ixzz18P9DS4UR