Στιούαρτ Χόλαντ: Ενα New Deal για την Ευρώπη

Από τον Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών

 Η ιδέα είναι απλή και είναι εκείνη ενός ευρωπαϊκού New Deal. 

Στο αμερικανικό New Deal ο Ρούζβελτ δεν αγόρασε το χρέος των επιμέρους πολιτειών της Ομοσπονδιακής Ενωσης ούτε ζήτησε από την Καλιφόρνια ή από άλλες πολιτείες να συνυπογράψουν τα κρατικά ομόλογα. Απλώς άρχισε να τα εκδίδει. Στην περίπτωση των ΗΠΑ υπάρχει μια δημοσιονομική και φορολογική πολιτική που είναι κοινή σε ομοσπονδιακό επίπεδο και που ντε φάκτο εγγυάται τα ομόλογα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να έχουμε στην Ευρώπη μια πολιτική μεταφοράς ενός μέρους των δημόσιων χρεών από τα κράτη στην Ενωση και ταυτόχρονα έκδοσης ευρωομολόγων για την ανάπτυξη. Αν η Ευρωπαϊκή Ενωση άρχιζε αύριο να εκδίδει ευρωομόλογα, θα ξεκινούσε από ένα επίπεδο χρέους πάνω από δέκα φορές μικρότερο σε σχέση με το συσσωρευμένο χρέος που ο Ρούζβελτ κληρονόμησε στη δεκαετία του 1930 (…).

 Ο Στιούαρτ Χόλαντ έχει επεξεργαστεί και διατυπώσει μια απλή και ισχυρή πρόταση για την έξοδο από την οικονομική κρίση: την προώθηση και εφαρμογή ενός New Deal για την Ευρώπη. Ο Χόλαντ είναι καθηγητής στη σχολή Οικονομίας του Πανεπιστημίου της Κοῒμπρα στην Πορτογαλία.

Υπήρξε μέλος του αγγλικού κοινοβουλίου από το 1979 ώς το 1989 και ήταν σύμβουλος του Ζακ Ντελόρ στη δεκαετία του 1990. Η ακόλουθη συνέντευξή του δόθηκε στον Νικολό Καβάλι και δημοσιεύτηκε στον διαδικτυακό τόπο Linchiesta.it. 

-Καθηγητή Χόλαντ, τι συμβαίνει στην Ευρώπη; Η Ελλάδα ενέκρινε πρόσφατα ένα πολύ σκληρό πακέτο μέτρων λιτότητας κι ωστόσο ακόμα δεν είναι σαφές αν θα μπορέσει να αποφύγει τη χρεοκοπία.

-Είναι αλήθεια. Το πρόβλημα της Ευρώπης σήμερα είναι η Γερμανία και γεννιέται από την ανικανότητα της Ανγκελα Μέρκελ να κατανοήσει τις δυναμικές της ευρωπαϊκής οικονομικής ολοκλήρωσης και τις σχέσεις αλληλεξάρτησης μεταξύ των οικονομιών της ευρωζώνης. Το γερμανικό πλεόνασμα είναι ακριβώς η αντίστροφη όψη του ελλείμματος χωρών όπως η Ελλάδα, αφού πάνω από το 70% των εξαγωγών της Γερμανίας πηγαίνει προς τις άλλες οικονομίες της ευρωζώνης. Καθώς επικεντρώνεται στις περικοπές δαπανών και στα μέτρα λιτότητας, η οικονομική πολιτική που η Γερμανία επιβάλλει στην ευρωζώνη είναι μια πολιτική αποπληθωρισμού, του τύπου «εξοντώνω οικονομικά τον γείτονά μου», και δεν υπάρχει τρόπος να βγούμε από αυτήν την κρίση ακολουθώντας αυτόν τον δρόμο. Η Ευρώπη βαδίζει προς την καταστροφή χωρίς καν να το αντιλαμβάνεται.

-Εσείς επομένως λέτε ότι η ιδέα της επεκτατικής λιτότητας δεν μπορεί να λειτουργήσει και ότι χρειάζονται περισσότερες επενδύσεις για να βγούμε από την κρίση;

-Επεκτατική λιτότητα είναι μια πλήρης αντίφαση όρων. Εκείνοι που προτείνουν αυτήν τη θεωρία βασίζονται στην υπόθεση του Φρίντμαν περί του «παραγκωνισμού» (crowding out), δηλαδή στην ιδέα ότι οι δημόσιες δαπάνες και επενδύσεις παρεμποδίζουν τον ιδιωτικό τομέα. Ωστόσο, αυτό που οι σύγχρονοι θεωρητικοί του «παραγκωνισμού» δεν παραδέχονται είναι το ότι ακόμα και ο Φρίντμαν διαπίστωνε πως αυτή η υπόθεση λειτουργεί μόνο στην περίπτωση της πλήρους απασχόλησης, μια κατάσταση από την οποία απέχουμε πολύ σήμερα. Επιπλέον, δεν υπάρχει ένας ιδιωτικός τομέας ικανός να εξισορροπήσει τις μειώσεις στις δημόσιες δαπάνες και επενδύσεις, επειδή αυτές οι τελευταίες γεννούν ζήτηση στον ιδιωτικό τομέα και, αντίστροφα, την μειώνουν όταν περικόπτονται.

-Ωστόσο, ακούμε να γίνεται συχνά λόγος για επεκτατική λιτότητα. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές φαίνεται μάλιστα να εμπνέονται ακριβώς από αυτήν την ιδέα.

-Οταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Ολι Ρεν μιλούν για επεκτατική λιτότητα, το κάνουν αναφερόμενοι στην εμπειρία των οικονομιών της Ολλανδίας, της Δανίας και της Σουηδίας στη δεκαετία του 1980, όταν, στο πλαίσιο μιας γενικής οικονομικής ανάπτυξης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έγιναν εφικτές περικοπές δαπανών χωρίς αυτές να εμποδίσουν την παραγωγή πλούτου. Αυτό που δεν λένε όμως είναι το ότι αυτές οι χώρες συνδύασαν τις περικοπές με την υποτίμηση του νομίσματός τους, αυξάνοντας έτσι τη διεθνή τους ανταγωνιστικότητα. Σήμερα ωστόσο οι οικονομίες της ευρωζώνης έχουν χάσει τη δυνατότητα να υποτιμούν το νόμισμα και, με όλη την Ευρώπη σε ύφεση ή σε κατάσταση χαμηλής ανάπτυξης, δεν υπάρχει καμιά έξοδος από την κρίση μέσω της αμοιβαίας λιτότητας. Αυτή είναι μια προκεϊνσιανού τύπου απάντηση στην κρίση: υποστηρίζει πράγματι ότι η λιτότητα θέτει σε κίνηση δυναμικές ικανές να οδηγήσουν μακροπρόθεσμα στην ανάπτυξη. Δυστυχώς όμως, όπως έλεγε ο ίδιος ο Κέινς, μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί. Και στην τωρινή κατάσταση το να περικόπτουμε, να περικόπτουμε και πάλι να περικόπτουμε, χωρίς αντιστάθμισμα σε δημόσιες επενδύσεις που να αποβλέπουν στην ανάκαμψη, σημαίνει ότι θανατώνουμε το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο και τις δεσμεύσεις για οικονομική και κοινωνική συνοχή, που αποτελούσαν τους δυο πυλώνες της πρώτης αναθεώρησης της Συνθήκης της Ρώμης (Single European Act του 1986).

-Τότε λοιπόν για ποιο λόγο επιβάλλονται τέτοια μέτρα, όπως έγινε για παράδειγμα στην Ελλάδα;

-Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα σχετίζεται με την Ιστορία και με την ψυχολογία. Ο Νίτσε ήταν εκείνος ο οποίος, στη «Γενεαλογία της ηθικής», υπογράμμισε ότι η λέξη «χρέος» στα γερμανικά σημαίνει και «ενοχή» και ότι οι ισχυροί πιστωτές νιώθουν απόλαυση όταν τιμωρούν αδύναμους οφειλέτες. Υπάρχει έπειτα και η έννοια της «προβολικής ταύτισης», που διατυπώθηκε από την Μέλανι Κλάιν, η οποία έγκειται στο να διαχωριζόμαστε από αυτό που είναι καλό ή κακό σε μας τους ίδιους προβάλλοντάς το στους άλλους. Αυτή είναι η πρώτη φορά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που η Γερμανία είναι σε θέση να διαχωρίζεται από το αίσθημα ενοχής για τον ναζισμό και το Ολοκαύτωμα, προβάλλοντας μιαν ενοχή στην υπόλοιπη Ευρώπη. Υπάρχουν όμως πολύ βαθύτεροι κίνδυνοι για τη Γερμανία, αν η κυβέρνησή της συνεχίσει να συμπεριφέρεται έτσι. Με αυτόν τον τρόπο πράγματι θα μπορούσε να προκληθεί η τρίτη διάλυση της Ευρώπης μέσα σε εκατό χρόνια, μια νέα ενοχοποίηση της Γερμανίας από μέρους της υπόλοιπης Ευρώπης και ένα νέο, άδικο αίσθημα ενοχής για τις νέες γενιές Γερμανών, που εκτιμούν την ευρωπαϊκή συνεργασία και θέλουν να την βλέπουν να λειτουργεί χωρίς η Γερμανία να είναι το αφεντικό.

-Και για ποιο λόγο η Μέρκελ υιοθετεί μια τόσο επικίνδυνη θέση;

-Η Μέρκελ είναι πεπεισμένη ότι η μοναδική λύση στην κρίση προϋποθέτει χρηματικές μεταβιβάσεις από τις ενάρετες χώρες προς τις χώρες με ελλείμματα, αλλά κάνει λάθος. Από το 2010, μαζί με τον Γιάννη Βαρουφάκη υποδεικνύουμε ένα διαφορετικό τρόπο εξόδου από την κρίση. Εγώ δεν πιστεύω ότι η Γερμανία πρέπει να πληρώσει για το ελληνικό χρέος, αλλά ταυτόχρονα δεν θεωρώ ότι έχει το δικαίωμα να επιβάλει την εξουθένωση μιας ολόκληρης χώρας. Η πρόταση που έχουμε κάνει είναι κάτι ανάλογο με αυτό που είχα προτείνει ήδη πριν από είκοσι χρόνια ως σύμβουλος του Ζακ Ντελόρ, με μιαν έκθεση με τίτλο The European Imperative: Economic and Social Cohesion in the 1990s, που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 1993 και τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου ως Λευκή Βίβλος του Ντελόρ. Αυτή υποστήριζε ότι η Ευρώπη πρέπει να εκδώσει τίτλους προκειμένου να χρηματοδοτήσει επενδύσεις για την κοινωνική και οικονομική συνοχή. Η ιδέα είναι απλή και είναι εκείνη ενός ευρωπαϊκού New Deal.

-Τι θα ήταν αυτό;

-Στο αμερικανικό New Deal ο Ρούζβελτ δεν αγόρασε το χρέος των επιμέρους πολιτειών της Ομοσπονδιακής Ενωσης ούτε ζήτησε από την Καλιφόρνια ή από άλλες πολιτείες να συνυπογράψουν τα κρατικά ομόλογα. Απλώς άρχισε να τα εκδίδει. Στην περίπτωση των ΗΠΑ υπάρχει μια δημοσιονομική και φορολογική πολιτική που είναι κοινή σε ομοσπονδιακό επίπεδο και που ντε φάκτο εγγυάται τα ομόλογα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να έχουμε στην Ευρώπη μια πολιτική μεταφοράς ενός μέρους των δημόσιων χρεών από τα κράτη στην Ενωση και ταυτόχρονα έκδοσης ευρωομολόγων για την ανάπτυξη. Αν η Ευρωπαϊκή Ενωση άρχιζε αύριο να εκδίδει ευρωομόλογα, θα ξεκινούσε από ένα επίπεδο χρέους πάνω από δέκα φορές μικρότερο σε σχέση με το συσσωρευμένο χρέος που ο Ρούζβελτ κληρονόμησε στη δεκαετία του 1930 (…).