«Μνημονιακός» ο Λόρδος Βύρων;

Συνέντευξη του Ρόντερικ Μπίτον στον Ηλία Μαγκλίνη, Καθημερινή

Η νέα μελέτη του καθηγητή ενώνει την Ελλάδα της Επανάστασης με εκείνη της κρίσης

Με τον Βρετανό καθηγητή Ρόντερικ Μπίτον είχαμε συναντηθεί τελευταία φορά τον Δεκέμβριο του 2010. Ο κάτοχος της έδρας Κοραή στο King’s College του Λονδίνου έγραφε τότε μια μελέτη για τη σχέση του Λόρδου Βύρωνα με την Ελλάδα της Επανάστασης. Τρία χρόνια αργότερα, το βιβλίο είναι γεγονός. Τίτλος του: Byron’s War: Romantic Rebellion, Greek Revolution (Oxford University Press, σελ. 338) - «Ο πόλεμος του Βύρωνα: Ρομαντική εξέγερση, Ελληνική Επανάσταση» (θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη). Ξανασυναντήσαμε τον καθηγητή Μπίτον στην Αθήνα, όταν επισκέφθηκε τη χώρα μας με αφορμή εκδήλωση στην πρεσβεία της Μεγάλης Βρετανίας για την επιστροφή του περίφημου πορτρέτου του Βύρωνα που είχε φιλοτεχνήσει ο Τόμας Φίλιπς. Οπως μας είπε ο καθηγητής Μπίτον, «ο θρύλος θέλει τον Βύρωνα να θυσιάζεται για τα ιδανικά της Ελλάδας, πολεμώντας τους Τούρκους. Αυτό που προκύπτει απ’ την έρευνά μου είναι ότι μπορεί να είχε την περικεφαλαία αλλά δεν πολέμησε ποτέ του. Δεν ήταν ήρωας με την παραδοσιακή έννοια αλλά ούτε και παθητικός θεατής των γεγονότων. Για την ακρίβεια, είχε μεγάλη συμβολή, σε μια κρίσιμη στιγμή κατά την οποία, ενώ μαίνεται η Επανάσταση, επικρατεί εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα.

Εκείνη την εποχή ο Βύρωνας βρίσκεται στην Ελλάδα και αυτό που βγαίνει απ’ το βιβλίο μου είναι ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να σωθεί η Επανάσταση και να μην καταλήξει η Ελλάδα όπως η Σερβία. Θυμίζω ότι η Σερβία επαναστάτησε πριν από την Ελλάδα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας χωρίς καμία δυτική επέμβαση. Ουσιαστικά νίκησαν οι Σέρβοι, αλλά τυπικά παρέμειναν υποτελείς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι το 1878 με τη Συνθήκη του Βερολίνου. Ηταν ένα είδος έμπρακτης ελευθερίας για τη Σερβία αλλά χωρίς διεθνή αναγνώριση. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα τώρα, η επιλογή του Βύρωνα, ύστερα από μήνες διαπραγματεύσεων που γίνονται στην Κεφαλονιά, είναι να υποστηρίξει την “ευρωπαϊκή” πλευρά έναντι των οπλαρχηγών, δηλαδή τον Μαυροκορδάτο, τον διανοούμενο Φαναριώτη. Οξυδερκής πολιτικός, πολύγλωσσος - αλλά διόλου “βυρωνικός” ως χαρακτήρας.

Είναι παράδοξο διότι ειδικά ο Κολοκοτρώνης, από την άλλη πλευρά, μοιάζει με ενσάρκωση βυρωνικού ήρωα. Ολοι οι οπλαρχηγοί της Επανάστασης ήταν θρυλικοί τύποι και πολύ λογικά εξάπτουν ακόμα τη φαντασία των Ελλήνων. Κι όμως ο Βύρωνας επιλέγει το μοντέλο της ένταξης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους στην Ευρώπη. Ονειρεύεται ένα ευρωπαϊκό μέλλον για την Ελλάδα και όχι την αυτάρκεια που θέλουν οι οπλαρχηγοί. Δίνει λοιπόν την ψήφο του στον Μαυροκορδάτο και ενεργεί ώστε να συγκεντρωθούν χρήματα στο Λονδίνο, στο όνομα της Ελληνικής Επανάστασης: σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής, 800.000 στερλίνες. Για διάφορους, και μάλιστα τραγικούς λόγους, στην προσωρινή κυβέρνηση της Ελλάδας έφτασε ένα μηδαμινό ποσό. Οσο ζούσε όμως ο Βύρωνας, αυτό το ποσό προοριζόταν για την Ελλάδα».

– Τι είδους δάνειο ήταν αυτό;

– Σε επιστολές και συζητήσεις που έχουν καταγραφεί, βλέπουμε τον Βύρωνα να επιμένει στις συνθήκες αποπληρωμής του δανείου. Ηταν μια οικονομική συναλλαγή. Εδώ, ο Βύρωνας λειτούργησε όχι σαν τον ρομαντικό ποιητή που ξέρουμε αλλά σαν πραγματιστής. Απ’ όσα ξέρουμε από τα τεκμήρια, εγκαταλείποντας την Ιταλία και τη ζωή που είχε εκεί, ο Βύρωνας εγκαταλείπει και την ποίηση. Γράφει ελάχιστους στίχους και δεν ολοκληρώνει ποτέ το αριστούργημά του «Δον Ζουάν». Φαίνεται ότι συνειδητά μεταμορφώνεται από ποιητή σε άνθρωπο της δράσης. Αυτό δε σημαίνει πολεμιστής αλλά άνθρωπος της πολιτικής δράσης. Η φιλία του με τον Μαυροκορδάτο είναι πολύ σημαντικός παράγοντας μέσα στην πολιτική δράση του σε μια κρίσιμη εποχή για την Επανάσταση. Χωρίς την επέμβαση του Βύρωνα θεωρώ ότι η Επανάσταση μπορεί να είχε ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο. Θυμίζω ότι όλα αυτά γίνονται πριν από τη μεγάλη αντεπίθεση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Αν το είχε ζήσει ο Βύρωνας αυτό, ποιος ξέρει πώς θα είχε αντιδράσει; Εδώ υπάρχει ένα μεγάλο ερώτημα.

Διχασμένη και τότε η ελληνική κοινωνία

Σύμφωνα με τον καθηγητή Ρ. Μπίτον, «την εποχή που ο Βύρωνας βρίσκεται στο Μεσολόγγι με τον Μαυροκορδάτο δέχονται κατ’ επανάληψη προσκλήσεις από την προσωρινή κυβέρνηση να πάνε στο Κρανίδι και στο Ναύπλιο. Αν τον Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1824 είχαν μετακομίσει εκεί, όπου το κλίμα είναι καλύτερο απ’ ό,τι στο υγρό Μεσολόγγι, πολύ πιθανόν να μην είχε πεθάνει τόσο πρόωρα. Θα είχε γνωριστεί με τον Κωλέττη, τον Κουντουριώτη, τον Μιαούλη – φανταστείτε τι μπορεί να σήμαινε κάτι τέτοιο για την ίδια την Ελλάδα. Ο Βύρωνας πεθαίνει και αμέσως μετά ηττάται ο Μαυροκορδάτος από τον Κωλέττη, εκσυγχρονιστής και αυτός, αλλά όχι τόσο ιδεαλιστής όσο ο Μαυροκορδάτος. Αν είχε ζήσει ο Βύρωνας, θεωρώ ότι ο Μαυροκορδάτος θα ήταν πιο ενισχυμένος σε αυτή την αντιπαλότητα με τον Κωλέττη και οφείλω να ομολογήσω ότι η συμπάθειά μου είναι με τον Μαυροκορδάτο. Υπό τη δική του καθοδήγηση, μπορεί και η Ελλάδα κατά τις πρώτες δεκαετίες που απέκτησε οντότητα ως ανεξάρτητο κράτος να έπαιρνε μιαν άλλη φυσιογνωμία. Αλλά αυτό είναι μια εικασία».

Πάντως, με σημερινούς όρους, και ίσως λαϊκιστικούς, ο Βύρωνας θα λογιζόταν ως... «μνημονιακός». «Δεν είναι ακριβώς λαϊκιστικό», αποκρίνεται ο Ρ. Μπίτον. «Το ίδιο ερώτημα θέτω κι εγώ όσο δουλεύω το βιβλίο, το οποίο ξεκινάω το 2009 και τέλειωσα πέρυσι – ενώ “τρέχει” η κρίση στην Ελλάδα. Βρίσκω λοιπόν αυτό το παραδοσιακό χάσμα στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας να έρχεται πάλι στην επιφάνεια, με την κρίση και το δίπολο Μνημόνιο /αντιμνημόνιο. Κάτι ανάλογο ίσχυε και τότε: η αντιπαράθεση ανάμεσα στους Φαναριώτες διανοούμενους και τους οπλαρχηγούς είναι, ας πούμε, η αντιπαράθεση μνημονιακών και αντιμνημονιακών».

Ο Κολοκοτρώνης εντίμως πίστευε σε μιαν αυτάρκη Ελλάδα. Που σημαίνει ότι κανένας ξένος, δυτικός, φιλέλληνας καλοθελητής ή Οθωμανός, δεν ανακατεύεται στα θέματα της Ελλάδας. Ο Κολοκοτρώνης ήταν επίσης από τους λίγους που αντιδρούσαν στο δάνειο από το εξωτερικό. Το είπε και στους απεσταλμένους του Βύρωνα ότι δεν είναι για το καλό της Ελλάδας, διότι έτσι οι Ευρωπαίοι θα ελέγχουν την Ελλάδα – πράγμα που συνέβη! Τελικώς, επικράτησε η άποψη του Βύρωνα και του Μαυροκορδάτου, να «δεθεί» η Ελλάδα με την Ευρώπη. Σήμερα το έχουμε δεδομένο, μα τότε δεν ήταν. Πάντως, η σημερινή ρήξη στην εποχή του Μνημονίου έχει τις καταβολές της σε εκείνη την περίοδο. Είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο.