Η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας διαπραγματεύθηκε τροποποιήσεις του νόμου 4009/2011 για την Ανωτάτη Παιδεία, που ψηφίστηκε πανηγυρικά πριν από μόλις έναν χρόνο από μια μεγάλη πλειοψηφία στη Βουλή (250 βουλευτές!). Αυτό επιβεβαιώνει διεθνείς εμπειρίες ότι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στην Παιδεία είναι από τα δυσκολότερα έργα. Πρέπει, λοιπόν, να υπενθυμίσουμε ορισμένα πράγματα. Ο νόμος ήταν μια αναγκαία προσπάθεια προσαρμογής σε δραματικές αλλαγές των συνθηκών και, κυρίως, στην οικονομική κρίση που σημάδεψε τη χώρα και επέβαλε ριζικές αναδιαρθρώσεις και εξορθολογισμό των δαπανών παντού. Οι μειούμενοι διαθέσιμοι πόροι έπρεπε να χρησιμοποιηθούν καλύτερα. Με δεδομένες τις συναλλαγές και ισορροπίες στο εσωτερικό των Ιδρυμάτων, δεν αρκούσαν πλέον μικροεπιδιορθώσεις. Ο νόμος είχε θετικά στοιχεία: η απόπειρα να ανοίξει τις διαδικασίες σε ΑΕΙ και ΤΕΙ για θέματα όπως η εξωτερική εποπτεία τους (!) ώστε να υπερβούν τους περιορισμούς αυτοαναφερόμενων συστημάτων, ο χωροταξικός ανασχεδιασμός, ο μεσοπρόθεσμος προγραμματισμός, η διά βίου και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, οι διαδικασίες εκλογής οργάνων που ήταν συχνά μια πηγή διαπλοκής και αναποτελεσματικότητας.
Βέβαια, λόγω συνταγματικών και πολιτικών περιορισμών και ιδεολογικών εμμονών, περιείχε πολλές ελληνικές… πατέντες (κατάργηση λεκτόρων κ.ά.). Αλλά, συνολικά, ήταν ένα θετικό μέτρο και έπρεπε να εφαρμοσθεί. Στην πράξη θα εντοπίζαμε τα προβλήματά του και θα κάναμε τις απαραίτητες προσαρμογές. Αυτό λέγει η λογική. Και αυτό έκαναν ευσυνείδητα τα περισσότερα ΤΕΙ, ενώ όσοι αντέδρασαν στα ΑΕΙ ανταμείφθηκαν. Π.χ., ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου κ. Παπαθεοδώρου έγινε… υφυπουργός. Η εφαρμογή του νόμου προσέκρουσε σε ισχυρές και βίαιες αντιδράσεις από περιφερόμενες μειοψηφίες σε συμπαιγνία με πρόσωπα και ομάδες που ήθελαν να διατηρήσουν τον έλεγχο των Ιδρυμάτων.
Δεν ήταν βέβαιο αν θα επιβίωνε ή τι θα απέδιδε η μεταρρύθμιση. Κρίσιμη πηγή δυσκολιών για την ολοκλήρωσή της ήταν η γενικότερη προτίμηση για το status quo. Ώς έναν βαθμό αυτό εξηγείται (αλλά δεν δικαιολογείται): Σε ένα δεδομένο σύστημα κινήτρων και αντικινήτρων διαμορφώνονται ισορροπίες και ατομικά σχέδια για το μέλλον. Τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας προσαρμόζονται και βολεύονται σε αυτό.
Γνωρίζω ότι οι γενικεύσεις δεν είναι ελκυστικές, όμως είναι αναγκαίες. Προς το παρόν έχω την αίσθηση ότι η χώρα (και η Παιδεία) υποφέρει από το δίλημμα του φυλακισμένου! Με τον καθέναν να επιζητεί να μεγιστοποιήσει το δικό του όφελος (όπως το ορίζει) και να αδυνατεί να συνεργασθεί με άλλους, καταλήγουμε σε μειωμένη συνολική ευημερία - σε ένα συνολικά ανεπιθύμητο αποτέλεσμα. Στα χρόνια της επίπλαστης ευημερίας κυριάρχησαν οι ατομικές στρατηγικές ενώ οι θεσμοί έτειναν να υπηρετήσουν επιλεκτικά «τούς εντός» μάλλον παρά κάποιους αποσαφηνισμένους στόχους γενικού συμφέροντος. Τέλος, δίπλα στους τυπικούς κανόνες λειτουργούσαν παντού οι άτυποι και παραδοσιακοί - στην εκλογή ή εξέλιξη καθηγητών, στην αντιμετώπιση των υποχρεώσεων του διδακτικού προσωπικού, στις προμήθειες, στη διοίκηση του προσωπικού.
Οι τρέχουσες διεργασίες στο υπουργείο Παιδείας έχουν ως κύριο στόχο τη «διόρθωση» του μοντέλου διοίκησης του νόμου. Ελπίζω ότι η Βουλή δεν θα επιτρέψει την άτακτη υποχώρηση στο προηγούμενο καθεστώς στασιμότητας, αδιαφάνειας και έλλειψης λογοδοσίας. Η πολιτική ηγεσία οφείλει να αφιερωθεί στα μείζονα δομικά ζητήματα που είναι η πελατειακή κληρονομιά του παρελθόντος: Η χώρα δεν αντέχει 40 ΑΕΙ και ΤΕΙ, τα Τμήματα των ΑΕΙ και ΤΕΙ πρέπει να συγκεντρωθούν σε ενιαίο χώρο για να ελαττωθεί το κόστος τους και αυξηθούν οι συνέργειες μεταξύ τους (σήμερα τα περισσότερα εκτείνονται σε δύο ώς έξι πόλεις!), πρέπει να συγχωνευθούν ή να καταργηθούν Τμήματα και να προταθούν νέα εκεί όπου υπάρχουν ανάγκες κ.λπ. Οι περιστάσεις απαιτούν από την ηγεσία να έχει αίσθηση της Ιστορίας και να κοιτάζει πέρα από τις επόμενες εκλογές.
Ολα αυτά δεν απαλλάσσουν τα Ιδρύματα από τις δικές τους υποχρεώσεις, κυρίως την υποχρέωση να διαμορφώσουν άποψη για το πού πηγαίνουν. Οπωσδήποτε δεν πρέπει να αφήσουν το πεδίο ελεύθερο σε όσους με διάφορα ιδεολογικά προσχήματα δεν θέλουν να αλλάξουν πολλά πράγματα. Η επιτυχία της μεταρρύθμισης δεν εξαρτάται μόνον από τον υπουργό.
Ο Πάνος Καζάκος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου