Μάριο Βάργκας Λιόσα: Γιατί υπερασπίζομαι τη Δύση

Ελευθεροτυπία, 17.10.10

Ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, ο περουβιανός συγγραφέας που τιμήθηκε φέτος με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αρθρογραφεί τακτικά στην ισπανική εφημερίδα «El Pais». Το ακόλουθο κείμενό του, που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2004 (λίγο μετά τις βομβιστικές επιθέσεις της 11ης Μαρτίου 2004 στη Μαδρίτη), είναι ένα αντιπροσωπευτικό «δείγμα γραφής»:

Μάριο Βάργκας Λιόσα: «Η πιο σημαντική αρετή του δυτικού πολιτισμού υπήρξε η ικανότητά του να κάνει αυτοκριτική» Κάθε υπεράσπιση του δυτικού πολιτισμού θα έπρεπε να ξεκινάει (όπως το έκανε ο Ρεϊμόν Αρόν με το έργο του «Plaidoyer pour l'Europe decadente») από την αναγνώριση της ευθύνης της Ευρώπης για ένα μεγάλο μέρος του τρόμου και των αδικιών της νεότερης Ιστορίας.

Η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία κατέστρεψε τον μισό πλανήτη, κατέστρεψε πολιτισμούς και κουλτούρες στην Αφρική, την Αμερική και την Ασία, αφήνοντας σε αυτές τις τρεις ηπείρους παράλογες εθνικές διαιρέσεις, οι οποίες σε πολλούς τόπους συνεχίζουν να γεννούν συγκρούσεις για τα σύνορα και ατέλειωτους σπαραγμούς. Στην Ευρώπη γεννήθηκαν οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες, οι οποίες προκάλεσαν τις μεγαλύτερες ωμότητες στην ιστορία της ανθρωπότητας: ο ναζισμός, ο φασισμός και ο κομμουνισμός. Τα έξι εκατομμύρια Εβραίων που εξοντώθηκαν από τους ναζί είναι και συνέπεια μιας νοσηρής εκτροπής, η οποία δεν ριζώνει και δεν ανθεί με την ίδια δύναμη σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου όσο στην Ευρώπη: του αντισημιτισμού. Και ο εθνικισμός, που στις μέρες μας έχει γίνει, μαζί με τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, η πιο σημαντική γενεσιουργός αιτία της πολιτικής βίας και η μεγαλύτερη πρόκληση για τη δημοκρατική κουλτούρα, είναι δυστυχώς και αυτός ένα ευρωπαϊκό δημιούργημα.

Αυτά τα λάθη όμως δεν αρκούν για να καταδικάσουμε τη Δύση, επειδή, εκτός του ότι τα έχει νιώσει στο πετσί της με τρομερή σκληρότητα, ο δυτικός πολιτισμός έχει και μιαν άλλη όψη, την οποία μπορεί να επιδεικνύει χωρίς καμιά ντροπή, υποστηρίζοντας ότι, χάρη σε αυτήν, η ανθρωπότητα προόδευσε σαφώς στο πεδίο της συμβίωσης, των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της επιστημονικής και τεχνικής προόδου, της δημοκρατίας. Η πιο σημαντική του αρετή, εκείνη που ίσως αποτελεί κάτι «μοναδικό» στο ευρύ φάσμα των πολιτισμών του κόσμου και που του επέτρεψε πολλές φορές να αναγεννηθεί μέσα από τα ερείπιά του, όταν φαινόταν καταδικασμένος σε βέβαιο θάνατο, υπήρξε η ικανότητά του να κάνει αυτοκριτική. Κανένας άλλος πολιτισμός δεν έχει αυτοεξεταστεί από μόνος του με τη σκληρότητα της Δύσης και γι' αυτόν το λόγο κανένας άλλος πολιτισμός δεν υπήρξε ικανός να ανανεωθεί τόσες φορές και τόσο ριζικά, σε πολλές περιπτώσεις για το καλό και σε ορισμένες για το κακό. Σήμερα η αποικιοκρατία και η κατάκτηση αδύναμων χωρών από ισχυρές χώρες είναι μια αδικία που όλος ο κόσμος καταδικάζει. Πόσες όμως είναι στην ιστορία οι συμπεριφορές που μπορούν να συγκριθούν με εκείνη ενός Μπαρτολομέο ντε Λας Κάζας και με τα αυστηρά κατηγορητήριά του, στην εποχή της αποικιοποίησης, εναντίον των καταχρήσεων και των εγκλημάτων που διαπράττονταν σε βάρος των Ινδιάνων και των αυτόχθονων αμερικανικών πολιτισμών;

Στον καιρό του πολέμου της Αλγερίας ζούσα στη Γαλλία και έζησα από κοντά το πώς ένα μεγάλο τμήμα της γαλλικής κοινωνίας στήριξε με τις κριτικές του και τη στράτευσή του την πάλη του FLN για την αλγερινή ανεξαρτησία, ενώ ο τύπος και οι πολιτικές και διανοητικές πρωτοπορίες κατήγγειλλαν τα βασανιστήρια και τις καταχρήσεις που διαπράχθηκαν από τον γαλλικό στρατό εναντίον των εξεγερμένων. Πιθανότατα, ωστόσο, η εμβληματική περίπτωση σε αυτό το πεδίο είναι η κινητοποίηση που έγινε στον δυτικό κόσμο, ξεκινώντας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ. Ο Λευκός Οίκος θα μπορούσε να είχε νικήσει σε αυτή τη σύγκρουση, αν δεν είχε διστάσει να ρίξει πάνω σε αυτή τη μικρή χώρα, που αντιστεκόταν με νύχια και με δόντια στην ξένη επέμβαση, το πελώριο οπλοστάσιό του, το οποίο συμπεριελάμβανε τις ατομικές βόμβες, που είχαν ήδη εξαπολυθεί στη Χιροσίμα προκαλώντας γενοκτονία. Δεν μπόρεσε να το κάνει και εξαιτίας της διαδεδομένης άρνησης που προκλήθηκε από αυτόν τον πόλεμο στον ίδιο τον αμερικανικό λαό, ο οποίος χρησιμοποίησε όλους τους μηχανισμούς που επέτρεπε το σύστημα, για να διαδηλώνει και να απαιτεί το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων. Στη σύγκρουση αυτή νίκησαν τελικά οι Βορειοβιετναμέζοι, αλλά η νίκη τους θα ήταν πολύ πιο δύσκολη, ίσως και αδύνατη, χωρίς την αποφασιστική στήριξη του τύπου και της κοινής γνώμης ολόκληρου του δυτικού κόσμου.

Η δημοκρατία είναι ένα γεγονός που συνήθως προκαλεί χασμουρητά στις χώρες στις οποίες υπάρχει ένα κράτος δικαίου και οι πολίτες απολαμβάνουν ελευθερίες κίνησης και έκφρασης. Είναι αλήθεια ότι μερικές φορές ξεχωρίζουν τα ελαττώματα και οι ελλείψεις της: η διαφθορά, οι μεγάλες ανισότητες, η μετριότητα, οι σπατάλες και εκείνη η «γραφειοκρατικοποίηση», η οποία εξαπλώνεται σαν καρκίνος οδηγώντας στην ασφυξία τις επιχειρήσεις και τους ανυπεράσπιστους πολίτες. Αναμφίβολα, ένα γεγονός είναι βέβαιο: αν ιδωθεί από την οπτική γωνία μιας οποιασδήποτε ισλαμικής δικτατορίας ή τριτοκοσμικής σατραπείας, η παρακμάζουσα δυτική δημοκρατία είναι κάτι λιγότερο από ένας παράδεισος. Σε αυτήν, παρά τις πελώριες εισοδηματικές διαφορές, οι άνθρωποι έχουν το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο του πλανήτη, τις μεγαλύτερες δυνατότητες να προσανατολίσουν τη ζωή τους με βάση τις κλίσεις τους, οι γυναίκες υποφέρουν από λιγότερες διακρίσεις, οι σεξουαλικές μειονότητες σιγά σιγά κατακτούν τα δικαιώματά τους. Η Δύση έχει ευημερήσει και έχει αναπτυχθεί περισσότερο από άλλους πολιτισμούς, επειδή η ελευθερία αναπτύχθηκε όσο ποτέ πριν στην ιστορία και διαμόρφωσε το άτομο ως ένα κυρίαρχο ον προικισμένο με δικαιώματα (...). *