Πόλεις εγκλείστων

Της Μαρίας Κατσουνάκη, Καθημερινή

«Πρέπει να βρεθεί μία λύση για όλους αυτούς τους ανθρώπους που περνούν τα θαλάσσια σύνορα μέσα σε βάρκες. Αυτά που είδαμε και ζήσαμε, δεν θέλουμε να τα ζήσει άλλος άνθρωπος». Η ιστορία της 23χρονης Νασρίν από τη Συρία δεν είναι ούτε μοναδική ούτε πρωτότυπη. Δυστυχώς. Εκατοντάδες χιλιάδες όσοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις χώρες τους, εκδιωγμένοι από πολέμους, ανέχεια, πολιτικά καθεστώτα. Οι μετανάστες έχουν πάψει εδώ και πολύ καιρό να θεωρούνται κατ’ εξαίρεση συνθήκη, να συγκινούν με τις ιστορίες τους. Eχουμε παρακολουθήσει δεκάδες ντοκιμαντέρ και θεατρικές παραστάσεις με σχετικά θέματα, ρεπορτάζ στην τηλεόραση ή στις εφημερίδες. Μόνο όταν το «ταξίδι» τους έχει τραγική απόληξη, ο θόρυβος αναζωπυρώνεται· για λίγο και αυτό. Η συνέντευξη Τύπου που έδωσαν την περασμένη εβδομάδα Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα για να μιλήσουν για τις ελεεινές συνθήκες στα κέντρα κράτησης μεταναστών, ήταν ένα βήμα πιο κοντά στην καρδιά του σκότους. Συνοπτικά: συνωστισμός, ανεπαρκής θέρμανση, έλλειψη ζεστού νερού και πρόσβασης σε εξωτερικό χώρο, ανεπαρκής αερισμός και ελλιπής διατροφή σχετίζονται με την εμφάνιση και μετάδοση παθήσεων του αναπνευστικού και γαστρεντερικού συστήματος και δερματικές παθήσεις. Επιπλέον, η παρατεταμένη κράτηση των 18 μηνών είναι ιδιαίτερα επιζήμια για την ψυχική υγεία των μεταναστών και των προσφύγων: παρατηρούνται σε πολλούς συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης και ψυχοσωματικές εκδηλώσεις ενώ δεν είναι ασυνήθιστο απεγνωσμένοι μετανάστες να προχωρούν σε απεργία πείνας,αυτοτραυματισμούς, ακόμα και προσπάθειες για αυτοκτονία.

Αυτές οι πόλεις πίσω από συρματοπλέγματα, με ανθρώπους που πιστεύουν ότι «στη φυλακή είναι καλύτερα» ή ότι «είναι στάβλοι για ζώα» και όχι κέντρα κράτησης, χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (πριν από την άφιξη των Γιατρών Χωρίς Σύνορα), εκφράζουν την αμηχανία των σημερινών ανεπτυγμένων κρατών μπροστά σε ένα φαινόμενο που διαρκώς οξύνεται, μετατρέποντας νοικοκυραίους σε παρίες από τη μια στιγμή στην άλλη. Οι εμφύλιες συγκρούσεις και οι πολιτικές ανατροπές έχουν αυξήσει τα τελευταία χρόνια τον αριθμό των προσφύγων, τον φόβο των κοινωνιών, το αδιέξοδο των όποιων μέτρων, τα οποία ούτως ή άλλως ορίζονται από καταναγκασμούς και όχι από ψύχραιμες αποτιμήσεις.
Ο φαύλος κύκλος έχει ανοίξει: η εικόνα που σχηματίζουν οι μετανάστες για τη χώρα στην οποία εγκλωβίζονται διαμορφώνει σε ένα βαθμό και την εικόνα της κοινωνίας για τον εαυτό της· από την άλλη, οι ίδιοι οι μετανάστες εσωτερικεύουν την άρνηση (απόρριψη) που εισπράττουν από τη χώρα «υποδοχής». Θεωρώντας ότι δεν χρωστούν τίποτα στην κοινωνία, της οποίας νιώθουν απόβλητοι, όχι μόνο δεν ενσωματώνονται αλλά αναπτύσσουν και επιθετική συμπεριφορά.
Ο,τι αποτελούσε ανάμειξη πολιτισμών τις περασμένες δεκαετίες, έχει μεταβληθεί σε ορατό πρόβλημα και βάρος. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό· είναι διεθνές.
Οι ακραίες πολιτικές συμβάλλουν στο να γίνει ακόμα πιο επικίνδυνος ο κόσμος. Η περιχαράκωση του προβλήματος δεν βοηθάει στη λύση του, η παρατεταμένη κράτηση των 18 μηνών αποδεικνύεται στην πράξη ότι δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες για την επώαση, κυρίως, δεινών. Τι σημαίνει για την Ευρώπη η δημιουργία πόλεων για εγκλείστους; Πόλεων, σχήμα λόγου. Κελιά, ανήλιαγοι διάδρομοι, χωματερές, απουσία αξιοπρέπειας και ελπίδας. Ανθρωποι φυλακισμένοι όχι για κάποια πράξη ή παράλειψη, αλλά γιατί τα κράτη στα οποία καταφεύγουν αδυνατούν να βρουν λύσεις γι’ αυτούς. Aνθρωποι φορτωμένοι με μια ενοχή που δεν τους ανήκει. Σαν μια διά βίου αποσκευή βαριά, ξένη, ακατανόητη.