Εθνικοσοσιαλισμός και αρχαιότητα

Του Τάκη Θεοδωρόπουλου, Καθημερινή, 13.10.13

«Ο Χίτλερ γράφει, στο Mein Kampf, ότι υπάρχει φυλετική ενότητα ανάμεσα στους αρχαίους Ελληνες, τους Ρωμαίους και τους Γερμανούς, και ότι αυτούς τους τρεις λαούς τους ενώνει η ίδια μακραίωνη πάλη». Ετσι εισάγει ο Jean Chapoutot το ζήτημα της σχέσης των ναζί με τον ελληνορωμαϊκό κόσμο στο γενναιόδωρο σε στοιχεία βιβλίο του «Εθνικοσοσιαλισμός και αρχαιότητα», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις. Η χρήση των ελληνικών προτύπων από τους εθνικοσιαλιστές, και των ρωμαϊκών από τον ιταλικό φασισμό, υπήρξε ένα από τα βασικά στοιχεία του ιδεολογικού τους οικοδομήματος. Δεν περιορίστηκε μόνο στη θεωρητική τους επεξεργασία. Επηρέασε καταλυτικά όλες τις μορφές προπαγάνδας, από την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική ώς το θέατρο και τον κινηματογράφο. Οσοι έχετε δει την ταινία «Η πτώση», θα θυμάστε πως ενώ το έδαφος σείεται από τα πυροβόλα του σοβιετικού στρατού ο Speer δείχνει στον Χίτλερ τη μακέτα του νέου Βερολίνου και αυτός τον ρωτάει πού βρίσκεται το ομοίωμα του Παρθενώνα. Δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που η Ευρώπη στρέφει το βλέμμα της στο παρελθόν και το μιμείται προσπαθώντας να γεννήσει τη «νέα εποχή». Στην Αναγέννηση, οι Πάπες χρησιμοποίησαν την αρχιτεκτονική της αρχαίας Ρώμης για να εικονογραφήσουν τη δική τους αίγλη. Στην Εθνοσυνέλευση, στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, οι Ιακωβίνοι υιοθετούσαν ψευδώνυμα από τη ρωμαϊκή ιστορία. Πίσω από τη ρωμαϊκή σκηνοθεσία κινούνταν οι πνευματικές και αισθητικές σκιές των Ελλήνων ως τα απόλυτα πρότυπα, το απώτατο όριο, η μήτρα του πολιτισμού.

Ο Ελληνας ήρωας του Διαφωτισμού είναι ο Σωκράτης, του οποίου τον θάνατο απεικονίζει ο ζωγράφος της Επανάστασης, Ζακ Λουί Νταβίντ. Τον Σωκράτη οι ελληνιστές του ναζισμού τον αντιμετώπιζαν ως παρακμιακό σοσιαλδημοκράτη, σε αντίθεση με τον υγιή αριστοκράτη Πλάτωνα.

Οι εθνικοσοσιαλιστές εισάγουν στη σχέση με την αρχαιότητα ένα στοιχείο που λείπει από τον ευρωπαϊκό ανθρωπισμό, κι αυτόν πάντα προσηλωμένο στην ανάγνωση της Αθήνας και της Ρώμης. Είναι το στοιχείο της φυλής. Πάνω σε αυτό οικοδομούν μια ολόκληρη θεωρία περί βόρειας καταγωγής των Ελλήνων, γεγονός που τους επιτρέπει να δημιουργήσουν μια απευθείας σύνδεση του Βερολίνου με τη Σπάρτη. Στοιχείο ανορθολογικό, που οργανώνει τον μυστικισμό του αίματος και της καθαρότητας, τα οποία, όταν χάθηκαν, κατέστρεψαν και τον ελληνικό και τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Στην αντίπερα όχθη, εννοείται, βρίσκονται οι Σημίτες της ιστορίας, από τους Καρχηδόνιους μέχρι τους Εβραίους.

Τοιούτοι έπρεπε ημίν αρχιερείς. Διαβάζοντας το βιβλίο του Chapoutot, η σκέψη μου πήγαινε συνεχώς στις συγκρίσεις με την ιδεολογική κουρελού των νεοναζιστών τής καθ’ ημάς Ανατολής. Το «αίμα, τιμή Χρυσή Αυγή», τις τελετές μπροστά στο άγαλμα του Λεωνίδα, τους μαιάνδρους και τους Καιάδες. Πώς είναι δυνατόν να γίνεται πειστική μια τόσο κακότεχνη αναπαράσταση της ελληνικής αρχαιότητας σε ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, σε μια χώρα η οποία από γεννησιμιού της στηρίζει την ύπαρξή της στον διάλογο με τους αρχαίους ημών, ας το κοιτάξουν όσοι ασχολούνται με τα της εκπαίδευσης. Ας το κοιτάξουν επίσης και όσοι, υποτίθεται προοδευτικοί, θέλουν να διακοπεί αυτός ο διάλογος, λησμονώντας πως πάνω του θεμελιώθηκε ο ευρωπαϊκός ανθρωπισμός.

Και εδώ είναι το πρόβλημα.

Αν ο ιδεολογικός σωματότυπος της Χρυσής Αυγής απωθεί όσους διατηρούν στοιχειώδη έστω σχέση με τις ευαισθησίες της αρχαίας ελληνικής σκέψης, το στοιχείο της φυλετικής καταβολής αγγίζει το φαντασιακό ακόμη και όσων δεν συγκινούνται από την αγριότητα των νεοναζί. Ισως επειδή και την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό τους ζήσαμε εκ των υστέρων και από μεταφράσεις, όχι πάντα επαρκείς. Πάντως, η πρώτη αντίδραση στο άκουσμα της έκφρασης «αρχαία Ελλάδα» είναι ότι εμείς, οι σύγχρονοι, είμαστε οι φυσικοί απόγονοί της. Και δεν είναι θέμα πολιτικής τοποθέτησης. Το μεγάλο έγκλημα της εκπαίδευσης είναι ότι ποτέ δεν φρόντισε να καλλιεργήσει αυτήν τη «φυσική» αντίδραση της φυλετικής καταβολής. Ή μάλλον να απαλλάξει τη σχέση της σύγχρονης με την αρχαία Ελλάδα από τις αγκυλώσεις της φυλετικής καταβολής, να της προσδώσει τις πολιτισμικές παραμέτρους του ανθρωπισμού και να εντοπίσει τα όποια προνόμιά μας απέναντί της στην κοινότητα της γλώσσας.

Μπορεί με τις δραστηριότητες των τραμπούκων να ξεμπερδέψαμε, ή τουλάχιστον να ευελπιστούμε ότι ξεμπερδέψαμε. Ομως, με το «αίμα και την τιμή», ακόμη κι αν δεν συνοδεύονται από τη Χρυσή Αυγή, έχουμε πολύ δρόμο να κάνουμε ακόμη για να ξεμπερδέψουμε. Πράγμα που σημαίνει ότι θα το ξανασυναντήσουμε. Και πολύ φοβούμαι ότι, όσο σερνόμαστε στο παρόν ενός άδηλου μέλλοντος, τόσο περισσότεροι θα οχυρώνονται πίσω από την ασφάλεια του φυλετικού σπηλαίου. Φοβάμαι δε ακόμη περισσότερο, διότι όσοι διαχειρίζονται την εκπαίδευση δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν το έργο, κυρίως λόγω άγνοιας. Εργο όμως σημαντικό, διότι μόνον αυτό μπορεί να στεγάσει με κάποια σχετική ασφάλεια την ευρωπαϊκή μας ύπαρξη.