Οι φόβοι της γερµανίδας νοικοκυράς

Του Νίκου Μουζέλη, ΒΗΜΑ, 27.11.11

Για να καταλάβουµε την εντεινόµενη ευρωπαϊκή κρίση, καθώς και πού αυτή µας οδηγεί, πρέπει να επικεντρωθούµε στην κυρίαρχη γερµανική πολιτική έναντι των υπερχρεωµένων οικονοµιών της ευρωζώνης. 

Το κράτος ως νοικοκυριό

Κατά τη γερµανίδα καγκελάριο, όπως ο νοικοκύρης δεν πρέπει να ξοδεύει περισσότερα από αυτά που κερδίζει, το ίδιο ισχύει και για το κράτος. Μια «σώφρων» κυβέρνηση πρέπει πάντα να ισορροπεί έσοδα και έξοδα. Η παραπάνω ιδέα ακούγεται προφανής αλλά είναι άκρως παραπλανητική. Γιατί αγνοείται η έννοια του χρόνου, πιο συγκεκριµένα του timing στα αγγλικά. Οταν ο κύριος στόχος δεν είναι η νοικοκυροσύνη αλλά η υπέρβαση της ύφεσης, ο Keynes είναι πιο χρήσιµος από τον Friedman. Βέβαια και η νοικοκυροσύνη και η ανάπτυξη είναι επιθυµητές αξίες. Το πρόβληµα όµως είναι πότε πρέπει να δίδεται περισσότερη έµφαση στην πρώτη και πότε στη δεύτερη.
Οπως βλέπουµε σήµερα, η έµφαση στη νοικοκυροσύνη, δηλαδή στο «σφίξιµο της ζώνης», µειώνει τη ζήτηση, συρρικνώνει την οικονοµία και εντείνει την ανεργία. Η κυρία Μέρκελ, ως τυπική γερµανίδα νοικοκυρά, επιµένει ότι η ανάπτυξη προϋποθέτει δηµοσιονοµική πειθαρχία. Πρώτα επιβολή λιτότητας στους «σπάταλους» Νοτιοευρωπαίους και µετά ανάπτυξη. Είναι ακριβώς αυτή η νεοφιλελεύθερη µυθολογία που εντείνει την ύφεση στην ευρωζώνη. Με την Ιταλία όµως στα πρόθυρα της χρεοκοπίας η γερµανίδα καγκελάριος πρέπει να διαλέξει µεταξύ της νοικοκυρίστικης νοοτροπίας και της διάλυσης της ΕΕ. Γιατί ο µόνος τρόπος να µπει ένα τέλος στη δικτατορία των αγορών είναι µεσοπρόθεσµα το ευρωοµόλογο και βραχυπρόθεσµα η δυνατότητα της ΕΚΤ να αγοράζει τα οµόλογα των υπερχρεωµένων χωρών. Κατά την κυρία Μέρκελ µε αυτή τη στρατηγική οι τελευταίες θα συνεχίσουν τον «άσωτο βίο τους». Και αυτό το επιχείρηµα όµως είναι λανθασµένο. Τίποτε δεν εµποδίζει τις ευρωπαϊκές αρχές, όταν ξεπεραστεί η ύφεση, να επιβάλλουν συλλογικά αυστηρούς δηµοσιονοµικούς ελέγχους σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης. (Σε ό,τι αφορά τη χώρα µας, ο κ. Σαµαράς έχει δίκιο όταν ισχυρίζεται ότι στη σηµερινή συγκυρία η λιτότητα οδηγεί σε παραπέρα ύφεση. Αυτό όµως που αγνοεί είναι ότι η χώρα µας δεν µπορεί να ακολουθήσει µια αντιυφεσιακή, αναπτυξιακή πολιτική όταν, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κυριαρχεί η νεοφιλελεύθερη γερµανική ιδεολογία). 

Βέβαια, τελευταία η γερµανίδα καγκελάριος τόνισε την ανάγκη ευρωπαϊκής πολιτικής ενοποίησης. Αυτό όµως που εννοεί η κυρία Μέρκελ µε τον όρο «ενοποίηση» δεν είναι περισσότερη αλληλεγγύη και οικονοµική βοήθεια στις υπερχρεωµένες οικονοµίες του ευρωπαϊκού Νότου. Αυτό που εννοεί είναι η άµεση επιβολή ακόµη αυστηρότερης δηµοσιονοµικής πειθαρχίας, δηλαδή περισσότερης λιτότητας, δηλαδή εντονότερης ύφεσης. 

Οι αδικημένοι φορολογούμενοι

Ακούµε καθηµερινά ότι οι γερµανοί φορολογούµενοι δυσανασχετούν, αφού αναγκάζονται να χρηµατοδοτούν τους «σπάταλους Νοτιοευρωπαίους». Οι γερµανοί φορολογούµενοι όµως αγνοούν ότι τα χρήµατα που δίνουν στον ευρωπαϊκό Νότο είναι πολύ λιγότερα από αυτά που έµµεσα εισπράττουν µέσω της «άνισης ανταλλαγής» µεταξύ Βορρά και Νότου. Γιατί, ως γνωστόν, επειδή οι χώρες του Βορρά είναι πιο ανταγωνιστικές από αυτές του Νότου, υπάρχει µια συνεχής µεταφορά πόρων από τις δεύτερες στις πρώτες. Αυτή η βασική, δοµική ανισορροπία µεταξύ ευρωπαϊκής ηµιπεριφέρειας και ευρωπαϊκού κέντρου δεν αντισταθµίζεται από την παρεχόµενη από τον Βορρά σχετικά µικρή οικονοµική βοήθεια. Για να υπάρξει µια ουσιαστική ισορροπία θα πρέπει να δηµιουργηθούν αντισταθµιστικοί µηχανισµοί αλληλεγγύης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Τρία πιθανά σενάρια

Με βάση τα παραπάνω, νοµίζω ότι σήµερα τρεις είναι οι πιθανοί τρόποι αντιµετώπισης της ευρωπαϊκής κρίσης. Ο πρώτος, πιο αισιόδοξος τρόπος είναι η γερµανική κυβέρνηση να αντισταθεί στις πιέσεις της κοινής γνώµης και µιας µερίδας των οικονοµικών ελίτ. Να προχωρήσει δηλαδή σε µια πολιτική που θα δίνει λιγότερη έµφαση σε µια σιδηρά δηµοσιονοµική πειθαρχία και περισσότερη στην καταπολέµηση της ύφεσης. Αυτό σηµαίνει λιγότερα δάνεια µε υψηλό επιτόκιο και περισσότερη βοήθεια τύπου Μάρσαλ. Αυτή η αναπτυξιακή στρατηγική δεν θα ευνοήσει µόνο τις χώρες του Νότου αλλά, όπως στις ΗΠΑ επί διακυβέρνησης Ρούσβελτ, θα βοηθήσει και τις χώρες του Βορρά να συνεχίσουν την ισόρροπη ανάπτυξή τους. 

Η δεύτερη πιθανή ευρωπαϊκή διαδροµή είναι η έξοδος των χωρών του Νότου από την ευρωζώνη και η δηµιουργία ενός αποκλειστικού κλαµπ των πιο ανταγωνιστικών οικονοµιών του Βορρά. Ετσι θα έχουµε µια Ευρώπη τριών ταχυτήτων: τη λέσχη των πλουσίων, την οµάδα αυτών που θα έχουν εξέλθει από την ευρωζώνη και την οµάδα των υπολοίπων. Αυτή όµως η λύση δεν συµφέρει ούτε τον Νότο ούτε τον Βορρά. Στις πρώτες χώρες η έξοδος θα οδηγήσει τον πληθωρισµό και την ανεργία στα ύψη. Ενώ οι δεύτερες θα χάσουν ένα σηµαντικό κοµµάτι ζήτησης για τα προϊόντα που εξάγουν. Από αυτή την άποψη νοµίζω ότι η κυρία Μέρκελ είναι ειλικρινής όταν ισχυρίζεται πως δεν θέλει την τριχοτόµηση της ΕΕ. 

Τέλος, υπάρχει και το τρίτο, πιο ζοφερό σενάριο της διάλυσης της Ενωσης και της επιστροφής στα κράτη-έθνη. Σε αυτή την περίπτωση, τα τελευταία θα επανακτήσουν την αυτονοµία που έχασαν όταν εντάχθηκαν στην ΕΕ. Θα είναι όµως έρµαια των παγκόσµιων αγορών. Επίσης δεν θα έχουν καµία επιρροή στη διαµόρφωση του παγκόσµιου γίγνεσθαι. 

Ας ελπίσουµε ότι η Γερµανία θα υπερβεί τη φοβία της για τον σχετικό, ελεγχόµενο πληθωρισµό που αναπόφευκτα µια ουσιαστική βοήθεια προς τον Νότο θα επιφέρει. Ας ελπίσουµε ότι κάποια στιγµή η γερµανίδα καγκελάριος θα αντιληφθεί πως η επιβολή µιας νεοφιλελεύθερης υφεσιακής πολιτικής, στη σηµερινή συγκυρία, δεν είναι συµβατή µε την προώθηση του ευρωπαϊκού εγχειρήµατος. 

Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στην LSE.