Το πιθάρι των Δαναΐδων

Του Στρατή Ψάλτου, www.emprosnet.gr

Αν η κατανόηση του προβλήματος που ζούμε ως ελληνική κοινωνία περιοριστεί σε οικονομικούς όρους και οικονομικές προσεγγίσεις, τότε θα είναι μία προβληματική κατανόηση. Αν η κατανόηση δεν έρθει αντιμέτωπη με την πραγματική ουσία του προβλήματος που ζούμε, θα είναι καταδικασμένη να προτείνει πράγματα που η εφαρμογή τους θα χάνεται μέσα σ’ ένα πιθάρι των Δαναΐδων, δηλαδή μέσα σ’ ένα πιθάρι χωρίς πάτο. Παρατηρώ το πλήθος των οικονομικών προσεγγίσεων και των οικονομικών μέτρων που προτείνονται από οικονομολόγους και πολιτικά κόμματα, και αισθάνομαι πως μέσα σε όλα αυτά αγνοείται και χάνεται η ουσία του προβλήματος. Ο Στέλιος Ράμφος είναι από τους λίγους θεωρητικούς που, ενώ προσεγγίζουν την κρίση που ζούμε, δε χάνονται μέσα σε αυτή την παραπλανητική προσέγγισή της με οικονομικούς όρους.

Αναφέρομαι για μια ακόμη φορά σε αυτόν με αφορμή την πρόσφατη ομιλία του, 16 Φεβρουαρίου 2012, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, με θέμα «Time out: η ελληνική αίσθηση του χρόνου». Στο παρόν «Έμβολο» θα προσπαθήσω να μιλήσω με αφορμή αυτή την ομιλία. «Αντιμετωπίζω την κρίση μας κυρίως ως κρίση πνευματική και δευτερευόντως δημοσιονομική», λέει ο Ράμφος. «Επομένως, και τα καλύτερα δημοσιονομικά μέτρα, αν δεν άρουν τις προϋποθέσεις της πνευματικής κρίσης, αυτή θα αναπαράγει τον εαυτό της.»

Το γεγονός ότι θα σκεφτούμε το πρόβλημα της κρίσης με όρους πνευματικούς μάς επιτρέπει να καταλάβουμε και να αιτιολογήσουμε μια σειρά από συμπτώματα, όπως είναι η αντίθεση των πολιτών προς το κράτος και του κράτους προς τους πολίτες, οι πελατειακές σχέσεις, η διαφθορά, το βόλεμα και σε τελευταία ανάλυση η κρίση εμπιστοσύνης, καθώς μία βασική έκφραση του προβλήματος ως πνευματικού προβλήματος είναι η διάχυτη κρίση εμπιστοσύνης. Δεν είναι τυχαίο ότι η σημερινή έκφραση της κοινωνικής δυσφορίας προσλαμβάνει τη μορφή απουσίας εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας προς το υπάρχον κυρίαρχο πολιτικό σύστημα.

Η απουσία εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας έχει φέρει ένα σκοτείνιασμα του κόσμου. «Τι εννοούμε με τη λέξη κόσμος, όταν μιλάμε για το σκοτείνιασμα του κόσμου;», ρωτάει ο Martin Heidegger στην «Εισαγωγή στη Μεταφυσική» (1935). «Κόσμος είναι πάντοτε ο πνευματικός κόσμος… Σκοτείνιασμα του κόσμου σημαίνει αποδυνάμωση του πνεύματος, τη διάλυσή του, το διασκορπισμό του, την απώθησή του, την παρανόησή του» (ελληνική μετάφραση, σ. 75). Είναι αποφασιστικής σημασίας το γεγονός της μεθερμηνείας του πνεύματος σε εξυπνάδα. Το πνεύμα, παραφθαρμένο σε εξυπνάδα, περιπίπτει στην κατάσταση του εργαλείου που εξυπηρετεί μια σειρά από επιμέρους συμφέροντα, αλλά σίγουρα όχι το συλλογικό συμφέρον και το συλλογικό Αγαθό. Έτσι, υπάρχουν επιχειρηματίες που χρησιμοποιούν την εξυπνάδα τους για να εκμεταλλευτούν τους εργαζομένους και να εξαπατήσουν το κράτος. Υπάρχουν πολιτικοί που χρησιμοποιούν την εξυπνάδα και τη ρητορεία τους για να εξαπατήσουν τους πολίτες, να βλάψουν το κράτος και να εξυπηρετήσουν μια σειρά από επιμέρους συμφέροντα που θα τους εξασφαλίσουν την πολιτική τους επιβίωση και τον ατομικό τους πλουτισμό. 

Υπάρχουν επαγγελματίες του ιδιωτικού ή υπάλληλοι του δημοσίου τομέα που χρησιμοποιούν την εξυπνάδα τους για την εξυπηρέτηση των συντεχνιακών ή ατομικών τους συμφερόντων εις βάρος του συλλογικού συμφέροντος.

Έναντι αυτών των ποικίλων παρερμηνειών του πνεύματος, ο Martin Heidegger θα διακρίνει το πνεύμα από την κενή οξυδέρκεια και το ανεύθυνο παιχνίδι της εξυπνάδας και θα ορίσει το πνεύμα ως διάνοιξη (Erschlossenheit): πνεύμα είναι η διάνοιξη του ανθρώπου προς την κατεύθυνση της συλλογικής αρμονίας. Η διάχυτη έλλειψη εμπιστοσύνης δείχνει το μέγεθος της πνευματικής ασθένειας ως άρνηση αυτής της διάνοιξης και ως προσκόλληση σε επιμέρους συμφέροντα.

Την κατάσταση αυτή δεν μπορούν να θεραπεύσουν με κανέναν τρόπο τα δύο κόμματα (Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ) που τώρα συγκυβερνούν και σχεδιάζουν ήδη τη μετεκλογική τους συνεργασία. Η προσκόλλησή τους μέσα στην παθογένεια είναι αθεράπευτη. Το ίδιο ανίκανα να θεραπεύσουν την πνευματική ασθένεια της ελληνικής κοινωνίας είναι και εκείνα τα κόμματα της Αριστεράς (Κ.Κ.Ε. και ΣΥΡΙΖΑ), που στο όνομα της καταπολέμησης του κεφαλαίου έχουν κάνει επάγγελμά τους χρόνια τώρα την αδιάκριτη προστασία διαφόρων συντεχνιακών συμφερόντων εις βάρος του συλλογικού συμφέροντος, επιλέγοντας με αυτόν τον τρόπο ως λύση την απομόνωση της ελληνικής κοινωνίας παρά την εξυγίανσή της. Η πολιτική δύναμη που θα κατανοήσει το πνευματικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας και θα μεθοδεύσει τη διάνοιξη των επιμέρους συμφερόντων μέσα στο συλλογικό Αγαθό, θα είναι κι εκείνη που θα έχει κατορθώσει να βάλει έναν πυθμένα στο πιθάρι των Δαναΐδων