Η εκμετάλλευση του ανθρώπου

 Του Αιμίλιου Ζαχαρέα, Καθημερινή

Απαντώντας ο υπουργός «Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων» κ. Αρ. Μπαλτάς στο Κοινοβούλιο, κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου για την Παιδεία, στις αιτιάσεις του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου της Ν.Δ., κ. Κυρ. Μητσοτάκη, και συγκεκριμένα πως διακατέχεται από νεοκομμουνιστικές απόψεις, υποστήριξε καταφατικά πως ναι, έτσι είναι, αφού πρόκειται για απόψεις και ιδέες η εφαρμογή των οποίων καταργεί την «εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο»! Συνεπώς, αναδεικνύεται η ηθική και πολιτική υπεροχή της Αριστεράς έναντι των άλλων πολιτικών δυνάμεων. Η θέση αυτή του υπουργού Παιδείας, παντελώς αστήρικτη ιστορικά και θεωρητικά, έρχεται να επιβεβαιώσει δύο φαινόμενα απολύτως συμβατά με τις περί κομμουνισμού δοξασίες:
• Το πρώτο μαρτυρεί πώς ένα μεγάλο απόθεμα οξυδέρκειας και ευφυΐας επενδύεται στην άγνοια (Αρ. Μπαλτάς) όταν η ανάγκη για αυταπάτη είναι πολύ μεγάλη. Και, βεβαίως, οι άνθρωποι δεν ζούμε χωρίς αυταπάτες. Οι τελευταίες, όμως, δεν μπορούν να γίνονται σκοπός της ζωής μας και διόπτρες με τις οποίες παρατηρούμε την πραγματικότητα.
• Το δεύτερο σχετίζεται με τον φανατισμό της πίστης. Στην κοινωνιολογία και στην ψυχολογία έχουν γίνει πολυάριθμες έρευνες πάνω στις σχέσεις που διαπιστώνονται στο εσωτερικό μιας ομάδας, όταν αποδεικνύεται εν τοις πράγμασι εσφαλμένη η θεώρηση που έχουν τα μέλη της για τον κόσμο. Στις καταστάσεις αυτές αντί να αναγνωρίζεται το πρόβλημα, πολλά από τα μέλη (όπως παρατηρούμε στον ΣΥΡΙΖΑ και στο ΚΚΕ) αντιδρούν υπερασπίζοντας με μεγαλύτερο φανατισμό την πίστη τους.

Η κατάργηση της εκμετάλλευσης, ήτοι η δυνατότητα ο παραγωγός αγαθών και υπηρεσιών να ιδιοποιείται ολόκληρο το παραγόμενο από αυτόν προϊόν, σημαίνει καταστροφή του πολιτισμού και της οικονομίας και προφανώς της όλης κοινωνικής συγκρότησης! Γιατί; Διότι οι κοινωνίες μας ζουν από το ακαθάριστο ετήσιο προϊόν, αναπτύσσονται όμως από μέρος του καθαρού, δηλαδή από το προϊόν της εκμετάλλευσης των εργαζομένων που δεν καταναλώνουν, αλλά το αποταμιεύουν και το αποδίδουν στους πολίτες τους υπό μορφή παιδείας, δικαιοσύνης, πρόνοιας, άμυνας κ.λπ. Ο κατά τον Μαρξ «μεγάλος Ρικάρντο» υπήρξε θεμελιωτής αυτών των απόψεων. Τώρα, έχει μήπως ο υπουργός Παιδείας ιστορικό παράδειγμα να παραθέσει πως ο ιδιώτης επιχειρηματίας που νέμεται το καθαρό προϊόν ή την υπεραξία στον καπιταλισμό είναι χειρότερος από τον κομματικό γραφειοκράτη του σοσιαλισμού που διοικεί την κρατική επιχείρηση; Οχι γενικά και αφηρημένα, αλλά κατά τη διάρκεια της παραμονής του εργαζομένου στη δουλειά του!

Ο νεαρός Χέγκελ του 1804, διορατικότερος του Μαρξ στο σημείο αυτό –καθότι ο δεύτερος συνέδεσε την αλλοτρίωση και την αποξένωση του ανθρώπου μόνο με τον καπιταλισμό–, υποστήριξε πως ο εργαζόμενος είναι δυστυχής στην εργασία του, ανεξάρτητα από το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα. Πρόκειται για θέματα ηθικής και φιλοσοφίας για την ανθρώπινη μοίρα, που ξεφεύγουν από τον σκοπό της παρούσας γραφής.Το ιστορικό γεγονός είναι πως χωρίς την εκμετάλλευση της εργασίας δεν υπάρχει ζωή εν κοινωνία. Τη διαπίστωση αυτήν έκανα πριν από αρκετά χρόνια σ’ ένα σεμινάριο που είχα δώσει για τις αρχές της Πολιτικής Οικονομίας του Ρικάρντο, γεγονός με συγκλονιστική επίδραση στη συνείδησή μου. Να, όμως, που αργότερα ανακάλυψα ότι ήδη από το 1941 (!), ο Ε. Λεμπέσης, συγγραφέας του σημαντικού πονήματος «Η τεράστια σημασία των βλακών εν τω δημοσίω βίω», είχε ήδη συμπεράνει πως χωρίς την εκμετάλλευση δεν υπάρχει πολιτισμός!

Τι προκύπτει από τα παραπάνω; Υπάρχει ανάγκη να είμαστε έτοιμοι να αναθεωρούμε κάθε πτυχή της σκέψης μας, κάθε στιγμή, εάν αυτό απαιτείται από νέα στοιχεία ή από νέους τρόπους ανάλυσής τους. Τούτο σημαίνει να έχουμε το μυαλό μας εν εγρηγόρσει και το «παιγνίδι» ανοικτό. Δυστυχώς, δεν έχω διαπιστώσει πως η ελλαδική Αριστερά και η διανόησή της διακατέχονται από ένα τέτοιο πνεύμα.

* Ο κ. Αιμ. Ζαχαρέας είναι ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς.