Γυρνάει η Ευρώπη στον 19ο αιώνα;

 Του Γεράσιμου Γεωργάτου, www.metarithmisi.gr

Τέτοιου είδους ισχυρισμοί, όταν μάλιστα εκφράζονται δημοσίως από στελέχη ενός κόμματος που διατείνεται ότι ο ευρωπαϊσμός αποτελεί στοιχείο του DNA του, δείχνουν αφενός θεωρητική σύγχυση και αφετέρου κατευθύνουν προς ατελέσφορες, αν όχι και επικίνδυνες πολιτικές επιλογές. Από πλευράς θεωρίας, η ιστορία ούτε επαναλαμβάνεται, σύμφωνα με την κυκλική θεώρηση των αρχαίων ελλήνων ιστορικών που ταύτιζαν τα φυσικά με τα κοινωνικά φαινόμενα, ούτε βεβαίως εξελίσσεται ευθύγραμμα σε αενάως προοδευτική κατεύθυνση, όπως θεώρησαν οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού, στο κλίμα αισιοδοξίας της εποχής. Την καλύτερη απάντηση στο ερώτημα, την έδωσε πρώτος ο ιταλός φιλόσοφος και μελετητής της ιστορίας Ζαν Μπατίστα Βίκο (1688 -1744). Η ιστορική εξέλιξη, κατ` αυτόν, εκφράζεται από το σχήμα της σπείρας, δηλαδή του ελατηρίου. Σύμφωνα με αυτό το σχήμα, μέσα και από οπισθοδρομήσεις επέρχεται τελικά η πρόοδος, όπου όμως οπισθοδρόμηση δεν σημαίνει ταύτιση με κάποια περίοδο του παρελθόντος. Η εξέλιξη λοιπόν δεν είναι ούτε κυκλική ούτε ευθύγραμμη. Κάτι τέτοιο εξέφρασε και ένας από τους πατέρες της Ευρώπης, ο Ζαν Μονέ, αν θυμάμαι καλά, λέγοντας ότι η Ευρώπη θα προχωράει μέσα από κρίσεις. Και σε μια τέτοια ιστορική φάση βρίσκεται σήμερα. Έχει καμιά σχέση η σημερινή Ευρώπη με αυτό που συνέβαινε τον 19ο αιώνα; Με τις εικόνες που έχουμε από τα μυθιστορήματα του Ντίκενς και άλλων. Μόνο ποιητική και καλλιτεχνική αδεία επιτρέπεται μια τέτοια διατύπωση, αφού «η τέχνη πρέπει σαν φακός να μεγεθύνει». Πολιτική αδεία όμως δεν επιτρέπεται.
Δεν θα αποφύγω το κοινότοπο. Ας ρίξουμε μια ματιά στο σύνολο του πλανήτη. Υπάρχει καλύτερη περιοχή για να ζεις από την Ευρώπη, ακόμα και εν μέσω κρίσης και παρά τη διεύρυνση των ανισοτήτων και της νέας φτώχειας; Μην απαξιώνουμε αυτό που έχουμε. Να δούμε πώς θα το αναδιαρθρώσουμε και θα το κάνουμε καλύτερο.

Ας έλθουμε όμως στα πιο συγκεκριμένα. Έχει την ίδια ένταση η κρίση σε όλες τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου, που συνήθως τις αναφέρουμε πακέτο; Ασφαλώς όχι. Πρόσφατα γράφτηκε ότι 700 χιλιάδες παιδιά στην Ελλάδα βιώνουν φτώχεια και πείνα, με τους δυο γονείς άνεργους. Η Ευρώπη το προκάλεσε αυτό; Η Ευρώπη φταίει που επί τόσα χρόνια δεν φροντίσαμε να οικοδομήσουμε ένα στοιχειωδώς βιώσιμο κοινωνικό κράτος που να αντέχει και να στηρίζει τους πιο αδύναμους σε περιόδους κρίσης;

Ξεχάσαμε τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα και τις μεταβιβάσεις τεραστίων πόρων για σύγκλιση από τα πακέτα Ντελόρ, Σαντέρ, ΕΣΠΑ, κλπ, και πώς αυτά ανορθολογικά κατασπαταλήθηκαν στην κατανάλωση και την πολιτική και πελατειακή διαπλοκή, με τη λογική και τη νοοτροπία του τζίτζικα; Θέλουμε να είμαστε ευρωπαϊκό κράτος, αλλά μόνο ως προς την κατανάλωση. Για την παραγωγή αδιαφορούμε. Ας την κάνουν οι νεφοσκεπείς βόρειοι.

Η Ευρώπη φταίει για τον διαρκή και αλόγιστο δανεισμό που μας έφερε σε αδιέξοδο; Δεν είναι η Ευρώπη, με την ατελή θεσμική αρχιτεκτονική και υπό συντηρητικούς συσχετισμούς, που έστησε τους μηχανισμούς στήριξης και σταθερότητας και μας διέσωσε δανείζοντάς μας με επιτόκια του ενός τρίτου των αγορών; Και σιγά μην μας δάνειζαν οι αγορές. Έγιναν λάθη από την πλευρά της Ευρώπης και της Τρόικας; Ασφαλώς. Γεγονός όμως παραμένει ότι μας διέσωσαν και ας κάνουμε και εμείς επιτέλους κάτι.

Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, που οικοδομήθηκαν τη δεκαετία του 90, δεν ανταποκρίνονται προφανώς στις σημερινές συνθήκες και στις συνθήκες της κρίσης. Ζούμε μια τεράστια εποχή μετάβασης. Νέες τεχνολογίες, ανοιχτές αγορές, αναδυόμενες οικονομίες, ένταση του ανταγωνισμού, ισχυρές κεφαλαιαγορές, αναδιάταξη της ισχύος, κλπ. Η Ευρώπη πρέπει να προσαρμοστεί και θα προσαρμοστεί, αν θέλει να διασώσει υπό τους νέους όρους το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Τα πρώτα δειλά βήματα γίνονται ήδη. Τραπεζική Ένωση, Ενιαία Τραπεζική Εποπτεία, σύγκλιση και ευρωπαϊκή εποπτεία των προϋπολογισμών, ανάδειξη του προέδρου της Κομισιόν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και άλλα. Πρέπει να προχωρήσει ταχύτερα; Πρέπει. Γιατί απέναντι σε οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα μεγάλης και παγκόσμιας κλίμακας, χρειαζόμαστε αντίστοιχες πολιτικές και θεσμούς μεγάλης κλίμακας. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο ολοκληρώνεται, θα τείνει να αντιστοιχηθεί με αυτές τις ανάγκες. Είναι το πρώτο βήμα για την πολιτική διεύθυνση της παγκοσμιοποίησης. Το φαινόμενο της άκρας δεξιάς και οι τάσεις επανεθνικοποίσης αποτελούν το στοιχείο της οπισθοδρόμησης στο σχήμα του Ζαν Μπατίστα Βίκο.

Γι` αυτό είναι κρίσιμες οι επικείμενες ευρωεκλογές, γι` αυτό είναι κρίσιμο να αλλάξουν οι συσχετισμοί υπέρ των προοδευτικών σοσιαλιστικών και σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων. Για να αποτελέσουν το πολιτικό υποκείμενο που θα ωθήσει τις εξελίξεις στο επάνω μέρος της σπείρας.

Η καταγγελία της συντηρητικής και νεοφιλελεύθερης Ευρώπης, η επιστροφή στο 19ο αιώνα και άλλα ηχηρά παρόμοια, είναι τα εύκολα. Να θυμίσουμε μόνο την κεντρική ιδέα του αείμνηστου Μιχάλη Παπαγιαννάκη, που όλοι τόσο συχνά επικαλούμαστε και που είναι στον αντίποδα των ισχυρισμών πολλών εκπροσώπων της σημερινής μεταρρυθμιστικής ή ριζοσπαστικής αριστεράς: ό,τι ενοποιεί την Ευρώπη, ακόμα και υπό συντηρητικούς συσχετισμούς, είναι προοδευτικό.

Τα δύσκολα για τις πολιτικές δυνάμεις και το πολιτικό προσωπικό είναι στο εγχώριο τοπίο και γι` αυτό τα αποφεύγουν. Είναι εύκολο, σαν ανώριμο και κακομαθημένο παιδί, να ετεροχρεώνεις για τα δεινά σου αποκλειστικά την Ευρώπη. Είναι δύσκολο και έχει και πολιτικό κόστος να έλθεις σε σύγκρουση με την συντεχνιακή διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας. Είναι εύκολο να καλλιεργείς, έμμεσα ή άμεσα, την προσμονή για επάνοδο στην προ κρίσης παραδεισένια εποχή, με το όραμα μιας «άλλης Ευρώπης». Άραγε ποιας; Των αφειδών και ανεξέλεγκτων μεταβιβάσεων; Αυτό έχει τελειώσει και ας το πάρουμε απόφαση. Είναι δύσκολο να ομολογήσεις ότι θα χρειαστεί σκληρή προσπάθεια και λιτότητα, ακόμα και χωρίς μνημόνια, για να ανατείλει η νέα Ελλάδα. Και προοδευτικός είναι αυτός που αγωνίζεται να είναι δίκαιη.

Εν κατακλείδι, τα περί επιστροφής στον 19ο αιώνα και η διαρκής και μονομερής καταγγελία της συντηρητικής και νεοφιλελεύθερης Ευρώπης, είναι η άλλη όψη του ευρωσκεπτικισμού. Είναι η αριστερή εκδοχή του. Είναι θλιβερό όταν εκπέμπεται από στελέχη της ανανεωτικής αριστεράς και στην πράξη ανοίγει το δρόμο για σύγκλιση με την θολή, αντιφατική και αλλοπρόσαλλη προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ.

Ο Γεράσιμος Γεωργάτος, είναι Φιλόλογος, Μέλος της Κ.Ε της ΔΗΜ.ΑΡ, υποψήφιος ευρωβουλευτής.