Φορολογική συνείδηση

Του Γιώργου Σιακαντάρη, ΝΕΑ, 5.3.13

Η έκθεση του ΔΝΤ για την κατάσταση του φοροελεγκτικού μηχανισμού στη χώρα μας δεν εκπλήσσει αλλά εξοργίζει. Τελικά, όπως δείχνει η έκθεση, έχουν άδικο όσοι υποστηρίζουν πως στη χώρα μας δεν υπάρχουν σταθερές αξίες και πως επίσης πουθενά δεν υπάρχουν τομείς πολιτικών και διοικητικών υπηρεσιών που έχουν συνέχεια. Υπάρχει ένας τομέας όπου όποιες αλλαγές προσώπων και πολιτικών κυβερνήσεων να γίνουν τίποτα δεν αλλάζει. Αυτός ο τομέας είναι η φορολογική πολιτική και η λειτουργία των φοροεισπρακτικών μηχανισμών. Οι κυβερνήσεις και τα πρόσωπα έρχονται και παρέρχονται αλλά οι φορολογικές πολιτικές εκεί, ακλόνητες. Πριν μιλήσει κανείς για βαθιές φορολογικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να έχει φροντίσει ώστε να υπάρχει κλίμα αποδοχής τους από τους πολίτες. Εμείς εδώ ξεκινάμε ανάποδα. Προτείνουμε μέτρα με μόνο γνώμονα μια εισπρακτική λογική και αδιαφορούμε για τη δυνατότητα της κοινωνίας να ανταποκριθεί σ' αυτή τη λογική.  Προϋπόθεση οποιασδήποτε φορολογικής μεταρρύθμισης είναι η πίστη σ' αυτήν των άμεσα φορολογούμενων.

Για να γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει οι πολίτες να έχουν την αίσθηση πως όλοι πληρώνουν τους φόρους που τους αναλογούν. Στο επιτυχημένο σκανδιναβικό μοντέλο αν και οι φορολογικοί συντελεστές είναι ιδιαίτερα υψηλοί, οι πολίτες δεν φοροδιαφεύγουν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αφενός υπάρχουν ιδιαίτερα αυστηροί έλεγχοι, αφετέρου είναι εδραιωμένη η πεποίθηση πως όλοι φορολογούνται δίκαια και με προοδευτικό τρόπο.

Ποιοι όμως θα μπορούσαν να είναι οι στόχοι μιας πραγματικής και σε βάθος φορολογικής μεταρρύθμισης; Μια τέτοια μεταρρύθμιση πρέπει να στηρίζεται σε δυο πυλώνες: Πρώτον, στην ενίσχυση μέσω φορολογικών κινήτρων της υγιούς επιχειρηματικότητας αλλά και της αποταμίευσης και, δεύτερον, στον αυστηρό έλεγχο των τρόπων επένδυσης και αναδιανομής των φορολογικών εσόδων. 

Η ενίσχυση της καινοτομίας και της υγιούς επιχειρηματικότητας δεν εξαρτάται τόσο από τους φορολογικούς συντελεστές όσο από την παρουσία ή την απουσία κλίματος διαφθοράς. Σε κράτη με υψηλό δείκτη διαφθοράς η ανάπτυξη εμποδίζεται όσο μεγαλύτεροι είναι οι φορολογικοί συντελεστές. Σε κράτη με χαμηλούς δείκτες διαφθοράς η ανάπτυξη και η καινοτομία δεν επηρεάζονται από το ύψος των συντελεστών (εκθέσεις του World Tax Database). Στην Ελλάδα το πρόβλημα για την ανάπτυξη δεν οφείλεται στους υψηλούς φορολογικούς συντελεστές αλλά στα ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα διαφθοράς και γραφειοκρατίας.  Ιδιας ποιότητας είναι και το πρόβλημα της αναδιανομής των φορολογικών εσόδων. 

Οι Φιλίπ Αγκιόν και Αλεξάντρα Ρουλέ υποστηρίζουν («Για μια ανανεωτική σοσιαλδημοκρατία», εκδόσεις Πόλις) τη λύση του δυαδικού συστήματος. Αυτό αναλύεται σε προοδευτική φορολόγηση για τα εισοδήματα από την εργασία και σε φορολόγηση με σταθερούς συντελεστές για τα εισοδήματα από το κεφάλαιο σε συνδυασμό με προοδευτικούς φόρους για τα εισοδήματα από ακίνητα και κληρονομιές.

Στην Ελλάδα, όπου τα πράγματα δεν λειτουργούν κανονικά, η φορολογία θα δημιουργούσε αίσθημα ακριβοδικίας μόνο αν εφαρμόζονταν κοινοί προοδευτικοί φορολογικοί συντελεστές, αφού τις περισσότερες φορές αυτός που φορολογείται είναι μόνο η μισθωτή εργασία. Εδώ όμως θα μπορούσαν να εφαρμοστούν φορολογικές ελαφρύνσεις του επιχειρηματικού κεφαλαίου αν αυτό είχε παραγωγικό και εξωστρεφή χαρακτήρα. 

Με βάση όμως τη συγκυρία, μια πειστική φορολογική πολιτική θα έπρεπε να κρίνει όσους χρωστούν στην Εφορία με βάση ένα μείζον κριτήριο. Αυτό είναι η φορολογική συμπεριφορά των φορολογούμενων πριν από την κρίση. Οσοι ήταν συνεπείς πριν από την κρίση και σήμερα αδυνατούν να εκπληρώσουν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ελαστικότερα κριτήρια απ' όσους ήταν ασυνεπείς και πριν την κρίση. 

Οι «πολιτικάντηδες» θα ανταγωνίζονται τους «τεχνοκράτες» όσο δεν γίνεται κατανοητό πως η φορολογική πολιτική δεν είναι οικονομική πολιτική αλλά κοινωνικό και πολιτικό μέσο για την άρση των ανισοτήτων. Οσο δηλαδή η φορολογική πολιτική εκλαμβάνεται ως μέσο για τη δημιουργία πελατειακών δομών ή ως μέσο για την «τιμωρία» των ελλειμματικών κρατών τόσο και οι πολίτες δεν θα έχουν τίποτα να ελπίζουν αλλά ούτε θα υπάρξει πραγματική αναπτυξιακή προοπτική. Μόνο όταν η φορολογική πολιτική γίνει αποδεκτή ως ο πιο πρόσφορος τρόπος για την καταπολέμηση των ανισοτήτων, αν γίνει σαφές πως οι φορολογικές πολιτικές πρέπει να είναι ταξικά ακριβοδίκαιες, μόνο τότε αυτές θα δημιουργήσουν μια προοδευτική φορολογική συνείδηση. Μια τέτοια πρόταση όμως είναι σοσιαλδημοκρατική πρόταση. Απουσιάζει όμως το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Φαύλος κύκλος.

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι επιστημονικός διευθυντής του ΙΣΤΑΜΕ.