Δέσμιοι της κάλπης

Του Πέτρου Παπασαρανόπουλου, http://booksjournal.gr, τχ. 45

Το νέο πολιτικό τοπίο σε Ευρώπη και Ελλάδα μετά τις ευρωεκλογές.

Οι ευρωεκλογές του Μαΐου 2014 δημιούργησαν ένα νέο πολιτικό τοπίο σε Ελλάδα και Ευρώπη. Αξίζει τον κόπο να δούμε τη μεγάλη εικόνα αυτού του τοπίου, εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στην Ευρώπη ως σύνολο και στην Ελλάδα. 

Ο ακροδεξιός «σεισμός» και στις «26 φεύγουν»

Παρά την επαναλαμβανόμενη προφητεία για ακροδεξιό «σεισμό» στην Ευρώπη[1], η δόνηση ήταν αρκετά χαμηλής έντασης. Τα ακροδεξιά κόμματα σημείωσαν κάποιες εντυπωσιακές νίκες, όπως στη Γαλλία, αλλά και στην Ελλάδα με την εξτρεμιστική Χρυσή Αυγή, και πολλές αποτυχίες σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, όπου εξαφανίστηκαν. Ακόμα μεγαλύτερη πολιτική αποτυχία είναι η αδυναμία της ακροδεξιάς να σχηματίσει αναγνωρισμένη ομάδα στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, δεδομένου ότι δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει μέλη από επτά χώρες, παρά τις εργώδεις προσπάθειες της Μαρίν Λεπέν και του Ολλανδού Γκερτ Βίλντερς[2]. Έτσι, παρά τους 37 ευρωβουλευτές από πέντε χώρες οι ακροδεξιοί θα έχουν περιθωριακή πολιτική παρουσία στο ευρωκοινοβούλιο και θα στερηθούν χρηματοδότηση αρκετών εκατομμυρίων ευρώ. Βέβαια ακόμη και εάν μπορούσαν να σχηματίσουν ομάδα, ή εάν καταφέρουν στο μέλλον να σχηματίσουν, θα πρόκειται για τη μικρότερη από τις οκτώ πολιτικές ομάδες του ευρωκοινοβουλίου και για την πλέον εύθραυστη, δεδομένης της ανομοιογένειες των εθνικών κομμάτων που την απαρτίζουν. Ο κίνδυνος της διάλυσής της θα είναι διαρκώς υπαρκτός, ένα είδος κοκτέιλ μολότοφ[3].

Παράλληλα, στο στρατόπεδο του ευρωσκεπτικισμού οι ήπιοι ευρωσκεπτικιστές, με επικεφαλής τους Βρετανούς Συντηρητικούς, φαίνεται να κερδίζουν τη μάχη με τους ακραίους συναδέλφους τους, των οποίων ηγείται ο επίσης Βρετανός Νάιτζελ Φάρατζ[4]. Η ευρωομάδα της οποίας ηγούνται οι Βρετανοί Συντηρητικοί, με μερικές επιτυχημένες κινήσεις προσεταιρισμού κομμάτων, αριθμεί 68 έδρες και είναι η τρίτη πολιτική ομάδα στο ευρωκοινοβούλιο, υποσκελίζοντας τους φιλελεύθερους που είναι στην τέταρτη θέση με 67 έδρες[5].

Κάτι ανάλογο συνέβη και στην Ελλάδα όπου το προεκλογικό σύνθημα του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης ήταν: «στις 25 ψηφίζουμε, στις 26 τα μαζεύουνε και φεύγουν»[6]. Η πτώση των κυβερνητικών κομμάτων δεν κεφαλαιοποιήθηκε εκλογικά από τον ΣΥΡΙΖΑ, που μείωσε το ποσοστό του σε σχέση με τους εθνικές εκλογές του Ιουνίου του 2012 κατά 0,5%, και είδε τους ψηφοφόρους του να μειώνονται, σε απόλυτους αριθμούς, κατά 150.000 περίπου. Η απόπειρα εξ εφόδου κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων, για μια ακόμα φορά, απέτυχε. Αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ριζοσπαστική Αριστερά, παρά την αύξηση των εδρών της, είναι περιθωριακή πολιτική δύναμη, κατέχοντας λιγότερο από το 7% των εδρών του ευρωκοινοβουλίου.

Μια ακόμα προφητεία που, ευτυχώς, δεν επαληθεύτηκε ήταν εκείνη της περαιτέρω μείωσης της συμμετοχής των Ευρωπαίων πολιτών στις ευρωεκλογές. Η, έστω και ασήμαντη, αύξηση της συμμετοχής, από 43% το 2009 σε 43,1% το 2014, ύστερα από 35 χρόνια (!) διαρκούς πτώσης της συμμετοχής, είναι ένα θετικό μήνυμα, ιδίως εάν λάβει κανείς υπόψη του ότι υπήρχαν χώρες με πολύ μικρά ποσοστά συμμετοχής, όπως η Σλοβακία (13%), η Τσεχία (19,5%) και η Σλοβενία (21%). Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στις τελευταίες δώδεκα θέσεις σε ποσοστό συμμετοχής στις ευρωεκλογές, οι έντεκα είναι χώρες που προέρχονται από το ανατολικό μπλοκ του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Από τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπως αναμενόταν, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει το μικρότερο ποσοστό συμμετοχής (36%), ενώ η Ελλάδα, με 58,2% συμμετοχή, είναι αξιοσημείωτα πάνω από τον κοινοτικό μέσο όρο, καταλαμβάνοντας την πέμπτη θέση.

Ο κατακερματισμός των πολιτικών δυνάμεων

Ένα ακόμα αξιοσημείωτο φαινόμενο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη συνολικά, είναι ο μεγάλος κατακερματισμός της ψήφου και η εξαφάνιση των πολύ μεγάλων κομμάτων σε εθνικό επίπεδο. Ο CasMuddeαποκαλεί αυτό το φαινόμενο «βαλκανιοποιημένα συστήματα εθνικών κομμάτων»[7] και παραθέτει στοιχεία που αποδεικνύουν ότι στο σύνολο των 28 κρατών-μελών μόλις δύο κόμματα πήραν πάνω από 50%[8] και μόλις άλλα τρία πήραν πάνω από 40%[9]. Φαίνεται ότι η εποχή που το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα χαρακτηριζόταν, στις περισσότερες χώρες, από τον αποκλειστικό ανταγωνισμό των δύο μεγάλων πολιτικών οικογενειών έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί.

Παρόμοιο φαινόμενο μπορεί να παρατηρήσει κανείς και στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών επιβεβαιώνουν την τάση που παρατηρήθηκε με τον κομματικό αναδασμό των εθνικών εκλογών του 2012. Ο «μικρός» δικομματισμός δυσκολεύεται να φτάσει το 50% ως άθροισμα των δύο πρώτων σε δύναμη κομμάτων, όταν στην ακμή του ο «κανονικός» δικομματισμός υπερέβαινε το 80%.

Μοιάζει να βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα νέο, πανευρωπαϊκό, φαινόμενο. Οι κομματικές ταυτίσεις ρευστοποιούνται, οι βεβαιότητες του παρελθόντος εξατμίζονται και η κινητικότητα των ψηφοφόρων μεγιστοποιείται. Τα εισιτήρια διαρκείας, ο σκληρός πυρήνας των αμετακίνητων ψηφοφόρων, γίνονται όλο και πιο δυσεύρετα. Η παραδοσιακή διάκριση δεξιάς-αριστεράς ξεθωριάζει, ταυτόχρονα όμως οι κλασικοί εκπρόσωποί της συνεχίζουν να κυριαρχούν στο πολιτικό επίπεδο. Οι τέσσερις βασικοί πυλώνες του ευρωπαϊκού κομματικού συστήματος (συντηρητικοί, σοσιαλιστές, φιλελεύθεροι, πράσινοι) κατέχουν το 71% των εδρών του ευρωκοινοβουλίου. Η διχρωμία της πολιτικής εκπροσώπησης έχει γίνει πολυχρωμία. Σε αυτή την παλέτα των χρωμάτων ξεχωρίζει η σκούρα απόχρωση των ακραίων. Των λαϊκιστών, των ακροδεξιών και των εξτρεμιστών. Μπορεί να μην απειλεί (ακόμα;) το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, κανείς όμως δεν μπορεί να αγνοήσει το φαινόμενο. Όπως επισημαίνει ο Ανδρέας Πανταζόπουλος, «κοινό τους χαρακτηριστικό η προγραμματική τους αφωνία, ο ηγετοκεντρισμός, η απροϋπόθετη υπόκλιση στην “κοινή λογική”, οι μετα-αντιπροσωπευτικές, υπερδημοκρατικές, εναντιοδημοκρατικές ή και αντιδημοκρατικές τους πρακτικές»[10].

Η ηγεμονία των ιδεών της ακροδεξιάς

Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις για το φαινόμενο της ακροδεξιάς και σίγουρα δεν υπάρχει μια μονοσήμαντη απάντηση. Εάν θα έπρεπε όμως να συμπυκνώσουμε σε μια πρόταση την εξήγηση του φαινομένου, θεωρούμε ότι εμπεριέχεται στην απάντηση του Ντανιέλ Βερνέ, που διετέλεσε διευθυντής σύνταξης της εφημερίδας Le Monde: «Οι ιδέες του Εθνικού Μετώπου έχουν εξαπλωθεί σε όλα τα πληθυσμιακά στρώματα. Πριν από μερικά χρόνια, μία ψήφος για το FN θεωρείτο ντροπή. Σήμερα, η ψήφος στο Μέτωπο θεωρείται ψήφος οργής και διεκδίκησης… Η επιλογή του FN δεν αποτελεί πια μόνο ψήφο διαμαρτυρίας, αλλά ψήφο συσπείρωσης στο ιδεολογικά “εκσυγχρονισμένο” από την κ. Λεπέν, Μέτωπο»[11].

Η διαπίστωση αυτή μας οδηγεί σε μια, δυστυχώς ξεχασμένη από τις ευρωπαϊκές ελίτ, θεμελιώδη έννοια για την άσκηση της πολιτικής, εκείνη της ηγεμονίας[12]. Όπως έχω και αλλού επισημάνει[13], είναι κοινή διαπίστωση ότι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, τα κόμματα εξουσίας αρνούνται να δώσουν τη μάχη των ιδεών, αρνούνται να υπερασπιστούν τη φιλελεύθερη δημοκρατία, και αρκούνται σε μια τεχνοκρατική και ιδεολογικά ουδέτερη διαχείριση της εξουσίας. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργούν το εύφορο έδαφος, την κοινωνική ζήτηση, για τις ακροδεξιές και τις λαϊκιστικές πολιτικές δοξασίες. Ο πραγματισμός στις πολιτικές επιλογές, αναγκαίος και απαραίτητος, εάν δεν συνοδεύεται από την κατάλληλη πολιτική και ιδεολογική στήριξη και τεκμηρίωση, μετατρέπεται σε κενό γράμμα που αφήνει αδιάφορους τους πολίτες. 

Αυτό έχει αποτέλεσμα η ατζέντα του λαϊκισμού, του ευρωσκεπτικισμού και της ακροδεξιάς να μετατρέπεται σταδιακά σε πολλές χώρες από περιθωριακή σε ηγεμονική. Η επινοητικότητά της στην εφεύρεση εχθρών και το απλουστευτικό και εύληπτο πολιτικό της μήνυμα, σταδιακά υιοθετούνται από τα κόμματα εξουσίας. Παράλληλα, η ατζέντα της ηγεμονεύει στον δημόσιο λόγο, διεισδύει στα μέσα ενημέρωσης, εισχωρεί στον κοινό νου, κυριαρχεί στον δημόσιο διάλογο. Γίνεται «αυτονόητη». Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει για τη γλώσσα του λαϊκισμού ο Ιταλός Νικόλαο Μέρκερ, ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, «το υποδειγματικό προηγούμενο είναι το “Mein Kampf” του Χίτλερ. Σε αυτό συναντάμε μια γλώσσα αποτελούμενη από λίγες στερεότυπες διατυπώσεις, που επαναλαμβάνονται με τρόπο επίμονο, μέχρι που να τις κάνει να γίνουν αλήθειες, όπως έλεγε ο Γκέμπελς. Είναι ο εγκωμιασμός του ενστίκτου και της διαίσθησης ενάντια στον ορθολογικό συλλογισμό»[14].

Η μεταϋλιστική ψήφος

Οι παραπάνω διαπιστώσεις, μας οδηγούν σε ένα ακόμα συμπέρασμα, που συναρτάται τόσο με την ψήφο στην ακροδεξιά όσο και με τον κατακερματισμό του ευρωπαϊκού κομματικού συστήματος. Η ψήφος και η κομματική πρόσδεση γίνονται όλο και περισσότερο μεταϋλιστικές[15], ιδίως στις νεότερες γενιές των ψηφοφόρων[16]. Αποκολλώνται από τη στενή έννοια του οικονομικού συμφέροντος και συναρτώνται όλο και περισσότεροι με την υποκειμενική αντίληψη του καθενός για την ταυτότητά του, ή καλύτερα για τις επάλληλες ταυτότητες που συγκροτούν την αντίληψή του για τα πράγματα. Όπως επισημαίνει ο Κώστας Αναγνωστόπουλος «η νεκρώσιμη ακολουθία του οικονομικού ανθρώπου έχει ολοκληρωθεί, αλλά το ζόμπι του θα συνεχίσει να κινείται ανάμεσά μας»[17].

Οι ανασφαλείς ταυτότητες, οι ταυτότητες που θεωρούν ότι ευρίσκονται «εν κινδύνω», οι φοβικές ταυτότητες, είναι το εύφορο έδαφος για την ψήφο στα άκρα. Ακόμα και η βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης, μόνον οριακά μπορεί να επηρεάσει τις πολιτικές τους επιλογές. Πάντοτε θα είναι η εύκολη λεία των δημαγωγών ακριβώς επειδή η αυτοεικόνα τους ταυτίζεται με τη ρητορεία του κινδύνου.

Οι ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ άργησαν να καταλάβουν το φαινόμενο. Ρητορικά το αποδοκιμάζουν, αλλά στην πράξη συμπεριφέρονται ως «δύσμοιρα θύματα του οικονομικού ή του δημογραφικού τους περιβάλλοντος», ξεχνώντας ότι πρέπει να είναι «ενεργοί διαμορφωτές της δικής τους μοίρας»[18]. Με άλλα λόγια, συμπεριφέρονται ως δέσμιοι της κάλπης, άβουλοι και άτολμοι απέναντι στους ψηφοφόρους που θα πρέπει να ακούσουν κάτι σοβαρό, κάτι πειστικό, που θα τους επιτρέψει να στρέψουν την πλάτη στους δημαγωγούς. Αντί γι’ αυτό, λένε μισόλογα, ή ακόμα χειρότερα, επαναλαμβάνουν σε light εκδοχή τη ρητορεία των δημαγωγών. Η υιοθέτηση της ατζέντας των λαϊκιστών και των εξτρεμιστών από τα κόμματα εξουσίας καταλήγει να γίνεται μπούμερανκ.

Το μετεκλογικό τοπίο στην Ελλάδα

Σίγουρα το πλέον αξιοσημείωτο, και ανησυχητικό, φαινόμενο στην Ελλάδα είναι η άνοδος και παγίωση του πολιτικού εξτρεμισμού με την εκλογική επιτυχία της Χρυσής Αυγής. Αυτό που σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι υπαρκτό αλλά περιθωριακό, στην Ελλάδα είναι πολύ πιο έντονο και πολύ πιο εξτρεμιστικό. Παρά τον εδραιωμένο κοινό τόπο ότι η άνοδος της Χρυσής Αυγής είναι αποτέλεσμα της κρίσης, είναι πλέον σαφές στους μελετητές του φαινομένου ότι τα αίτια είναι πρωτίστως πολιτισμικά[19]. Η περιγραφή στο editorialτου TheBooks’ Journal είναι εξαιρετικά ακριβής: «Η Χρυσή Αυγή είναι αποτέλεσμα της εδραίας εθνικής ιδεολογίας, μια μεταλλαγή της Μεγάλης Ιδέας, που καλλιεργήθηκε και εντυπώθηκε μετά την κατάρρευση της χούντας και παρά την εθνική καταστροφή στην Κύπρο, όχι ως ρήξη με την ιδεολογία του απριλιανού καθεστώτος, αλλά ως συνέχειά του… Αν εξαιρέσουμε τον εξτρεμισμό των εκπροσώπων του νεοναζιστικού κόμματος, η Χρυσή Αυγή είναι ιδεολογικά κυρίαρχη»[20]. Ο Αριστείδης Χατζής περιγράφει τα χαρακτηριστικά αυτής της αντίληψης: «Αυτή η ιδεολογία είναι βαθιά αντιδραστική: ανορθολογισμός, αντιδιαφωτισμός, αντιδυτικισμός, μισαλλοδοξία, ξενοφοβία, εθνικισμός, ρατσισμός, σχετικοποίηση της βίας, απέχθεια και φόβος απέναντι στην ανοικτή κοινωνία, την ελεύθερη αγορά, τον εκσυγχρονισμό και τις μεταρρυθμίσεις, τεχνοφοβία, πατερναλισμός, ηθικισμός και συνωμοσιολογία. Αυτή η εθνική ιδεολογία αναπαράγεται από το εκπαιδευτικό σύστημα και έχει υιοθετηθεί επιλεκτικά από όλα τα πολιτικά κόμματα, δεξιά και αριστερά»[21].

Κατά συνέπεια, τα αίτια της ανόδου της Χρυσής Αυγής είναι πρωτίστως ιδεολογικά και μεταϋλιστικά. Ο Σπύρος Βλέτσας περιγράφει αυτή τη μεταϋλιστική διάσταση, που προφασίζεται ότι είναι απότοκη της κρίσης: «Καθώς οι ανάγκες είχαν διευρυνθεί τόσο πολύ, η νέα οικονομική πραγματικότητα με τα μικρότερα εισοδήματα έφερε καθοριστική αλλαγή στη ζωή μεγάλων τμημάτων της μεσαίας τάξης. Αρκετοί ένοιωσαν προδομένοι από το πολιτικό σύστημα και αισθάνθηκαν σαν πάμπτωχοι σύγχρονοι προλετάριοι. Ούτε τα εναπομείναντα εισοδήματά τους ούτε η ταξική θέση τους δικαιολογούσαν αυτή την υποκειμενική αίσθηση φτώχειας… άρχισαν να αντιδρούν σαν να μην έχουν να χάσουν τίποτα»[22]. Πρόκειται ίσως για «γνωσιακή αναντιστοιχία» (cognitivedissonance), δυσκολία κατανόησης των αιτίων της κρίσης, λόγω της ύπαρξης ενός τελείως διαφορετικού κυρίαρχου τρόπου σκέψης[23]. Ακόμα και η «ταξικότητα» της ψήφου[24], με την αυξημένη πολιτική επιρροή του αριστερού ριζοσπαστισμού και του δεξιού εξτρεμισμού στις υποβαθμισμένες περιοχές της Β΄ Αθηνών και της Β΄ Πειραιά, ιδωμένη από την οπτική γωνία που περιγράψαμε, αποδυναμώνει το στοιχείο του συμφέροντος και επαναφέρει τη διάσταση των «παθών»[25], δηλαδή των ιδεών, αντιλήψεων και νοοτροπιών που κουβαλάει ο καθένας μας μέσα του. Πολύ περισσότερο που η «επικοινώνηση του κινδύνου» από τα μέσα ενημέρωσης εδραιώνει αυτή την αποκόλληση από την πραγματικότητα[26]. Δυστυχώς, οι λίγες εξαιρέσεις διανοουμένων που, όπως ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ, πιστεύουν στη «δύναμη της πολιτικής επιστήμης ως πηγής ιδεών που μεταμορφώνουν τον κόσμο»[27], δεν αρκούν.

Εάν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες είναι άτολμες στην ιδεολογική και πολιτική αντιμετώπιση των φαινομένων ριζοσπαστισμού και εξτρεμισμού, στην Ελλάδα συμβαίνει κάτι πολύ χειρότερο: στην πράξη έχουν ενδώσει στη λαϊκιστική ρητορεία. Την αναπαράγουν, ελπίζοντας ότι θα καρπωθούν τους ψηφοφόρους των άκρων. Ο πρωθυπουργός, σε μια πλειοδοσία λαϊκισμού, δηλώνει ότι είναι αυτός που σκίζει τα Μνημόνια[28] και όχι ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Μετά τον κυβερνητικό ανασχηματισμό οι λαϊκιστές του κυβερνώντος κόμματος κατέχουν σημαντικές θέσεις, σε μια εμφανή προσπάθεια προσέλκυσης ψηφοφόρων της «λαϊκής» δεξιάς που ψηφίζουν ακραία κόμματα. Η ανάγνωση της ευρωπαϊκής συγκυρίας, που επιτρέπει μια ορισμένη νομισματική χαλάρωση[29], ως ευκαιρίας για δημοσιονομικό εκτροχιασμό, είναι απολύτως λανθασμένη. Πρόκειται για μια πολιτική που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε εκλογικό αφανισμό. Κανείς δεν φαίνεται να παίρνει μαθήματα από την εκλογική εξαφάνιση της πάλαι ποτέ ανανεωτικής Αριστεράς, που οι πολιτικές και ιδεολογικές παλινδρομήσεις της οδήγησαν σε εκλογική συντριβή[30].

Τούτων δοθέντων, όπως επισημαίνει ο Γιάννης Βούλγαρης, «ας ελπίσουμε ότι οι σημερινές ανησυχητικές ενδείξεις δεν είναι οριστικές. Πάντως, η Ελλάδα τρέχει σε απότομη στροφή. Οι επόμενοι μήνες θα είναι καθοριστικοί για τη μακροπρόθεσμη πορεία της»[31].

Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ευρώπη (σε μικρότερο βαθμό και με εμφανείς διαφοροποιήσεις) και η Ελλάδα (σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό) έχουν εισέλθει σε έναν φαύλο πολιτικό κύκλο. Οι πολιτικές ηγεσίες είναι δέσμιες της κάλπης και της λαϊκιστικής ρητορείας. Δεν έχουν το πολιτικό κουράγιο να αρθρώσουν έναν διαφορετικό λόγο. Προσπαθούν να χαϊδέψουν αυτιά. Οι πολίτες πιέζουν για «φιλολαϊκά» μέτρα και οι λαϊκιστές υπερθεματίζουν. Σε αυτή την αμφίδρομη σχέση, κανείς δεν είναι άμοιρος ευθυνών. Επειδή όμως ο επιμερισμός είναι απαραίτητος, η βασική ευθύνη ανήκει στις πολιτικές ελίτ που επιλέγουν να είναι αρεστές και όχι χρήσιμες. Η διαπίστωση ότι στην Ευρώπη υπάρχουν πολλοί politiciansκαι ελάχιστοι statesmen[32] αποδεικνύεται απολύτως ορθή.

Για την Ελλάδα, τα δύο εργαλεία που υπάρχουν για την υπέρβαση της κρίσης, οι βαθιές μεταρρυθμίσεις της χώρας και ο πραγματικός ευρωπαϊκός προσανατολισμός, αναζητούν εναγώνια τα πολιτικά υποκείμενα που θα τα εκφράσουν.

[1] Catherine E. Shoichet, Jim Boulden, “That ‘earthquake’ in Europe? It’s far-right gains in Parliament elections”, στο CNN, 26 Μαΐου 2014 http://edition.cnn.com/2014/05/25/world/europe/eu-elections/ (ανάκτηση 15 Ιουνίου 2014).

[2] Nikolaj Nielsen,“Le Pen fails to create far-right EP faction”, EU observer, 24 Ιουνίου 2014,  http://euobserver.com/eu-elections/124719 (ανάκτηση 24 Ιουνίου 2014).

[3] Η αποτυχία σχηματισμού ομάδας στο Ευρωκοινοβούλιο συνοδεύτηκε από πλούσιο παρασκήνιο. Οι δύο άτυποι ηγέτες της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς Μαρίν Λεπέν και Γκερτ Βίλντερς αρνήθηκαν κατηγορηματικά τη συμμετοχή εξτρεμιστικών κομμάτων όπως η Χρυσή Αυγή και το Ουγγρικό Jobbik. Η συμμετοχή του Κογκρέσου της Νέας Δεξιάς από την Πολωνία αποκλείστηκε επειδή ο ηγέτης του JanuszKorwin-Mikke είναι ομοφοβικός και υπέρ της κατάργησης του δικαιώματος ψήφου για τις γυναίκες. Το Λιθουανικό κόμμα Νόμος και Τάξη (TT) «πούλησε» τους ακροδεξιούς την τελευταία στιγμή και εντάχθηκε στην ομάδα του Φάρατζ. ΟΙ Σουηδοί Δημοκράτες (SD) δεν μπορούσαν να ανεχτούν τον αντισημιτισμό της Λεπέν και εντάχθηκαν και αυτή στην ομάδα του Φάρατζ, που λεηλάτησε τους δυνητικούς συμμάχους της ακροδεξιάς.
[4] Ο Φάρατζ μπόρεσε να σχηματίσει πολιτική ομάδα στο ευρωκοινοβούλιο χάρη στην αποσκίρτηση της γαλλίδας Joelle Bergeron από το κόμμα της Μαρί Λεπέν και στη λεηλασία της ακροδεξιάς. “UKIP’s Farage forms new grouping in European Parliament”, στο BBC News, 18 Ιουνίου 2014, http://www.bbc.com/news/uk-politics-27907586 (ανάκτηση 21 Ιουνίου 2014).

[5] “Anti-federalists nose ahead of liberals in EP”, στο EU observer, 19 Ιουνίου 2014, http://euobserver.com/eu-elections/124659 (ανάκτηση 21 Ιουνίου 2014).
[6] Προεκλογική ομιλία του Αλέξη Τσίπρα στο Αγρίνιο,  http://www.myagrinio.gr/ και προεκλογικό μήνυμα του ΣΥΡΙΖΑ, http://www.youtube.com/watch?v=oE8Ikw9uXZE (ανάκτηση 15 Ιουνίου 2014).
[7]Cas Mudde, “The European Parliament elections show the increasingly fragmented nature of European party systems”,http://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2014/06/12/the-european-parliament-elections-show-the-increasingly-fragmented-nature-of-european-party-systems/ (ανάκτηση 15 Ιουνίου 2014).

[8] Πρόκειται για το Εργατικό Κόμμα (PL/MLP) στη Μάλτα, με 53,4% και για το Fidesz στην Ουγγαρία, με 51,5%.

[9] Πρόκειται για τη Δημοκρατική Ένωση (HDZ) στην Κροατία με 41,4%, το Δημοκρατικό Κόμμα (PD) στην Ιταλία με 40,8% και το κόμμα της Ενότητας (V) με 46% στην Λετονία. Και τα πέντε κόμματα που πήραν πάνω από 40% είτε είναι συνασπισμοί είτε προέρχονται από συνασπισμούς συγγενών πολιτικών σχηματισμών.

[10] Ανδρέας Πανταζόπουλος, «Στον αστερισμό των Μετώπων: πρώτα η “κοινωνία”;», The Books’  Journal, τεύχος 43, Μάιος 2014.

[11] Ντανιέλ Βερνέ,«Οι αποτελεσματικοί μύθοι του Εθνικού Μετώπου», Η Καθημερινή, 1 Ιουνίου 2014.

[12] Για την έννοια της ηγεμονίας, Αντόνιο Γκράμσι, Οι Διανοούμενοι, Στοχαστής, 1972.

[13] Δες το κείμενο με τίτλο «Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι: το φάντασμα του λαϊκισμού και της ακροδεξιάς», Μεταρρύθμιση, 3 Απριλίου 2014, http://www.metarithmisi.gr/el/readArchives.asp?catID=2&subCatID=8&textID=29200 (ανάκτηση 20 Ιουνίου 2014).

[14] Θανάσης Γιαλκέτσης, «Ανατομία του λαϊκισμού», Εφημερίδα των Συντακτών, 15 Ιουνίου 2014.
[15] Δες την κλασική μελέτη Piero Ignazi, “The silent counter-revolution Hypotheses on the emergence of extreme right-wing parties in Europe”, European Journal of Political Research, Volume 22, Issue 1, pages 3-34, Ιούλιος 1992.

[16] Ronald F. Inglehart, “Changing Values among Western Publics from 1970 to 2006”, West European Politics, Vol. 31, Nos. 1-2, 130-146, Ιανουάριος-Μάρτιος 2008.

[17] Κ. Π. Αναγνωστόπουλος, «Ανιδιοτέλεια και ανορθολογικότητα: ρέκβιεμ για τον HomoEconomicus», The Books’ Journal, τεύχος 44, Ιούνιος 2014.

[18] Sheri Berman, “The life of the party”, Comparative Politics 30 (1), 1997.

[19] Για μια κωδικοποίηση της σχετικής συζήτησης, Πέτρος Παπασαραντόπουλος, Εξτρεμισμός και πολιτική βία στην Ελλάδα, Το bigbang της Χρυσής Αυγής, Επίκεντρο, 2014.

[20] «Editorial», The Books’ Journal, τεύχος 44, Ιούνιος 2014.
[21] Αριστείδης Χατζής, «Οι Ρίζες του Κακού», ΤΑ ΝΕΑ, 21 Ιουνίου 2014.

[22] Σπύρος Βλέτσας, «Η μαρξιστική (παρ)εξήγηση της κρίσης. Η διάψευση της μαρξιστικής θεωρίας στην ελληνική κρίση», The Books’ Journal, τεύχος 43, Μάιος 2014.

[23] Πάνος Καζάκος, «Από τη χρεοκοπία στον εκσυγχρονισμό με το ζόρι», The Books’ Journal, τεύχος 43, Μάιος 2014.

[24] Νίκος Μαραντζίδης, «Η τρίτη κάλπη έβγαλε τη νέα κυβέρνηση», Η Καθημερινή, 15 Ιουνίου 2014.  

[25] Albert O. Hirschman, Τα Πάθη και τα Συμφέροντα, Παρατηρητής, 2003.
[26] Τάσος Γιαννίτσης, «Η επικοινώνηση κινδύνου και ο ρόλος της πολιτικής. Η περίπτωση του ασφαλιστικού και της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα», Μεταρρύθμιση, 12 Ιουνίου 2014, http://www.metarithmisi.gr/el/readText.asp?textID=31813 (ανάκτηση 21 Ιουνίου 2014).

[27] Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Πολιτική Επιστήμη, οι περιπέτειες μιας ιδέας, Πόλις 2013.
[28] Η δήλωση αυτή έγινε από τον Αντώνη Σαμαρά στην κεντρική προεκλογική ομιλία, εν,όψει ευρωεκλογών, στις 22 Μαΐου 2014, στην πλατεία Συντάγματος. Δες, «Σαμαράς: Σκίζω τα μνημόνια σελίδα τη σελίδα», Ελευθεροτυπία, 23 Μαΐου 2014.
[29] Αυτή την, πολιτικά αφελή, άποψη υποστηρίζει και ο επικεφαλής του νεοπαγούς «Ποταμιού» Σταύρος Θεοδωράκης. Δες άρθρο του με τίτλο «Το χρέος μας τώρα που τελειώνουν οι μπαταρίες τους», ΤΑ ΝΕΑ, 21 Ιουνίου

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αναγνωστόπουλος, Κ. Π., «Ανιδιοτέλεια και ανορθολογικότητα: ρέκβιεμ για τον Homo Economicus», The Books’ Journal, τεύχος 44, Ιούνιος 2014.

Berman, Sheri, “The life of the party”, Comparative Politics 30 (1), 1997.

Βερνέ, Ντανιέλ,«Οι αποτελεσματικοί μύθοι του Εθνικού Μετώπου», Η Καθημερινή, 1 Ιουνίου 2014.

Βλέτσας, Σπύρος, «Η μαρξιστική (παρ)εξήγηση της κρίσης. Η διάψευση της μαρξιστικής θεωρίας στην ελληνική κρίση», The Books’ Journal, τεύχος 43, Μάιος 2014.

Books’ Journal, The, «Editorial», τεύχος 44, Ιούνιος 2014.

Βούλγαρης,Γιάννης, «Η νέα κρίση που έρχεται», ΤΑ ΝΕΑ, 14 Ιουνίου 2014.

Γιαλκέτσης, Θανάσης, «Ανατομία του λαϊκισμού», Εφημερίδα των Συντακτών, 15 Ιουνίου 2014.

Γιαννίτσης, Τάσος, «Η επικοινώνηση κινδύνου και ο ρόλος της πολιτικής. Η περίπτωση του ασφαλιστικού και της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα», Μεταρρύθμιση, 12 Ιουνίου 2014, http://www.metarithmisi.gr/el/readText.asp?textID=31813 (ανάκτηση 21 Ιουνίου 2014).

Γκράμσι, Αντόνιο, Οι Διανοούμενοι, Στοχαστής, 1972.

Ελευθεροτυπία, «Σαμαράς: Σκίζω τα μνημόνια σελίδα τη σελίδα», 23 Μαΐου 2014.

Hirschman, Albert O., Τα Πάθη και τα Συμφέροντα, Παρατηρητής, 2003.

Θεοδωράκης,Σταύρος, «Το χρέος μας τώρα που τελειώνουν οι μπαταρίες τους», ΤΑ ΝΕΑ, 21 Ιουνίου 2014.

Ignazi, Piero, “The silent counter-revolution Hypotheses on the emergence of extreme right-wing parties in Europe”, European Journal of Political Research, Volume 22, Issue 1, pages 3-34, Ιούλιος 1992.

Inglehart, Ronald F., “Changing Values among Western Publics from 1970 to 2006”, West European Politics, Vol. 31, Nos. 1-2, 130-146, Ιανουάριος-Μάρτιος 2008.

Καθημερινή, Η, «Θ. Μαργαρίτης: Η ΔΗΜΑΡ είναι αντιμνημονιακή συνιστώσα της κυβέρνησης εθνικής ευθύνης», 3 Ιουλίου 2012.

Καζάκος, Πάνος, «Από τη χρεοκοπία στον εκσυγχρονισμό με το ζόρι», The Books’ Journal, τεύχος 43, Μάιος 2014.

Κιτρομηλίδης, Πασχάλης Μ., Πολιτική Επιστήμη, οι περιπέτειες μιας ιδέας, Πόλις 2013.

Μαραντζίδης, Νίκος, «Η τρίτη κάλπη έβγαλε τη νέα κυβέρνηση», Η Καθημερινή, 15 Ιουνίου 2014.

Mudde, Cas, “The European Parliament elections show the increasingly fragmented nature of European party systems”, http://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2014/06/12/the-european-parliament-elections-show-the-increasingly-fragmented-nature-of-european-party-systems/ (ανάκτηση 15 Ιουνίου 2014).

Nielsen, Nikolaj,“Le Pen fails to create far-right EP faction”, EU observer, 24 Ιουνίου 2014,  http://euobserver.com/eu-elections/124719 (ανάκτηση 24 Ιουνίου 2014).

Πανταζόπουλος, Ανδρέας, «Στον αστερισμό των Μετώπων: πρώτα η “κοινωνία”;», The Books’ Journal, τεύχος 43, Μάιος 2014.

Παπασαραντόπουλος, Πέτρος, Εξτρεμισμός και πολιτική βία στην Ελλάδα, Το bigbang της Χρυσής Αυγής, Επίκεντρο, 2014 (υπό έκδοση).

Παπασαραντόπουλος, Πέτρος, «Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι: το φάντασμα του λαϊκισμού και της ακροδεξιάς», Μεταρρύθμιση, 3 Απριλίου 2014, http://www.metarithmisi.gr/el/readArchives.asp?catID=2&subCatID=8&textID=29200 (ανάκτηση 20 Ιουνίου 2014).

Shoichet, Catherine E., Jim Boulden, “That ‘earthquake’ in Europe? It’s far-right gains in Parliament elections”, στο CNN, 26 Μαΐου 2014 http://edition.cnn.com/2014/05/25/world/europe/eu-elections/ (ανάκτηση 15 Ιουνίου 2014).

Χατζής, Αριστείδης, «Οι Ρίζες του Κακού», ΤΑ ΝΕΑ, 21 Ιουνίου 2014.

 

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

“Anti-federalists nose ahead of liberals in EP”, στοEUobserver, 19 Ιουνίου 2014, http://euobserver.com/eu-elections/124659 (ανάκτηση 21 Ιουνίου 2014).

“UKIP’s Farage forms new grouping in European Parliament”, στο BBC News, 18 Ιουνίου 2014, http://www.bbc.com/news/uk-politics-27907586 (ανάκτηση 21 Ιουνίου 2014).

http://www.myagrinio.gr/

http://www.youtube.com/watch?v=oE8Ikw9uXZE

 

Πέτρος Παπασαραντόπουλος. Εκδότης και συγγραφέας. Πρόσφατα βιβλία του: Λεωνίδας Κύρκος: Εκ βαθέων (επιμ., 2009), Πολιτικό τραβέρσο στην ύστερη μεταπολίτευση (2010), Μύθοι και στερεότυπα της ελληνικήςκρίσης (2012). Μόλις κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του, Εξτρεμισμός και πολιτική βία στην Ελλάδα. Το Big Bang της Χρυσής Αυγής.