Του Αριστείδη Χατζή, ΝΕΑ
Η ελληνική κρίση ξέσπασε στις αρχές του 2010 και συνδέθηκε αμέσως
με τα δύο μεγάλα ελλείμματα, το δημοσιονομικό και του εμπορικού
ισοζυγίου. Ομως, από την αρχή της κρίσης ήταν φανερό ότι αυτά τα δύο
ελλείμματα αποτελούσαν συμπτώματα των αλληλένδετων γενεσιουργών αιτίων:
της θεσμικής ανεπάρκειας και της κλειστής οικονομίας. Η κρίση της
ευρωζώνης ήταν απλώς η αφορμή και, ταυτόχρονα, μια χρήσιμη υπεκφυγή για
όσους δεν ήθελαν να δουν τα πραγματικά αίτια. Αλλά για να αντιμετωπισθούν τα αίτια αυτής της κρίσης δεν αρκούσαν
τα δάνεια, τα κουρέματα, οι επιμηκύνσεις και οι οριζόντιες άδικες
περικοπές. Απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας ήταν μια φιλόδοξη θεσμική
μεταρρύθμιση και το άνοιγμα της αγοράς. Αρχικά, φάνηκε ότι αυτή η ανάγκη
έγινε αντιληπτή από την τρόικα και τις ελληνικές κυβερνήσεις. Ομως πολύ
γρήγορα σχηματίστηκε μια πανίσχυρη αντιμεταρρυθμιστική συμμαχία που
μέχρι τώρα έχει καταφέρει να κερδίσει τις περισσότερες μάχες, ίσως και
τον πόλεμο. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε ένα πολιτικό αδιέξοδο. Τις
απαραίτητες μεταρρυθμίσεις έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας τα δύο
κόμματα που ευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά για την κατάσταση στην οποία
βρέθηκε η Ελλάδα το 2010. Η συμπεριφορά της πλειονότητας όμως αυτών που
έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας τις μεταρρυθμίσεις παραμένει
οπορτουνιστική και κοντόφθαλμη καθώς προέχει η πολιτική επιβίωσή τους.
Το αδιέξοδο όμως επιδεινώνεται από μια αντιπολίτευση που ουσιαστικά
υπόσχεται ανενδοίαστα την επιστροφή στο παρελθόν, έχοντας αναλάβει
εργολαβικά την εκπροσώπηση του αντιμεταρρυθμιστικού μπλοκ. Το ερώτημα
είναι αν υπάρχει τρόπος να ξεπεραστεί αυτό το αδιέξοδο, αν υπάρχει
δηλαδή τρόπος να ξεπεραστούν οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ που
αποτελούν εμπόδιο στη θεσμική μεταρρύθμιση.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου θα υποδεχθούμε στην Ελλάδα έναν πολύ
σημαντικό κοινωνικό επιστήμονα, τον Ντάρον Ατζέμογλου (Daron Acemoglu),
καθηγητή Οικονομικών στο MIT. Ο Ατζέμογλου προσπαθεί να απαντήσει σε
αυτό το ερώτημα εδώ και πολλά χρόνια με το πλούσιο έργο του το οποίο
συμπυκνώθηκε σε ένα εξαιρετικά επιτυχημένο βιβλίο που κυκλοφόρησε το
2012 με τίτλο «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη: Οι καταβολές της ισχύος, της
ευημερίας και της φτώχειας». Στο βιβλίο αυτό (το συνέγραψε με τον
οικονομολόγο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ Τζέιμς Ρόμπινσον) οι
συγγραφείς αναρωτιούνται σε τι οφείλεται η οικονομική επιτυχία ή η
αποτυχία των εθνών. Είναι η γεωγραφία, οι πόροι, το κλίμα, η κουλτούρα;
Οχι! Ολα αυτά παίζουν ρόλο αλλά αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία
είναι οι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί.
Το ποιοι θεσμοί εξασφαλίζουν ταυτόχρονα πολιτική ελευθερία και
οικονομική ανάπτυξη είναι γνωστό. Οχι μόνο υπάρχει πλήθος ιστορικών
παραδειγμάτων (που οι συγγραφείς καταγράφουν) αλλά είναι εύκολο να το
διαπιστώσει κανείς αν δει σήμερα ποιες χώρες ευημερούν: τα κράτη δικαίου
με ώριμο θεσμικό πλαίσιο και ανοικτές, αποτελεσματικά ρυθμισμένες,
αγορές.
Τότε γιατί δεν τις μιμούνται τα υπόλοιπα κράτη; Τι εμποδίζει χώρες
όπως η Ελλάδα να μεταφυτεύσουν αυτούς τους θεσμούς, προσαρμοσμένους στις
τοπικές ιδιαιτερότητες; Η απάντηση είναι εύλογη: οι πολιτικές ελίτ
αποφεύγουν να υιοθετήσουν «ανοικτούς θεσμούς» που θα θέσουν σε κίνδυνο
την κυριαρχία τους. Προτιμούν τους «κλειστούς θεσμούς» που εξασφαλίζουν
την επιβίωσή τους. Ανοικτοί θεσμοί είναι αυτοί που εξασφαλίζουν τον
πλουραλισμό, την κοινωνική κινητικότητα, την καινοτομία, τις ανοικτές
αγορές και την ανταγωνιστικότητα σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, τον
πλουραλισμό και τη λογοδοσία. Κλειστοί είναι εκείνοι που έχουν σκοπό τη
διατήρηση του status quo και την αναδιανομή προς όφελος των ισχυρών
ομάδων σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος.
Το μεγάλο ερώτημα παραμένει: πώς να ξεφύγει μια κοινωνία από τη
μέγγενη των ισχυρών πολιτικών και οικονομικών ελίτ και των θεσμών που
αυτές σχεδίασαν για να διαιωνίζεται η ισχύς τους; Ενας τρόπος είναι η
αργή, βαθμιαία υιοθέτηση «ανοικτών θεσμών» όχι μόνο συνταγματικών αλλά
και μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης και της παιδείας. Ομως αυτό
προϋποθέτει ωρίμαση της κοινωνίας η οποία θα απαιτήσει αυτούς τους
θεσμούς, θα πιέσει πολιτικά, ακόμη και θα απειλήσει.
Ο Ατζέμογλου θα συμμετάσχει σε ένα από τα μεγαλύτερα διεθνή
συνέδρια οικονομικών, φιλοσοφίας και θεωρίας θεσμών που θα λάβει χώρα
στην Αθήνα 2 έως 5 Σεπτεμβρίου. Συμμετέχουν επίσης διάσημοι κορυφαίοι
επιστήμονες όπως ο νομπελίστας οικονομολόγος Αμάρτια Σεν, η καθηγήτρια
Φιλοσοφίας Μάρθα Νούσμπαουμ (Σικάγο), ο καθηγητής Πολιτικής και
Ανθρώπινων Αξιών Φίλιπ Πέτιτ (Πρίνστον) και πολλοί άλλοι κορυφαίοι
επιστήμονες απ' όλον τον κόσμο. Μη χάσετε την ευκαιρία να τους ακούσετε.
Ο Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου
και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι μέλος της οργανωτικής
επιτροπής του συνεδρίου για το οποίο θα βρείτε περισσότερες πληροφορίες
εδώ: http://www.hdca2014.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου