Της Τζενης Λιαλιουτη*, Καθημερινή, 20.1.13
ΔΕΣΠΟΙΝΑ Ι. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Τα χρόνια της κρίσης στον Μεσοπόλεμο. Η ελληνική δημόσια συζήτηση εκδ. Ασίνη, σελ. 166
«Οι περισσότεροι θυσιάσαμε στα πείσματά μας τα εθνικά συμφέροντα, θεωρήσαμε τις πολιτικές ανωτέρας των εθνικών, ανταλλάξαμε την πατρίδα μας με το κόμμα». Π. Κανελλοπουλος, Ακρόπολις, 10-11-1935. (Παρατίθεται σελ. 97)
Πώς συγκροτείται η αντίληψη του έθνους και του εθνικού συμφέροντος σε περιόδους έντονων διχασμών όταν αναδύεται στη δημόσια σφαίρα η έννοια της κρίσης; Πώς διαμορφώνονται οι ιδεολογικές ταυτότητες και ο κομματικός ανταγωνισμός υπό την επίδρασή της; Αλλά και ποιες συγκλίσεις και συναινέσεις μεταξύ των επιμέρους ιδεολογικών ρευμάτων, αλλά και των διαμορφωτών της κοινής γνώμης, παράγει η κατάσταση της κρίσης; Και εν τέλει, ποιο νόημα αποδίδεται στην έννοια της κρίσης στην εκάστοτε συγκυρία; Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα τα οποία διερευνά το παρόν έργο της επίκουρης καθηγήτριας του Παντείου Πανεπιστημίου Δέσποινας Παπαδημητρίου. Στη σημερινή συγκυρία, που η μνήμη και η Ιστορία βρίσκονται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης και υπηρετούν ποικίλες χρήσεις και λειτουργίες, η συγγραφέας αποφεύγει τις παγίδες τόσο του διδακτισμού όσο και της εντυπωσιοθηρίας, η οποία στηρίζεται στις «αναλογίες» με το σήμερα, προκειμένου να αναδείξει με νηφαλιότητα τις διεργασίες που τροφοδότησε στο επίπεδο της ιδεολογίας και της μαζικής επικοινωνίας η πλέον εμβληματική κρίση του καπιταλισμού στον εικοστό αιώνα, η κρίση του Μεσοπολέμου. Σε ό, τι αφορά την ελληνική περίπτωση, η κρίση αποτυπώθηκε και στη χρεοκοπία του 1932, την τελευταία, ιστορικά, χρεοκοπία του ελληνικού κράτους.
Το έθνος
Η συγγραφέας εξετάζει σε βάθος το ιστορικό και πολιτισμικό υπόβαθρο της κρίσης του Μεσοπολέμου αναλύοντας τις επιπτώσεις του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και του εθνικού διχασμού στην πολιτική κουλτούρα της χώρας. Με σημείο αναφοράς τον Τύπο, ο οποίος διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση των όρων της δημόσιας συζήτησης και της πολιτικής αντιπαράθεσης, ανασυνθέτει τους χρόνους της πολιτικής, της κοινωνίας και της οικονομίας σε μια κομβική περίοδο, και διερευνά ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ζήτημα: πώς σε μια βαθιά διχασμένη δημόσια σφαίρα, σε συνθήκες λανθάνουσας εμφύλιας σύγκρουσης μεταξύ βενιζελικών και αντιβενιζελικών, αναδύεται η ενοποιητική αναφορά του έθνους, το οποίο υφίσταται την κρίση και ζητάει να την υπερβεί.
Από αυτήν την οπτική, η κρίση δημιουργεί δυνητικά τους όρους μετάβασης από τον διχασμό στην ταύτιση λαού και έθνους. Ενα δεύτερο κρίσιμο ζήτημα, που αναδεικνύει η συγκεκριμένη μελέτη, το οποίο παρουσιάζει εμφανή συνάφεια με το σήμερα, αφορά στα ερμηνευτικά εγχειρήματα που παράγονται σε σχέση με την κρίση.
Αφενός, η νοηματοδότηση της κρίσης ως ρήξη με την κανονικότητα παραπέμπει σε μια αντίληψη εξαιρετισμού· αφετέρου, οι απόπειρες ερμηνείας της κρίσης στον δημόσιο λόγο δίνουν έμφαση στα δομικά αίτιά της, συγκροτώντας μια ολιστική θεώρηση της κρίσης, που εν μέρει αναιρεί τον έκτακτο, παροδικό χαρακτήρα της. Σε κάθε περίπτωση, ο λόγος περί συστημικών αιτίων ή «εθνικών ιδιαιτεροτήτων» παραπέμπει σε ένα ευρύτερο ζήτημα, που συνοψίζεται στο ακόλουθο ερώτημα: υπό ποιες συνθήκες μία παγκόσμια κρίση καθίσταται –ή προσλαμβάνεται ως– «εθνική»;
Αμεσα συνδεδεμένο με αυτήν την προβληματική είναι το πώς η αστική τάξη της εποχής σταδιακά κατανοεί και πραγματεύεται την ταυτότητά της. Στο επίπεδο του πολιτικού λόγου, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η οικοδόμηση συναίνεσης μεταξύ φιλελεύθερων και συντηρητικών, αλλά και η ανάδυση ενός λαϊκιστικού συντηρητισμού, που εστιάζει στις κοινωνικές συνέπειες της κρίσης.
Μια κρίση, τέτοιας έντασης και βάθους, όπως εκείνη του Μεσοπολέμου, αλλά και η σημερινή, επηρεάζει καθοριστικά την αυτοκατανόηση μιας πολιτικής και εθνικής κοινότητας. Και το παρόν έργο φωτίζει τις έννοιες, που αυτή επιστρατεύει προκειμένου να επιτύχει τη διπλή κατανόηση, του πλαισίου της κρίσης και του εαυτού της.
* Η κ. Τζένη Λιαλιούτη είναι διδάκτωρ στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου