Από τον Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών
"Οφείλουμε να μάθουμε να αναλύουμε τη σωστή σημασία των κινημάτων πολιτιστικού και ιστορικού τύπου και όχι μόνον των κοινωνικών κινημάτων με την κλασσική έννοια»
Ο Μισέλ Βιβιορκά διδάσκει κοινωνιολογία στην École des Hautes Études en Sciences Sociales. Συγγραφέας πολλών έργων, ο Βιβιορκά έχει ασχοληθεί ερευνητικά με τα κοινωνικά κινήματα, τον ρατσισμό, τη δημοκρατία και άλλα θέματα. Η ακόλουθη συνέντευξή του δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Reset.
-Ποια κατάσταση έχουμε στην Ευρώπη; Υπάρχουν από τη μια μεριά τα παλιά συνδικάτα, πολύ αποδυναμωμένα, και από την άλλη τοπικιστικά και εθνικιστικά ή ξενόφοβα κινήματα, που καλλιεργούν αντιευρωπαϊκά αισθήματα και μια διάχυτη δυσαρέσκεια κατά των πολιτικών.
-Για ενάμιση αιώνα στην Ευρώπη είχαμε ένα μεγάλο κοινωνικό κίνημα, το εργατικό κίνημα, του οποίου τώρα είμαστε όλοι ορφανοί κοινωνικά, πολιτικά και διανοητικά. Δυσκολευόμαστε πολύ να φανταστούμε ότι μπορούν να συγκροτηθούν μορφές δράσης που διαφέρουν πολύ από το εργατικό κίνημα. Αντιλαμβανόμαστε μια δυσκολία, ένα είδος κενού, στις παλιές κοινωνίες μας που δεν είναι πλέον βιομηχανικές και δεν ξέρουν ακόμα τι έχουν γίνει. Κι έπειτα, λησμονούμε ότι, ιστορικά, τα μεγάλα κινήματα που διαπέρασαν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες ήταν και πολιτιστικά κινήματα διάφορων ειδών, ακόμα και θρησκευτικά, στα οποία η ιδέα του έθνους μπορούσε να είναι ισχυρή χωρίς γι” αυτό να γίνεται εθνικιστική ούτε αντιδραστική. Με δυο λόγια, υποτιμάμε τη δύναμη των πολιτιστικών κινημάτων στην αλλαγή, επειδή έχουμε στον νου μας το παράδειγμα του εργατικού κινήματος. (…)
Οφείλουμε να μάθουμε να αναλύουμε τη σωστή σημασία των κινημάτων πολιτιστικού και ιστορικού τύπου και όχι μόνον των κοινωνικών κινημάτων με την κλασική έννοια. Υπάρχει όμως και μια άλλη δυσκολία στη συγκρότηση ισχυρών μορφών συλλογικής δράσης: στην Ευρώπη συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε με τις έννοιες του έθνους-κράτους, ενώ θέλουμε να δράσουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και είναι πολύ δύσκολο να περάσουμε από το ένα επίπεδο στο άλλο. Τα κινήματα που ασχολούνται με την οικολογία και το περιβάλλον, τα κινήματα που ενδιαφέρονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα ανθρωπιστικά κινήματα, τα κινήματα της μιας ή της άλλης μειονότητας δεν είναι υποχρεωτικά κλεισμένα μέσα σε ένα έθνος-κράτος, αλλά δεν είμαστε ικανοί να σκεφτούμε συλλογικές μορφές δράσης. Δεν κατορθώνουμε να βγούμε από το παρελθόν, που κυριάρχησε τον διανοητικό μας ορίζοντα για δύο αιώνες, αλλά δεν πρέπει να χάσουμε την ελπίδα.
-Η ευρωπαϊκή κοινωνία διαπερνιέται από μια μεγάλη δυσαρέσκεια: οικονομική αβεβαιότητα, φόβος του ανταγωνισμού με τις αναδυόμενες χώρες, ανεργία με ό,τι αυτή συνεπάγεται. Υπάρχει επιθυμία για διαμαρτυρία.
-Το πρόβλημα είναι συγκεκριμένο και άμεσο. Βρισκόμαστε σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση και δεν ξέρουμε πώς οι νέοι πρωταγωνιστές που έρχονται από την κοινωνία, που έρχονται από τα κάτω, από κοινωνικά ή πολιτιστικά κινήματα, θα μπορέσουν να βρουν μια διαφορετική κατεύθυνση σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της κρίσης. Και τέτοιοι πρωταγωνιστές υπάρχουν διάφοροι: έχουμε τους μισθωτούς που μάχονται επειδή η επιχείρησή τους κινδυνεύει να κλείσει. Στα κινήματα των αγανακτισμένων βλέπω περισσότερο μια μορφή αντίδρασης στην κρίση παρά την ικανότητα οικοδόμησης ενός νέου κόσμου. Αυτή η κρίση δεν θα βρει μια απάντηση στα κοινωνικά κινήματα. Υπάρχει μια ολική αντίφαση ανάμεσα στη συμβολή που μπορούν ίσως να δώσουν μακροπρόθεσμα ορισμένα κινήματα από τη μια μεριά και στην επείγουσα ανάγκη να βρεθούν απαντήσεις στο πεδίο της εργασίας, των εισοδημάτων, του κράτους πρόνοιας από την άλλη. Και όλα αυτά, ενώ βρισκόμαστε μπροστά σε εθνικιστικά λαϊκιστικά κινήματα που έχουν πολύ επικίνδυνες προτάσεις, στις οποίες αναμειγνύονται οι ιστορικές και πολιτιστικές αναφορές του έθνους με ρατσιστικές και ξενοφοβικές ιδέες και με κοινωνικά θέματα (…).
-Η Αριστερά υπήρξε για πολύ καιρό το κόμμα του κοινωνικού κράτους. Τώρα έχουμε παντού κρίση χρέους μακράς περιόδου και δεν διαφαίνεται η στιγμή κατά την οποία η ανάπτυξη θα μπορούσε να πάρει τη θέση που κατείχε στις προηγούμενες δεκαετίες. Ποια είναι η πιθανή κατεύθυνση της αλλαγής των πολιτικών προγραμμάτων της Αριστεράς; Βλέπουμε ότι η αγγλική Αριστερά αναζητεί τη λύση στην κατεύθυνση της αλληλοβοήθειας, με την έννοια ότι χρειάζεται η κοινωνία, ο τρίτος τομέας (η λεγόμενη κοινωνική οικονομία), ο εθελοντισμός, να κάνουν αυτό που το κράτος δεν κατορθώνει πλέον να κάνει. Αυτή είναι κατά τη γνώμη σας η κύρια κατεύθυνση;
-Οχι, δεν νομίζω ότι αυτή είναι μια αληθινή κοινωνική ανανέωση. Αντίθετα, φοβάμαι ότι είναι μια οπισθοδρόμηση, επειδή αυτός ο δρόμος μπορεί να αναπτυχθεί μόνο σε μικρή κλίμακα και χωρίς ένα ισχυρό όραμα για το μέλλον. Θα μπορούσαμε δυστυχώς να αρκεστούμε στην ιδέα ότι χρειάζεται να ανακόψουμε την πτώση, ότι χρειάζεται να σώσουμε ό,τι μπορεί να σωθεί και ότι στο μεταξύ κάποιοι θα προσπαθήσουν να απελευθερωθούν σε μικρές ομάδες, σε μικρές ενότητες. Εδώ βλέπω συμπεριφορές κρίσης που ενθαρρύνονται από το κράτος ή από ορισμένους πολιτικούς πρωταγωνιστές σύμφωνα με τους οποίους, δεδομένου ότι το κράτος δεν μπορεί να κάνει τα πάντα, χρειάζεται οι άνθρωποι να αναλάβουν όλη την ευθύνη. Αυτό μπορεί να συναντιέται με ορισμένες περιβαλλοντικές ουτοπίες και ίσως μερικές φορές μπορεί να μας κάνει να σκεφτόμαστε μια επιστροφή σε μορφές αλληλεγγύης όπως εκείνες που επινόησε το εργατικό κίνημα στη γέννησή του, συνεργατικού ή συνεταιριστικού τύπου. Είναι σίγουρα κάτι καλύτερο από την κοινωνική διάλυση, αλλά δεν μπορεί να κινητοποιήσει όλη την κοινωνία. Το εργατικό κίνημα γεννήθηκε αληθινά τη μέρα κατά την οποία από τα εργοστάσια, από τους χώρους εργασίας, οι εργάτες προκάλεσαν μια κοινωνική σύγκρουση. Ναι, το εργατικό κίνημα γέννησε και συνεργατικά κινήματα αλληλοβοήθειας, μορφές αλληλέγγυας δράσης, εργατικής αλληλεγγύης, αλλά δεν είναι αυτό που θεμελίωσε μια δράση. Προκειμένου να υπάρξει δράση πρέπει να υπάρχει μια αρχή κοινωνικής σύγκρουσης.
-Αν όμως δεν είναι αυτός ο κύριος δρόμος, ποιος άλλος είναι τότε;
-Βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου πρέπει να ελπίζουμε ότι μερικά πράγματα θα μπορέσουν να ανοικοδομηθούν από τα κάτω. Σήμερα η τυπικά γαλλική αλλά πολύ κλασική μορφή του διανοούμενου, ο οποίος είναι ικανός να προτείνει μια φιλοσοφία της Ιστορίας ή να προτείνει ένα μεγάλο ιστορικό ή πολιτικό όραμα, έχει πολύ αποδυναμωθεί ή και χαθεί. Σήμερα οι πιο σημαντικοί διανοούμενοι είναι ερευνητές στις κοινωνικές επιστήμες, ανήκουν σε έναν κόσμο που έχει πολλές ειδικές γνώσεις σε καθορισμένα και περιορισμένα πεδία, αλλά ταυτόχρονα δυσκολεύεται να φτάσει σε πιο γενικά πολιτικά οράματα. Σήμερα δεν υπάρχει κυκλοφορία μεταξύ παραγωγής ιδεών, γνώσεων, αναλύσεων και μεγάλων πολιτικών ή ιστορικών συζητήσεων, όπως μπορούσε να γίνεται –σίγουρα με πολλή ιδεολογία- πριν από σαράντα ή πενήντα χρόνια. Δεν είναι μόνον τα κοινωνικά κινήματα που δυσκολεύονται να ανασυγκροτηθούν με περισσότερο πολιτιστικές μορφές, αλλά και η πολιτιστική ζωή έχει σε μεγάλο βαθμό διαχωριστεί από τους σημαντικούς ρόλους στην πολιτική ζωή. Πιστεύω όμως ότι δεν πρέπει να αποδεχθούμε την ηθική αποσύνθεση, όποιες και αν είναι οι οικονομικές δυσκολίες. Και νομίζω ότι απαιτείται μια μεγαλύτερη κινητοποίηση των διανοουμένων εναντίον όλων των δυνάμεων της άκρας Δεξιάς, του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και των επιθέσεων κατά των δικαιωμάτων του ανθρώπου (…).
Μισέλ Βιβιορκά :Kαθηγητής κοινωνιολόγος-συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου