Του Γιώργου Σιακαντάρη, ΝΕΑ
46 χρόνια μετά την καταστολή του κινήματος στην Πράγα για δημοκρατικό σοσιαλισμό
Συμπληρώνονται αυτήν την
εβδομάδα 46 χρόνια από την 21η Αυγούστου του 1968, όταν τα σοβιετικά
τανκς κατέλυαν την προτελευταία απόπειρα για τη δημιουργία ενός
σοσιαλισμού με δημοκρατικό πρόσωπο. Η τελευταία ήταν αυτή του
Γκορμπατσόφ. Είναι η μοναδική επέτειος για την οποία αισθάνομαι
δεσμευμένος να γράφω κάτι κάθε χρόνο. Βεβαίως υπάρχουν πολλές επέτειοι
οι οποίες αξίζουν κάθε χρόνο να αναδεικνύονται, η καταστολή όμως της
Ανοιξης της Πράγας έχει μια ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για όσους σε
κάποια στιγμή της ζωής τους ασπάστηκαν τη φράση του έλληνα θεωρητικού
της πολιτικής κοινωνιολογίας Νίκου Πουλαντζά: «Ο σοσιαλισμός ή θα είναι
δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει». Αυτό που κάνει - τουλάχιστον για
μένα - ιδιαίτερη αυτήν την επέτειο είναι ότι έπρεπε να περάσουν 21
χρόνια για να καταγραφεί και επισήμως αυτό που αυτά τα γεγονότα δήλωναν
όταν συνέβαιναν: ότι δηλαδή καμία κοινωνία αλληλεγγύης, κοινωνία
δικαίου, κοινωνία ελευθερίας, αλλά κυρίως καμία κοινωνία ίσων ανθρώπων
δεν μπορεί να υπάρξει εκεί όπου καταπατώνται οι στοιχειώδεις ελευθερίες. Σίγουρα
και άλλες ιστορικές στιγμές (το ανατολικογερμανικό ʼ53, ο ουγγρικός
Οκτώβριος του ʼ56, η πολωνική Αλληλεγγύη) έδειξαν τα όρια του
κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού. Η Ανοιξη της Πράγας όμως έδειξε, έστω και
με 20 χρόνια καθυστέρηση, όχι μόνο τα όρια του ολοκληρωτισμού, αλλά και
την αξία της σοσιαλδημοκρατικής εναλλακτικής λύσης. Εδειξε ότι τα
κοινωνικά συστήματα δεν αλλάζουν με λενινιστικο-σταλινικές ντιρεκτίβες.
Κυρίως απέδειξε ότι μονισμός και ολοκληρωτισμός ταυτίζονται.Θα
ισχυριστεί κάποιος ότι όντως η Σοσιαλδημοκρατία (ΣΔ) δεν κατέλυσε τη
δημοκρατία, μα δεν υπερέβη και τον καπιταλισμό. Η αλήθεια είναι ότι δεν
κατέλυσε τον καπιταλισμό με αυθαίρετες πράξεις, γιατί θεώρησε πως
πυρήνας της πολιτικής της ήταν η ανάπτυξη της δημοκρατίας. Γιʼ αυτό και
άλλαξε ριζικά τα πάντα (και τον καπιταλισμό) στη μεταπολεμική Ευρώπη.
Κατʼ αρχήν μια διευκρίνιση: ο καπιταλισμός και η δημοκρατία δεν ταυτίζονται. Αντιθέτως, οι σχέσεις τής απόλυτα ελεύθερης αγοράς με τη δημοκρατία είναι βαθύτατα αντιφατικές έως και εχθρικές. Η ΣΔ δεν ανέτρεψε τον καπιταλισμό, γιατί κατανόησε ότι αν θέλουμε να διατηρήσουμε τη δημοκρατία αυτός δεν ανατρέπεται. Μόνο μεταρρυθμίζεται σε συνθήκες οικονομικού, πολιτικού και ιδεολογικού πλουραλισμού. Ταυτοχρόνως υποστήριξε ότι η ίδια η δημοκρατία δεν είναι μόνο μέθοδος επιλογής κυβέρνησης αλλά και κοινωνικό σύστημα προάσπισης της ισότητας και της ελευθερίας.
Ο Βίλι Μπραντ με αφορμή την περίφημη οστπολιτίκ, την πολιτική συνεννόησης με το σοβιετικό μπλοκ, δήλωνε: «Αποδεχόμαστε το στάτους κβο για να το αλλάξουμε». Το ίδιο έκανε η ΣΔ σε σχέση με το κοινωνικό και οικονομικό στάτους κβο. Η σοσιαλδημοκρατική συναίνεση διατηρώντας τη δημοκρατία διέσωσε τον καπιταλισμό αλλά και τον μετασχημάτισε ριζικά. Αυτό που προέκυψε από αυτήν τη «διάσωση» δεν είχε καμία σχέση με τον καπιταλισμό της ασύδοτης αγοράς. Απόδειξη, ο καπιταλισμός της σημερινής νεοφιλελεύθερης συναίνεσης. Αυτός σήμερα είναι ό,τι πιο απειλητικό υπάρχει για τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ισότητα, αλλά και για τον ίδιο τον καπιταλισμό.
Παρότι, όπως ισχυρίζεται ο Τοντορόφ, οι αντιθέσεις ανάμεσα σε μεταρρύθμιση, ισότητα, ελευθερία από τη μία και σε συντήρηση, ιεραρχία και αυταρχισμό διαχρονικά χαράσσουν τα όρια μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, η μεγαλύτερη αντίθεση στις νεωτερικές κοινωνίες εξακολουθεί να είναι αυτή μεταξύ του ολοκληρωτισμού και της δημοκρατίας.
Ο Βασίλι Γκρόσμαν γράφει στο μνημειώδες έργο του «Ζωή και πεπρωμένο» (εκδόσεις Γκοβόστη, μετάφραση Γιώργου Μπλάνα), σʼ αυτό το λογοτεχνικό μανιφέστο του αντιολοκληρωτισμού: «Μπορεί οι καταστάσεις να κάνουν τον άνθρωπο σκλάβο. Η φύση του όμως θα παραμείνει ανέπαφη. Αυτή η τάση του ανθρώπου προς την ελευθερία μπορεί να περιοριστεί, αλλά όχι να αλλάξει. Ο ολοκληρωτισμός δεν μπορεί να απαρνηθεί τη βία. Αν το κάνει χάθηκε. Η αδιάκοπη και απροκάλυπτη βία είναι η βάση του. Από την άλλη ούτε ο άνθρωπος μπορεί να απαρνηθεί την ελευθερία. Αυτό το συμπέρασμα είναι η ελπίδα της εποχής μας και η ελπίδα του μέλλοντος» (σελ. 246). Αυτό το συμπέρασμα είναι η ελπίδα κάθε εποχής και κάθε μέλλοντος. Ή αλλιώς η φράση του Πουλαντζά στη σημερινή της διάσταση θα ήταν «η δημοκρατία στην πολιτική και κοινωνική της ολοκλήρωση είναι σοσιαλισμός».
Κατʼ αρχήν μια διευκρίνιση: ο καπιταλισμός και η δημοκρατία δεν ταυτίζονται. Αντιθέτως, οι σχέσεις τής απόλυτα ελεύθερης αγοράς με τη δημοκρατία είναι βαθύτατα αντιφατικές έως και εχθρικές. Η ΣΔ δεν ανέτρεψε τον καπιταλισμό, γιατί κατανόησε ότι αν θέλουμε να διατηρήσουμε τη δημοκρατία αυτός δεν ανατρέπεται. Μόνο μεταρρυθμίζεται σε συνθήκες οικονομικού, πολιτικού και ιδεολογικού πλουραλισμού. Ταυτοχρόνως υποστήριξε ότι η ίδια η δημοκρατία δεν είναι μόνο μέθοδος επιλογής κυβέρνησης αλλά και κοινωνικό σύστημα προάσπισης της ισότητας και της ελευθερίας.
Ο Βίλι Μπραντ με αφορμή την περίφημη οστπολιτίκ, την πολιτική συνεννόησης με το σοβιετικό μπλοκ, δήλωνε: «Αποδεχόμαστε το στάτους κβο για να το αλλάξουμε». Το ίδιο έκανε η ΣΔ σε σχέση με το κοινωνικό και οικονομικό στάτους κβο. Η σοσιαλδημοκρατική συναίνεση διατηρώντας τη δημοκρατία διέσωσε τον καπιταλισμό αλλά και τον μετασχημάτισε ριζικά. Αυτό που προέκυψε από αυτήν τη «διάσωση» δεν είχε καμία σχέση με τον καπιταλισμό της ασύδοτης αγοράς. Απόδειξη, ο καπιταλισμός της σημερινής νεοφιλελεύθερης συναίνεσης. Αυτός σήμερα είναι ό,τι πιο απειλητικό υπάρχει για τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ισότητα, αλλά και για τον ίδιο τον καπιταλισμό.
Παρότι, όπως ισχυρίζεται ο Τοντορόφ, οι αντιθέσεις ανάμεσα σε μεταρρύθμιση, ισότητα, ελευθερία από τη μία και σε συντήρηση, ιεραρχία και αυταρχισμό διαχρονικά χαράσσουν τα όρια μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, η μεγαλύτερη αντίθεση στις νεωτερικές κοινωνίες εξακολουθεί να είναι αυτή μεταξύ του ολοκληρωτισμού και της δημοκρατίας.
Ο Βασίλι Γκρόσμαν γράφει στο μνημειώδες έργο του «Ζωή και πεπρωμένο» (εκδόσεις Γκοβόστη, μετάφραση Γιώργου Μπλάνα), σʼ αυτό το λογοτεχνικό μανιφέστο του αντιολοκληρωτισμού: «Μπορεί οι καταστάσεις να κάνουν τον άνθρωπο σκλάβο. Η φύση του όμως θα παραμείνει ανέπαφη. Αυτή η τάση του ανθρώπου προς την ελευθερία μπορεί να περιοριστεί, αλλά όχι να αλλάξει. Ο ολοκληρωτισμός δεν μπορεί να απαρνηθεί τη βία. Αν το κάνει χάθηκε. Η αδιάκοπη και απροκάλυπτη βία είναι η βάση του. Από την άλλη ούτε ο άνθρωπος μπορεί να απαρνηθεί την ελευθερία. Αυτό το συμπέρασμα είναι η ελπίδα της εποχής μας και η ελπίδα του μέλλοντος» (σελ. 246). Αυτό το συμπέρασμα είναι η ελπίδα κάθε εποχής και κάθε μέλλοντος. Ή αλλιώς η φράση του Πουλαντζά στη σημερινή της διάσταση θα ήταν «η δημοκρατία στην πολιτική και κοινωνική της ολοκλήρωση είναι σοσιαλισμός».
Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας, μέλος της συντακτικής επιτροπής της Μεταρρύθμισης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου