Ποιες πολιτικές έχουμε ανάγκη σήμερα στη Τοπική Αυτοδιοίκηση ;

Του Κωστή Μοχιανάκη . www.citybranding.gr

Στην χώρα μας βρισκόμαστε στο επίκεντρο μιας οικονομικής κρίσης που έχει επηρεάσει τη ζωή των πολιτών αλλά  και των θεσμικών τους εκφράσεων όπως η Τοπική Αυτοδιοίκηση .Σε μια περίοδο που οι πόροι είναι περιορισμένοι οι πόλεις είναι υποχρεωμένες να ανακαλύπτουν νέες πηγές εισροής εισοδημάτων αξιοποιώντας όλα τα ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά τους.Η συζήτηση για μια νέα ανταγωνιστικότητα των πόλεων κρίθηκε αναγκαία όταν στο τέλος της 10'ς του '70 , αρχές της δεκαετίας 80'ς πολλές Αμερικανικές και Ευρωπαϊκές πόλεις είδαν σταδιακά την παραγωγική διαδικασία τους να μεταφέρεται στην Ασία και να χάνουν τη βιομηχανική τους ταυτότητα.Οικονομικοί πόροι, θέσεις εργασίας, εξειδικευμένο προσωπικό άρχισαν να μειώνονται με πολλαπλές επιπτώσεις στη ζωή των κατοίκων και των ασκούμενων πολιτικών.

Σε μια προσπάθεια ανάκτησης  της ανταγωνιστικότητας χρησιμοποιήθηκαν κυρίως δυο εργαλεία.

Η οικονομική ελκυστικότητα και η βελτίωση της ποιότητας του αστικού χώρου.Χρησιμοποιήθηκαν οι αστικές αναπλάσεις ( όπως στα Docklands στο Λονδίνο, στα έργα του Μιτεράν στο Παρίσι, στις αναπλάσεις στο Μιλάνο κά ), τα μεγάλα γεγονότα όπως η διοργάνωση Ολυμπιακών αγώνων και η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, χρησιμοποιήθηκε η Αρχιτεκτονική για τη δημιουργία τοπόσημων  για την αύξηση της ελκυστικότητας.Αν τα κελύφη αυτά είχαν και ουσία όπως το μουσείο Γκούγκενχαϊμ στο Μπιλμπάο απογείωσαν την πόλη.

Στην πορεία έγινε αντιληπτό ότι καμιά πόλη δεν μπορεί να τα καταφέρει σε όλα.Στη εποχή μας  δεν έχουμε μια σταθερή και άκαμπτη ιεραρχία πόλεων ( εκτός ίσως στις λεγόμενες παγκόσμιες πόλεις ) αλλά πολλές ευέλικτες ιεραρχίες που εξαρτώνται από την απόδοση των πόλεων σε διαφορετικούς τομείς και δραστηριότητες. Δηλαδή από τις εξειδικεύσεις. Επιτυχημένη οικονομία είναι η εξειδικευμένη οικονομία.

Στα πλαίσια αυτής της εξειδίκευσης αναπτύχθηκαν διάφορες έννοιες όπως η ανοικτή πόλη, η δημιουργική πόλη, η έξυπνη πόλη, η βιώσιμη πόλη κά.

Δηλαδή η στρατηγικά σχεδιασμένη εξειδίκευση των πόλεων χρησιμοποιείται ως εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης και βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της πόλης με στόχο τη βελτίωση της ζωής των πολιτών, την προσέλκυση κεφαλαίων, επιχειρήσεων και εξειδικευμένου προσωπικού.

Ο  πρωταγωνιστικός ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι υποχρέωση των τοπικών αρχών και κυρίως της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.Το θεσμικό πλαίσιο της Τοπικής διακυβέρνησης στην Ελλάδα έχει παραχωρήσει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση μικρότερο αριθμό αρμοδιοτήτων σε σχέση με την Ευρώπη όμως το τελευταίο διάστημα οι αρμοδιότητες έχουν αυξηθεί και μάλλον αργά αλλά σταθερά θα συγκλίνουμε με τα Ευρωπαϊκά δεδομένα.

Άρα ο ρόλος της Τοπικής αυτοδιοίκησης είναι καθοριστικός για τη χάραξη της στρατηγικής μιας πόλης ή μιας ολόκληρης περιοχής.

Τρεις κύριες φάσεις έχει γνωρίσει μέχρι τώρα η Τοπική Αυτοδιοίκηση μετά την μεταπολίτευση.

Στην πρώτη φάση οι Δήμαρχοι διεκδικούσαν πόρους και αρμοδιότητες από το κράτος. Σχεδόν δεν διέφεραν από ένα πρόεδρο Εργατικού Κέντρου ή μιας ομοσπονδίας. Είχαμε το πρότυπο του Δημάρχου διεκδικητή.

Στη δεύτερη φάση σταδιακά υπήρξε παραχώρηση αρμοδιοτήτων και πόρων , διαχείριση των Κοινοτικών πλαισίων. Τότε δόθηκε βάρος στις υποδομές και στα Τεχνικά έργα και παρουσιάστηκε το πρότυπο του Δημάρχου Εργολάβου.

Δύο παράγοντες καθορίζουν τις σημερινές προτεραιότητες των Δήμων ( Τρίτη φάση ).

1.Η μείωση των διαθέσιμων πόρων

2.Οι αυξημένες αρμοδιότητες που έχουν συγκεντρώσει μέσω των διοικητικών μεταρρυθμίσεων

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω οι Δήμαρχοι είναι υποχρεωμένοι να δουλέψουν σε δύο επίπεδα.

Το πρώτο είναι η ορθολογική διαχείριση αρμοδιοτήτων  και πόρων .Δηλαδή :

Α. Να δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην ποιοτική και αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών .Για παράδειγμα :

Επιτυχημένη αποκομιδή και διαχείριση των σκουπιδιών, εύρυθμη λειτουργία  κοινωνικών υπηρεσιών , Παιδικών σταθμών , πολιτιστικών οργανισμών , αθλητικών κέντρων κά , συνέχιση της λειτουργίας του προγράμματος «βοήθεια στο σπίτι» ,ανάπτυξη υπηρεσιών στήριξης του πρωτογενούς τομέα.

Β. Να εκμεταλλεύονται με το καλύτερο δυνατό τρόπο τις σχετικά μικρές Εθνικές και Ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις 

Η εστίαση της προσοχής στην παροχή υπηρεσιών ανακουφίζει τους κοινωνικά αδύναμους και δημιουργεί μαζί με την δράση των εθελοντικών οργανώσεων ένα πλέγμα κοινωνικών παροχών και αλληλεγγύης απαραίτητο για την αντιμετώπιση των συνεπειών της οικονομικής κρίσης.Αυτά όσο κι αν φαίνονται αυτονόητα , σήμερα δεν είναι.

Αυτή η στόχευση δημιουργεί ένα άλλο μοντέλο Δημάρχου , αυτό του παρόχου υπηρεσιών.

Αυτός ο Δήμαρχος θα θεωρείται επιτυχημένος από την κοινή γνώμη, μετά το πέρας της σημερινής Δημοτικής θητείας.

Το δεύτερο επίπεδο είναι ο σχεδιασμός με βάση τα ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά της ταυτότητας μιας περιοχής.Δηλαδή, πέρα από την ορθολογική διαχείριση και την στροφή προς τις υπηρεσίες ο Δήμαρχος πρέπει να ασχοληθεί με την οικοδόμηση της ταυτότητας του τόπου του , επιλέγοντας το πολύ δύο άξονες, στηριζόμενος στη μοναδικότητα των χαρακτηριστικών του και στα ανταγωνιστικά του πλεονεκτήματα.Και επί πλέον, παραμερίζοντας τις στρεβλές αντιλήψεις του παρελθόντος , θα δημιουργήσει ένα σύστημα οργάνωσης και προβολής αυτής της ταυτότητας με κύριο στόχο να την πουλάει. Γιατί όταν ένας τόπος πουλάει, αναπτύσσεται η οικονομία και εισπράττουν όλοι. 

“Τα δημοτικά συμβούλια πρέπει να υπερβαίνουν την αποξένωσή τους από την οικονομία και να λειτουργούν σαν μια “επιχειρηματική” μονάδα η οποία κινητοποιεί το ανθρώπινο και υλικό κεφάλαιο μιας περιοχής για να επιτύχουν το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα σε προστιθέμενη κοινωνική αξία, σε νέο κοινωνικό πλούτο, σε εισοδήματα και απασχόληση, σε ποιότητα ζωής για τους πολίτες τους”.

Όποιος Δήμαρχος δουλέψει με αυτόν τον τρόπο, θα είναι αυτός που θα ξεχωρίσει και θα τον θυμούνται στο μέλλον.

Είναι ο Δήμαρχος Οραματιστής ! 

Η βάση του αστικού σχεδιασμού

Η αναπτυξιακή πολιτική μιας πόλης θεωρείται ότι στηρίζεται στην αλληλεπίδραση πέντε κρίσιμων παραγόντων.

1.Τον βαθμό διαφοροποίησης της οικονομικής βάσης και την ύπαρξη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού.

2.Την θεσμική ικανότητα για την χάραξη και την εφαρμογή αναπτυξιακών στρατηγικών.

3.Την ύπαρξη υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας και τοπική διασύνδεση με εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα.

4.Την ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος και η ποιότητα της αστικής ζωής

5.Ο βαθμός ανάπτυξης ή/και εκσυγχρονισμού των υποδομών μεταφορών και τηλεπικοινωνιών.

Στηριζόμενοι σε αυτούς τους παράγοντες επισημαίνουμε τα παρακάτω για την εξάσκηση της Τοπικής διακυβέρνησης :

• Την αξία του στρατηγικού σχεδιασμού και της συλλογικής διαχείρισης των στόχων .

Οι Δήμαρχοι και τα Δημοτικά Συμβούλια δεν προΐστανται απλώς ενός οργανισμού στον τόπο τους.Έχουν την υποχρέωση , να σχεδιάσουν σε συνεργασία με τους άλλους φορείς της πόλης και τους πολίτες τους στρατηγικούς άξονες ανάπτυξης του τόπου.

Αυτοί δεν μπορεί να είναι πάνω από δυο- τρεις.Ένας τόπος δεν μπορεί να είναι αποδοτικός σε όλους τους τομείς.Να συγκεντρώσουν οικονομικούς πόρους, ανθρώπινο δυναμικό και κοινωνική ενεργοποίηση για την επιτυχία των στόχων.Να τους μετατρέψουν σε στοιχείο της ταυτότητας της πόλης και μάλιστα της ανταγωνιστικής ταυτότητας.Ξεφεύγοντας από την παραδοσιακή έννοια της ουδετερότητας απέναντι στους αναπτυξιακούς άξονες , να επιλέξουν την έξυπνη εξειδίκευση των τόπων.Πρέπει η πόλη να "πουλάει".Γιατί όταν "πουλάει" η πόλη εισπράττουν οι πολίτες.Επιτυχημένη οικονομία είναι η εξειδικευμένη οικονομία ! 

• Τον ρόλο της τοποθέτησης ενός τόπου έναντι του ανταγωνισμού. Μία πόλη ζει σε ένα τοπικό περιβάλλον αλλά ταυτόχρονα και στα ταραγμένα νερά ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου.Πέρα από την ανάπτυξη των ιδιαίτερων στοιχείων της ταυτότητάς της ,είναι απαραίτητο να οικοδομήσει τα στοιχεία της εικόνας της και να αναπτύξει την ικανότητα της αναγνώρισης της στα πλαίσια μιας παγκόσμιας και ανταγωνιστικής αγοράς.Γι’ αυτό η συμμετοχή σε τοπικά και διεθνή δίκτυα πόλεων και οι αδελφοποιήσεις είναι στοχευμένες όπως και η συμμετοχή σε ανταγωνιστικές διαδικασίες δημιουργίας λιστών κατατάξεων πόλεων με βάση διάφορα κριτήρια ( όπως τουριστική πόλη, έξυπνη πόλη, πόλη πολιτισμού κτλ) .Είναι η δημιουργία του Brandname και του συστήματος διαχείρισής του , δηλ του Branding.Οι Ελληνικές πόλεις πρέπει να δώσουν βάρος ταυτόχρονα με την βιωσιμότητα και την κοινωνική αποδοτικότητα και σε ένα παραγνωρισμένο τομέα , την οικονομική αποτελεσματικότητα.

• Την σημασία του bottom - up σχεδιασμού.Έχουμε γνωρίσει τον από τα πάνω σχεδιασμό των ανθρώπων που διαχειρίζονται την εξουσία.Έχει ένα ορισμένο όριο επιτυχίας, ανάλογα με την ικανότητα της Τοπικής αρχής.

Όμως, επιτακτική ανάγκη στην εποχή μας είναι η κοινωνική ενεργοποίηση και ο από κοινού σχεδιασμός με τους πολίτες.Οι ενεργές ομάδες των πολιτών είναι ουσιαστικός παράγοντας οργάνωσης και διαχείρισης των οραμάτων και των δράσεων των κατοίκων.Έχουν οι ίδιες κάτι να προτείνουν.Θέλουν τον χώρο τους .Η Τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να τους δώσει την δυνατότητα της συμμετοχής στο σχεδιασμό και του ελέγχου της υλοποίησης.Φαίνεται δύσκολο και είναι.

Όμως τα μεγάλα οράματα δεν υλοποιούνται μόνο από αυθεντίες.Είτε της εξουσίας είτε των μελετητικών γραφείων. Θέλουμε οι ενεργές ομάδες πολιτών που δραστηριοποιούνται γύρω από λύσεις και δράσεις της γειτονιάς , της πόλης ή του χωριού τους, που θέλουν να πάνε πέρα από τη διαμαρτυρία προτείνοντας δημιουργικές ιδέες βελτίωσης της ποιότητας ζωής να γίνουν οργανικό στοιχείο ενός συμμετοχικού οικοσυστήματος συμβολής στην βελτίωση του αστικού και του περιαστικού περιβάλλοντος.Σε κάθε μεγάλη πολιτική για το Δήμο οι πολίτες να συμμετέχουν στο σχεδιασμό και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων

Να επιδιώξουμε μια αμφίπλευρη σχέση σεβασμού και αυτονομίας με ρόλους διακριτούς μεταξύ των ενεργών ομάδων πολιτών και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

• Την αυτοτέλεια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ( πόροι, αρμοδιότητες ).Tην ώρα που τα προβλήματα της καθημερινής λειτουργίας των πόλεων πολλαπλασιάζονται και γίνονται πιο σύνθετα, ο σύγχρονος διεθνής τρόπος διακυβέρνησης και πολιτικής αντιπροσώπευσης υποδεικνύει την ενδυνάμωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Με περισσότερες αρμοδιότητες, πόρους και μεγαλύτερη αυτονομία. Κυρίως, γιατί η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ο εγγύτερος, ο πιο προσβάσιμος και ο αποτελεσματικότερος θεσμός για τον πολίτη και τα προβλήματά του. 

Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει στη χώρα μας, με τελευταίο παράδειγμα την απόφαση για την κατάργηση υπηρεσιών και την απόλυση εργαζομένων (δημοτική αστυνομία, σχολικοί φύλακες), που θίγει τον σκληρό πυρήνα των αποκλειστικών αρμοδιοτήτων των Δήμων και προσδίδει νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά στην επίθεση που δέχεται η Τοπική Αυτοδιοίκηση από την κυβέρνηση. Ο τρόπος αντιμετώπισης των Δήμων και των Δημάρχων από την κεντρική εκτελεστική εξουσία αποτελεί συντηρητική αναδίπλωση και γεννά έντονες ανησυχίες για τις επιδιώξεις και τους στόχους της. 

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση αντιμετωπίζεται σαν επαίτης, σαν φτωχός συγγενής του Κεντρικού Κράτους, το οποίο αυθαίρετα και αιφνιδιαστικά, χωρίς κανένα σχέδιο, υφαρπάζει αρμοδιότητες, αφαιρεί πόρους, απολύει εργαζόμενους. Το Κράτος αμφισβητεί απροκάλυπτα την Τοπική Αυτοδιοίκηση ως θεσμό δημόσιας τοπικής εξουσίας. 

Από μια άλλη πλευρά, ανθεί ο λαϊκισμός.Ζητούν να κλείνουν οι Δήμοι για αντίδραση στην κυβερνητική πολιτική.Δηλαδή από άλλη σκοπιά θεωρούν το κράτος εργοδότη τους.Αλλά οι Δήμοι είναι ΑΥΤΟδιοίκηση.Δίνουν λογαρισμό στους Δημότες τους και όχι στο κράτος.Θα ήταν σαν να έκλεινε το Ελληνικό κράτος γιατί η ΕΕ δεν μας δίνει όλα όσα της ζητάμε.Οι Δήμαρχοι είναι πολιτικοί.Δηλαδή είναι υποχρεωμένοι να βρίσκουν λύσεις στην υπάρχουσα πραγματικότητα.Με τις πολιτικές τους να την μετασχηματίζουν προς όφελος των πολιτών. 

• Την δημιουργία ενός ισχυρού οικοσυστήματος κοινωνικής προστασίας

Η  δύσκολη οικονομική συγκυρία, επιδρά δραστικά στο οικονομικό και κοινωνικό προφίλ του Δήμου δημιουργώντας συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο. Ένα συνεχώς διογκούμενο τμήμα της κοινωνίας, δεν μπορεί  να τα βγάλει πέρα με τις δικές του δυνάμεις. Και ένα άλλο ολοένα αυξανόμενο δυσκολεύεται όλο και περισσότερο. Το εύρος των αναγκών συνεχώς διευρύνεται ενώ δεν υπάρχει ουσιαστικό κοινωνικό δίκτυ προστασίας που να μπορεί να εγγυηθεί τα δικαιώματα των πολιτών σε Στέγη – Σίτιση – ένδυση –  βασική Ιατρική και Φαρμακευτική Περίθαλψη. Γι’ αυτό :

Οι περιορισμένοι πόροι να κατευθύνονται σε δράσεις με σημαντική κοινωνική αξία. Άμεση ενεργοποίηση όλων και συντονισμό  των διαθέσιμων συνεργειών που υπάρχουν (ΜΚΟ, Εθελοντικών οργανώσεων, Εκκλησίας, κινημάτων ενεργών  πολιτών, Σύλλογοι Γονέων και Κηδεμόνων) για την ελάφρυνση των κοινωνικών προβλημάτων  που αντιμετωπίζουν χιλιάδες συμπολίτες μας.

Ο Δήμος πρέπει να ενθαρρύνει και να συντονίσει κάθε πιθανό μέσο (τεχνική υποστήριξη, συμβουλευτική καθοδήγηση, οικονομική στήριξη) καθώς και κάθε τοπική πρωτοβουλία που με τρόπο «καινοτόμο» θα μπορεί να καλύπτει τις τοπικές ανάγκες. Κεντρική μας επιδίωξη πρέπει να είναι να περάσουμε από την αποσπασματική/ευκαιριακή προσπάθεια στην  «θεσμοθέτηση» της αλληλεγγύης και την κάλυψη των αναγκών του πολίτη σε τοπικό επίπεδο με σύνταξη Επιχειρησιακού σχεδίου κοινωνικής αλληλεγγύης και κοινωνικής συνοχής. 

• Την βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος και της ζωής στην πόλη.Είναι εύκολα κατανοητό από όλους ότι η εφαρμογή του σχεδίου πόλεως, οι διανοίξεις, η δημιουργία κοινοχρήστων χώρων ή πρασίνου βελτιώνει την ποιότητα ζωής και αυξάνει την ικανοποίηση κατοίκων και επισκεπτών.Αυτό που όμως που δεν γίνεται κατανοητό από όλους είναι ότι η ποιότητα της αστικής ζωής δεν δημιουργείται ΜΟΝΟ από τα τεχνικά έργα.Για παράδειγμα η δημιουργία ποδηλατοδρόμων ή πεζοδρόμων είναι απλά το τέλος ενός τεχνικού έργου.Χρειάζεται η εξάσκηση πολιτικών που ενθαρρύνουν τους πολίτες να τους χρησιμοποιούν ( συνεργασίες με ομάδες πολιτών όπως Atenistas, minoistas, imagine the city  κτλ που δημιουργούν κινήματα ποιότητας αστικής ζωής) και διευκολύνσεις ( facilities) που δίνουν προστιθέμενη αξία στην επένδυση όπως ασύρματη πρόσβαση στο internet , σημάνσεις, καθαριότητα κτλ.Δηλαδή δημιουργείς ένα ολόκληρο οικοσύστημα υποδομών, διευκολύνσεων και κοινωνικής κινητοποίησης. 

• Χρησιμοποιούμε όλα τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία.Το δημόσιο χρήμα είναι περιορισμένο.Οι ανάγκες όμως είναι πολλές.Εκτός των χρημάτων της ΕΕ και των Εθνικών πόρων είναι απαραίτητες οι συμπράξεις με τον ιδιωτικό τομέα.Πχ στη Βαρκελώνη υπάρχει η δυνατότητα χρήσης ηλεκτρικών μοτοσυκλετών και αυτοκινήτων από τους πολίτες.Η πόλη θεωρώντας ότι δεν ήταν πρώτη προτεραιότητα για δημόσιες επενδύσεις σε αυτό τον τομέα ανέθεσε στον ιδιωτικό τομέα την λειτουργία του συστήματος με ανταποδοτικό τρόπο.Άλλο παράδειγμα η ηλεκτρονική διαχείριση των θέσεων parking

Συμπερασματικά :

1.Στρατηγικός σχεδιασμός για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της πόλης.

2.Συλλογική διαχείριση των στόχων

3.Οδικός χάρτης έργων που υπηρετούν τον στρατηγικό σχεδιασμό, δημιουργούν ολοκληρωμένο οικοσύστημα και χρησιμοποιούν όλα τα χρηματοδοτικά εργαλεία.

4.Θεσμική ενθάρρυνση στους πολίτες για συμμετοχή στη ζωή της πόλης.

5.Δημιουργία brand με στόχο την οικονομική αποδοτικότητα.

Βασική ιδέα είναι η αξιοποίηση της συλλογικής ευφυίας του τόπου, των υποδομών, του ανθρώπινου δυναμικού και όλων των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων.

Στη χώρα μας έχουμε ανάγκη την αποτελεσματικότητα και ιδιαίτερα τώρα με την οικονομική κρίση την οικονομική αποτελεσματικότητα.Όταν λείπουν τα χρήματα στηριζόμαστε σε άλλες ισχυρές κινητήριες δυνάμεις όπως οι συνεργασίες, η συναισθηματική ευφυΐα της τοπικής κοινωνίας, η δύναμη των ιδεών των πολιτών και της ακαδημαϊκής – ερευνητικής κοινότητας.