Η αφύπνιση των αστών

Του Μάκη Ανδρονόπουλου, http://www.euro2day.gr

1. Η έκρηξη της οργής 

Πριν από λίγες μέρες ο Χρήστος Γιανναράς αναρωτιόταν στην «Καθημερινή» αν «Μπορεί να αποτραπεί το ιστορικό μας τέλος;» και διαπίστωνε τη δραματική απουσία μιας «άρχουσας τάξης» η οποία να λειτουργεί με τη συνείδηση της «κοινωνικής οφειλής».  Διαπίστωση σωστή και εμβριθώς αναλυμένη από τον Παναγιώτη Κονδύλη, τον Νίκο Σβορώνο και τον Κώστα Αξελό. Το λάθος του Γιανναρά ήταν ότι μπέρδεψε την αρχοντιά και το στιλ του Αντώνη Μπενάκη, που άλλαζε κοστούμια τρεις φορές την ημέρα (πρωινό, απογευματινό, βραδινό), με την κοινωνική οφειλή της άρχουσας τάξης, επειδή ο Μπενάκης έντυσε με τα κοστούμια του τους κουρελήδες που επέστρεψαν από το αλβανικό και το μακεδονικό μέτωπο. Μα αυτό ήταν ανθρωπιά και γίνεται με πιο επίπονη στέρηση και από τα «κατώτερα» στρώματα.  Ο Μπενάκης την οφειλή του, ως άρχουσα τάξη, την παρέδωσε με το έργο του, όχι χαρίζοντας τα κοστούμια του. Όμως, αυτό που έχει σημασία στο άρθρο του Γιανναρά είναι η νοσταλγία της αρχοντιάς, αλλά και μια σειρά ερωτημάτων που θέτει και τα οποία «επαναφέρουν τις αστικές αξίες στο προσκήνιο, ως μέγα ζητούμενο, ως τελευταία επίκληση στη λογική».

Λίγες μέρες μετά από αυτό το άρθρο, η αμφιλεγόμενη στάση των δανειστών μας και πρώην εταίρων μας για την καταβολή της περιβόητης δόσης μετέτρεψε την αμηχανία του αστικού τύπου από τη λαίλαπα των αλλεπάλληλων μνημονίων και των καταρρεόντων μεσομακροπροθέσμων σε έκρηξη οργής. 

Ο διευθυντής του «Βήματος» Αντώνης Καρακούσης, αναφερόμενος στα «παιγνίδια από Σόιμπλε και ΙMF την επομένη της ψηφοφορίας των μέτρων», αναρωτιέται με τη σειρά του αν «Μπορεί να είναι τόσο ξεφτιλισμένοι οι Ευρωπαίοι;» και καταλήγει: «Αν (οι Ευρωπαίοι) επιχειρήσουν τέτοια προσβολή του αισθήματος του λαού (δεν δώσουν τη δόση), δεν υπάρχει παρά ένας δρόμος, αυτός της οικειοθελούς αποχώρησης και αυτόματης ανατίναξης της ευρωζώνης. Οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να παίζουν άλλο με τον ελληνικό λαό. Τελεία και παύλα...». 

Στο «Βήμα» επίσης, ο Γιώργος Π. Μαλούχος αρθρογραφεί υπό τον τίτλο «Η μοίρα των δούλων», όπου αναρωτιέται πότε ο Σόιμπλε θα αποφασίσει αν είναι ικανοποιημένος για να δώσει ή να μη δώσει τη δόση. «Και δεν πρόκειται να ρωτήσει κανέναν στην Ελλάδα. Γιατί; Απλούστατα, επειδή δεν υπάρχει πια Ελλάδα. Μια αποικία της Γερμανίας υπάρχει, στο νότο της Ευρώπης… Που οι τοπικοί της 'φύλαρχοι' έχουν δώσει πολύ εύκολα γη και ύδωρ… Και, τώρα, είναι μπροστά στη μοίρα της, αυτή που η ηγέτιδα τάξη της χώρας της εξασφάλισε, εγκληματώντας δύο φορές: τη μία δημιουργώντας αυτό το χρέος και τη δεύτερη αποποιούμενη κάθε κυριαρχία, προκειμένου να παραμείνει στη θέση της ενώ, με τα «επιτεύγματά» της, θα έπρεπε να είχε φύγει νύχτα από τον τόπο. Και που για να παραμείνει παρούσα, δήθεν 'σώζοντας' τη χώρα, 'εξασφάλισε' στην ίδια και στους πολίτες της τη μοίρα των δούλων». 

Τα άρθρα αυτά δεν αποτελούν μόνο τεκμήριο ενός εκκολαπτόμενου ελληνικού ευρωσκεπτικισμού, αλλά κυρίως την έκφραση μιας αστικής σκέψης που άλλοτε εκδηλώνεται με την υπερηφάνεια ενός κάποτε αυτονόητου πατριωτισμού, άλλοτε με την προσδοκία μιας πραγματικής και ουσιαστικής εθνικής ανεξαρτησίας και ενίοτε με τηναποστροφή προς την αισθητική της γκλαμουριάς και των ηθών των νεόπλουτων φοροφυγάδων. Τα ξεσπάσματα αυτά, αν και σποραδικά, δεν είναι τυχαία. 

2. Η Δικαιοσύνη απαγκιστρώνεται από την εκτελεστική εξουσία 

Κατόπιν όλων αυτών, είναι σκόπιμο να επισημάνουμε ότι στις 30 Οκτωβρίου οι εκπρόσωποι όλων των δικαστικών και εισαγγελικών ενώσεων απέστειλαν το «τελευταίο» μήνυμα-έκκληση προς την κυβέρνηση να μην προχωρήσει στις «παράλογες και αντισυνταγματικές» νέες περικοπές των αποδοχών και συντάξεών τους. 

Το μήνυμα ήταν σαφές: θα σταματήσουν να βλέπουν τα πράγματα ελαστικά υπέρ του δημόσιου συμφέροντος και θα ορθώσουν τείχος προστασίας για τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών, αφού συνεχίζεται η ύφεση και η ανεργία, δεδομένου μάλιστα ότι, αν είχε ενεργοποιηθεί ο κρατικός μηχανισμός για να φορολογήσει όσους φοροδιαφεύγουν, δεν θα ήταν αναγκαία τα νέα μέτρα. 

Το μήνυμα ακολούθησαν οι εξής εξελίξεις: 

1. Οι διοικητικοί δικαστές αποφάσισαν παράταση των κινητοποιήσεων μέχρι τις 12 Νοεμβρίου, οδηγώντας σε αναβολή χιλιάδες ακόμα υποθέσεις που αφορούν εισπρακτικές υποθέσεις του Δημοσίου. 

2. Η Ολομέλεια του Ελεγκτικού Συνεδρίου με μεγάλη πλειοψηφία κρίνει αντισυνταγματικές τις διατάξεις για νέες μειώσεις 5-10% στις συντάξεις, για κατάργηση των δώρων Χριστουγέννων και Πάσχα καθώς και στο επίδομα αδείας, αλλά και για αύξηση στα όρια συνταξιοδότησης. Η απόφαση δεν είναι δεσμευτική, αλλά λειτουργεί σαν δεδικασμένο, που σημαίνει ότι όποιος έχει έννομο συμφέρον και προσφύγει μπορεί να δικαιωθεί από τα δικαστήρια. 

3. Οι οικονομικοί εισαγγελείς Γρηγόρης Πεπόνης και Σπύρος Μουζακίτης διαβίβασαν στη Βουλή τη δικογραφία που έχει σχηματιστεί για την υπόθεση της «λίστας Λαγκάρντ», από την οποία ζητούν να διερευνήσει «τυχόν ποινικές ευθύνες πολιτικών προσώπων» για τη μη αξιοποίηση και επί της ουσίας διερεύνηση αυτής. 

4. Λίγο αργότερα, ο δημοσιογράφος Κώστας Βαξεβάνης αθωώνεται στο Αυτόφωρο για την κατηγορία της παραβίασης προσωπικών δεδομένων και δηλώνει: «Η απόφαση ήταν απελευθέρωση της δημοσιογραφίας. Η απόφαση του δικαστηρίου είναι μια πολύ σοβαρή νομολογία, που επιτρέπει στους δημοσιογράφους να κάνουν τη δουλειά τους». 

5. Την ημέρα όπου η Βουλή ψήφιζε τα μέτρα του μνημονίου 3, η ολομέλεια του Αρείου Πάγουέκρινε αντισυνταγματικές τις περικοπές μισθών και συντάξεων, και δη των περικοππών στους μισθούς των δικαστικών λειτουργών. 

Πρόκειται, χωρίς αμφιβολία, για σημαντικές εξελίξεις που δείχνουν μια πρώτη απόπειρα απαγκίστρωσης του δικαστικού σώματος από τον σφιχτό εναγκαλισμό της εκτελεστικής εξουσίας, αλλά και των διαφόρων συμφερόντων, παράνομων και ενίοτε εγκληματικών. 

Η στροφή της Δικαιοσύνης σε πιο φιλολαϊκές αποφάσεις -έστω και αν η αντίδραση αυτή θυμίζει την απροθυμία των «Προνομιούχων Τάξεων» να δεχθούν τον περιορισμό των προνομίων τους από τον Λουί XVI- ενδέχεται να αποδειχθεί κρίσιμη. Ίσως και ιστορική, εφόσον η Δικαιοσύνη καταφέρεινα απεμπλακεί τόσο από τη στενή συντεχνιακή αντεκδίκηση, όσο και -κυρίως- από πρακτικές και νομολογίες που επί δεκαετίες υπηρέτησαν σκοπιμότητες και όχι το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται το δικαστικό σώμα να αποκαθάρει και τη νομολογία και τα πρόσωπα που ευθύνονται για την παράδοση της Δικαιοσύνης στην εκτελεστική εξουσία. 

Οι δικαστικοί έχουν την ιστορική ευκαιρία να παίξουν ρόλο καταλύτη στην υπεράσπιση του δημοκρατικού κεκτημένου και στη σταδιακή αποκατάσταση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών που απορρύθμισε η διαπλοκή των οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων. Μια τέτοια πορεία θα μπορούσε να ενταχθεί στη λογική μιας «αστικής επανάστασης». Πάντως, οι πληροφορίες λένε ότι η τρόικα που έλαβε το «μήνυμα» ετοιμάζεται για μία ακόμη πολιτική παρέμβαση… 

3. Η πολιτική κρίση σε νέα φάση 

Υπάρχουν λοιπόν σοβαρές ενδείξεις πως οι αστοί έφτασαν στα όριά τους. Δεν ενίστανται απλώς, είναι οργισμένοι και ενίοτε εμφανίζονται αποφασισμένοι να αντιδράσουν σε όσα συμβαίνουν. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως εμβρυουλκός αυτών τάσεων ή στάσεων, αν προτιμάτε, είναι το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο 2013-16, το οποίο πέρα από τις αθλιότητές του περιλαμβάνει αυτονόητες μεταρρυθμίσεις και εκλογικεύσεις που έπρεπε να έχουν συντελεστεί πριν από δεκαπέντε χρόνια. Αυτές άλλωστε αποτελούν και τα τεκμήρια ενοχής και καταδίκης του πολιτικού προσωπικού… για όσα δεν έπραξε. 

Ο πολιτικός πυρετός που ταλάνιζε τα media και την πολιτική σκηνή τις τρεις τελευταίες βδομάδες, παρότι δεν αποκάλυψε τίποτε καινούργιο στην κοινή γνώμη σε ό,τι αφορά το ήθος και την αποτελεσματικότητα του πολιτικού προσωπικού της χώρας, ήρθε να καταδείξει πως η χώρα χρειάζεται μια μεγάλη πολιτική και πολιτισμική αλλαγή, την οποία -προφανώς- δεν μπορούν να καθοδηγήσουν και να υπηρετήσουν τα υφιστάμενα σχήματα και πρόσωπα. Η συνεχής πολυδιάσπαση των κομμάτων εξουσίας, αλλά και της αριστεράς, αν μη τι άλλο, το καταγράφει. 

Στις πρωτεύουσες των δανειστών, πέρα από τις εσωτερικές πολιτικές δυσκολίες που έχουν, αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό το ελληνικό πολιτικό σύστημα, το οποίο θεωρούν διεφθαρμένο και ανίκανο. Γι' αυτό και είναι πολύ επιφυλακτικοί στη χρηματοδότηση της χώρας, γιατί πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα συμβάλουν στη διαιώνιση της διαπλοκής και της διαφθοράς. 

Αυτό δεν αφορά τον Αντώνη Σαμαρά, διευκρινίζεται αρμοδίως, αλλά το ευρύτερο σύστημα.Έτσι, η πρόσκληση του Αλέξη Τσίπρα στη Γερμανική Πρεσβεία μπορεί, ίσως, να ενταχθεί σε μια εναγώνια προσπάθεια επανεκτίμησης προσώπων και καταστάσεων. Η προκλητική απουσία των πλουσίων από την εθνική προσπάθεια και η διαχείριση της λίστας Λαγκάρντ έχει πείσει τους περισσότερους στο εξωτερικό πως χρειάζεται μια βαθιά εκκαθάριση του παρελθόντος, ώστε να μπορέσει και ο ελληνικός λαός να στραφεί προς τα μπρος. Αντίστοιχη προβληματική διαπερνά πολλά τμήματα του ελληνικού λαού και κυρίως μεσοαστικά στρώματα και θύλακες της διοίκησης, που όλα αυτά τα χρόνια υπέφεραν από την εξουσία των διεφθαρμένων και των νεόπλουτων. 

4. Επανάσταση και εξουσία 

Ο Αμερικανός μαρξιστής στοχαστής James Burnham, που δημοσίευσε το 1941 το περίφημο έργο του The Managerial Revolution, απέδειξε ότι τις επαναστάσεις τις κάνει πάντα ο λαός, αλλά την εξουσία την παίρνει η αμέσως επόμενη τάξη από αυτήν που πέφτει. Έτσι, στη Γαλλική Επανάσταση που την έκανε ο λαός, την εξουσία την πήραν οι αστοί. Στη Ρωσία την πήραν πρώτα οι αστοί (1905) και μετά οι γραφειοκράτες. Στη Γερμανία, το 1918 την επανάσταση την έκανε ο λαός, αλλά την εξουσία την πήραν οι μεγαλοαστοί… 

Αν γινόταν, λοιπόν, σήμερα επανάσταση στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Burnham, ποια τάξη θα έπαιρνε άραγε την εξουσία; Για να τη βρούμε, πρέπει να δούμε πρώτα ποια τάξη θα είναι αυτή που θα πέσει, που θα χάσει την εξουσία. Είναι μάλλον κοινώς αποδεκτό πως η τάξη που χάνει την εξουσία είναι η τάξη των διαπλεκόμενων, των νεόπλουτων και των λαμόγιων τους, δηλαδή όλοι αυτοί που πλούτισαν κλέβοντας το κράτος. 

Η συνομοταξία αυτή που κυριάρχησε τα τελευταία τριάντα χρόνια στη χώρα, αν και συμπεριλαμβάνει αρκετούς αστούς στις τάξεις της, ή συχνά είχε εκφάνσεις και εκφράσεις αστισμού, επ’ ουδενί δεν ταυτίστηκε με την αστική τάξη, όπως ορίστηκε στη Δύση, ούτε αισθητικά, ούτε μορφωτικά, ούτε -κυρίως- ηθικά. 

Άλλωστε, οι θύλακες της καθ' ημάς αστικής τάξης, επιστήμονες, εκπαιδευτικοί, στοιχεία της δημόσιας διοίκησης, στρατιωτικοί, δημοσιογράφοι, παράγοντες της οικονομίας που εκφράστηκαν μέσα από μία συγκεκριμένη τράπεζα και ορισμένες γνωστές επιχειρήσεις, ή πολιτικοί όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής της μεταπολίτευσης και ο Σάκης Πεπονής, στοχαστές όπως ο Παναγιώτης Κονδύλης και ο Θεόδωρος Ζιάκας, ορισμένοι εκδότες, και πολλοί άλλοι επώνυμοι και ανώνυμοι Έλληνες, κράτησαν πεισματικά αποστάσεις από το κακό συναπάντημα. 

Αν μάλιστα δεχθούμε ότι τελικά, μετά την Επανάσταση του 1821, την εξουσία την πήραν οι κοτζαμπάσηδες, δηλαδή οι πρόγονοι της διαπλοκής και της καταλήστευσης του κράτους, είναι μάλλον οι αστοί που έχουν σειρά να διεκδικήσουν την εξουσία, έστω κι αν στο παρελθόν την ξαναείχαν για λίγο και μεγαλούργησαν (Βενιζέλος, κυβέρνηση του βουνού…). 

Δεν είναι λίγοι, άλλωστε, οι στοχαστές της αριστεράς που είδαν στην «καχεξία του αστικού στοιχείου» τα δεινά του ελληνικού λαού, υπονοώντας ευθέως την κρυφή ευχή μιας πραγματικά αστικής εξουσίας, με την αρχοντιά ενός Μπενάκη και τη λιτότητα ενός Παπαληγούρα, χωρίς τα κοστούμια Αρμάνι των παρατρεχάμενων του Σημίτη, χωρίς το life style της περιόδου 2000-2004 και χωρίς τη λαιμαργία της περιόδου 2005-2009, ή το οικολογικό στιλ της κατάρρευσης του 2010.

Συνεπώς, αν το 1974 το αίτημα για ανεξαρτησία, δημοκρατία και πρόοδο είχε ταυτιστεί με την Ευρώπη, διαφαίνεται πως τώρα επιστρέφει στην Ελλάδα και ίσως για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία μας η χώρα αναζητήσει την ανεξαρτησία, τη δημοκρατία και την πρόοδο στις δικές της δυνάμεις. Μια τέτοια προοπτική δεν μπορεί παρά να έχει τα αστικά χαρακτηριστικάπου υπαινίσσεται ο Γιανναράς, αλλά και το «μανιφέστο» του Μαλούχου. Εννοείται, βέβαια, πως η ιστορία είναι πάντα ανοιχτή σε πολλές εκδοχές, που συνήθως εξαρτώνται από τις λεπτομέρειες. 

ΥΓ.: Επειδή ζούμε στην εποχή της διαστρέβλωσης και της σύγχυσης, βεβαιώνω τον πιθανό αναγνώστη ότι οι παραπάνω διαπιστώσεις και στοχασμοί αποτελούν απλώς εναγώνιες αναζητήσεις εν όψει του χειμώνα του 2012- 2013. 

*Ο Μάκης Ανδρονόπουλος είναι δημοσιογράφος, blogger και συγγραφέας του βιβλίου «Η Ελλάδα στο ντιβάνι - Διεργασίες ανατροπής γύρω από την ιστορία, τη γλώσσα και τα κοινωνικά στερεότυπα» (εκδ. Αλεξάνδρεια, 2011).