Η μεταρρυθμιστική νομοτέλεια

Του Κίμωνα Χατζηµπίρου, ΝΕΑ

Οι ελιές (Olea europaea) μπορούν να είναι αιωνόβια δένδρα με ύψος που φθάνει τα 20 μέτρα ή χαμηλοί θάμνοι, οι γνωστές αγριελιές. Τα νερά των ποταμών είναι καθαρά και ορμητικά στα ορεινά, αλλά λασπώδη και αργοκίνητα στις εκβολές. Τα κοινωνικά φαινόμενα όμως δεν αναφέρονται ούτε σε ελιές ούτε σε ποτάμια. Τα πολιτικά κόμματα στον Δυτικό κόσμο δεν υιοθετούν ολιστικές πολιτικές και αποφεύγουν να μιλούν για ένα υποτιθέμενο γενικό συμφέρον. Αντ’ αυτού, κατά κανόνα προωθούν υπαρκτά επιμέρους συμφέροντα διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων και προχωρούν, αν χρειαστεί, σε συμμαχίες και λογικούς συμβιβασμούς. Το Ποτάμι υποστηρίζεται από σημαντικούς ανθρώπους της κοινωνίας των πολιτών, υπόσχεται να αναδείξει άφθαρτα πρόσωπα, διατυπώνει απόψεις που βρίσκονται κοντά στην κοινή λογική, αλλά οι θέσεις του δεν παύουν προς το παρόν να είναι αόριστες, αποσπασματικές και λίγο απ’ όλα. Στο ευρωψηφοδέλτιο της Ελιάς εμφανίζεται μια πλειονότητα αξιόλογων νέων ανθρώπων, αλλά μαζί με πρώην βουλευτές, συνδικαλιστές ή στελέχη των μηχανισμών. Συνθήματα όπως ιστορική δημοκρατική παράταξη και γενικόλογες θέσεις με ευχολόγια παραπέμπουν σε παλιές λογικές που ταιριάζουν στο «όλον ΠΑΣΟΚ». Μπορεί η μάχη των εκλογών να δίνεται μέσα από την Ελιά αλλά η εκλογική επιτροπή και οι τοπικές οργανώσεις είναι παλαιοκομματικές, οι δε αποφάσεις μονοπωλούνται από την ηγεσία του κόμματος. Όταν αναμειγνύονται παντός είδους λαϊκισμοί, λανθάνοντες εθνικισμοί, φιλοευρωπαϊσμοί, σοσιαλδημοκρατίες, θολές αντιλήψεις, ηθικοπλαστικές προτροπές, φθαρμένα και άφθαρτα πρόσωπα, πώς θα καθοδηγηθεί η κοινωνία για να κατανοήσει τα λογικά και υλικά αίτια των όσων συμβαίνουν;

Εν τούτοις, ένας ευρύτερος προοδευτικός χώρος είναι υπαρκτός και ζητά μεταρρυθμίσεις. Οι ηγεσίες ΠΑΣΟΚ και ΔΗΜΑΡ δεν εκμεταλλεύτηκαν τη μεγάλη ευκαιρία ανασυγκρότησης που δημιούργησε η Πρωτοβουλία των 58. Το μήνυμα περιείχε δύο καίρια συστατικά: ενότητα και ανανέωση. Η προσδοκία ενότητας των μετριοπαθών μεταρρυθμιστικών φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων, με βάση ένα σοσιαλδημοκρατικό πρόταγμα, ξεσήκωσε ισχυρό ρεύμα υποστήριξης. Ωστόσο, η προοπτική μιας ευρείας ενότητας ακυρώθηκε γρήγορα, αφού οι ηγεσίες της ΔΗΜΑΡ αλλά και κάποιων μικρότερων μεταρρυθμιστικών δυνάμεων δεν ανταποκρίθηκαν. Οι μηχανισμοί προτίμησαν να ελέγχουν τον χώρο τους παρά να μοιραστούν τα προνόμια με άλλους. Αλλά και η ανανέωση, ως προαπαιτούμενο, τορπιλίστηκε για τον ίδιο λόγο. Η συναινετική διαδικασία επιλογής των προσώπων του ευρωψηφοδελτίου, με δικαίωμα βέτο, θα παρέκαμπτε τη δύναμη των μηχανισμών και τους ελιγμούς ηγεσίας και κομματικών βαρώνων. Η απόρριψη της συναινετικής διαδικασίας είχε ως αποτέλεσμα μια μικρή Ελιά, όπου η παρουσία πολλών νέων προσώπων καλλωπίζει την πραγματικότητα ενός σχήματος ΠΑΣΟΚ και λοιπών δημοκρατικών δυνάμεων.

Οι 58 είχαν ένα χαρακτηριστικό που άρεσε στην κοινή γνώμη αλλά ήταν αδιανόητο για το πολιτικό σύστημα: οι περισσότεροι δεν διεκδικούσαν προσωπικά οφέλη, δεν επιθυμούσαν καν να εγκαταλείψουν τις επιστημονικές ή επαγγελματικές δραστηριότητές τους για να γίνουν πολιτικοί. Σύμφωνα με την αρχική ιδέα, η διάλυση των συμπαρατασσόμενων κομμάτων και κινήσεων δεν ήταν αναγκαία, τουλάχιστον μέχρι την δοκιμασία της πρώτης εκλογικής αναμέτρησης. Βεβαίως, μια τεχνητή ενότητα, με συγκόλληση παλαιοκομματικών μηχανισμών ενός καταρρέοντος συστήματος δεν ήταν το ζητούμενο. Στην συμπαράταξη, τα πρόσωπα θα έπρεπε να προσέλθουν ως απλοί στρατιώτες. Όταν έγινε φανερό ότι τα εμπόδια από τους μηχανισμούς ήταν ανυπέρβλητα, η Πρωτοβουλία των 58 έπαψε να διαπραγματεύεται. Όσα μέλη της το επιθυμούσαν θα μετέχουν στις ευρωεκλογές ως πρόσωπα.

Η εκλογική διαδικασία θα δείξει αν οι πολίτες επικροτούν ή καταδικάζουν την πολυδιάσπαση του μεταρρυθμιστικού φιλοευρωπαϊκού χώρου. Θα φανεί επίσης πόσο θα πείσουν οι νέοι μη παλαιοκομματικοί σχηματισμοί. Αν το συνολικό ποσοστό της μετριοπαθούς Κεντροαριστεράς είναι πολύ κατώτερο από την δημοσκοπική της απήχηση τους προηγούμενους μήνες, οι υπάρχοντες μηχανισμοί και τα φθαρμένα πρόσωπα θα έχουν τελειώσει. Δυναμικά στρώματα με ρηξικέλευθες μεταρρυθμιστικές θέσεις και άνθρωποι νέοι στην ηλικία ή στη νοοτροπία θα έλθουν στο προσκήνιο. Βέβαια, η απόσυρση υπαρχόντων κομμάτων πιθανώς θα συμπαρασύρει όχι μόνο πολιτικούς που βαρύνονται με λάθη και ευθύνες για την κοινωνική και οικονομική χρεωκοπία, αλλά ακόμα και μερικούς που έκαναν θετικές προσπάθειες χωρίς να μπορέσουν να αποφύγουν την φθορά της κρίσης.