Οι επίγονοι του Μπίσμαρκ

Του Μιχάλη Μητσού, NEA, 23.11.1

Οι Ισπανοί είναι υπερήφανοι: εκείνοι δεν υπέκυψαν στις αγορές, δεν αναγκάστηκαν να αποδεχθούν για πρωθυπουργό έναν μη εκλεγμένο τεχνοκράτη, αντίθετα εξέλεξαν έναν ηγέτη που διακηρύσσει ότι δεν θα του πουν οι Βρυξέλλες τι θα κάνει. Μήπως κατά βάθος είναι οι «Πρώσοι του Νότου»; Ή μήπως όλα αυτά θα διαψευστούν στην πράξη και οι Ισπανοί θα συνειδητοποιήσουν ότι στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα περισσότερο από «Τυνήσιοι του Βορρά»; Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για το γαλλογερμανικό Διευθυντήριο, που αναστέλλει τη λειτουργία της δημοκρατίας για να της επιτρέψει να επανεφευρεθεί. Ο φιλόσοφος Ετιέν Μπαλιμπάρ προτιμά τη διατύπωση της «επανάστασης από τα πάνω», που υιοθέτησε (αν δεν επινόησε) ο Μπίσμαρκ. Ο όρος αυτός παραπέμπει στην αλλαγή των ισορροπιών εξουσίας ανάμεσα στην κοινωνία και το κράτος, την οικονομία και την πολιτική, ως αποτέλεσμα μιας «προληπτικής στρατηγικής» των κυρίαρχων τάξεων. Αυτό ακριβώς φαίνεται να συμβαίνει σήμερα, με την εξουδετέρωση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, τη θεσμοποίηση των δημοσιονομικών ελέγχων από την Ευρωπαϊκή Ενωση, τον καθαγιασμό των τραπεζικών συμφερόντων. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε χαρακτήρισε «πραγματική επανάσταση» την ιδέα της εκλογής του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου από τους ευρωπαίους πολίτες, μια ιδέα που θα προσέδιδε στο νέο οικοδόμημα ένα δημοκρατικό φωτοστέφανο...

Η επανάσταση αυτή προσκρούει σε τρία εμπόδια, γράφει ο Μπαλιμπάρ στη «Λιμπερασιόν». Πρώτον, κανένα θεσμικό σχήμα δεν μπορεί να καθησυχάσει τις αγορές, δηλαδή να ανακόψει την κερδοσκοπία, αφού η τελευταία τροφοδοτείται από τους κινδύνους χρεοκοπίας και τα βραχυπρόθεσμα κέρδη που αυτοί οι κίνδυνοι προσφέρουν. Οσο δεν αμφισβητείται η «οικονομία του χρέους» που διέπει τις κοινωνίες μας από πάνω προς τα κάτω, καμία λύση δεν είναι βιώσιμη.

Το δεύτερο εμπόδιο είναι οι εντεινόμενες ενδοευρωπαϊκές διαφορές. Η συζητούμενη Ευρώπη δύο ταχυτήτων μπορεί να οδηγήσει στην πράξη σε μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, και κατά συνέπεια στη διάλυση ολόκληρου του ευρωπαϊκού σχεδίου. Οι διαφωνίες για τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας καθυστερούν επικίνδυνα την επίλυση της κρίσης. Οσο για τον μηχανισμό τιμωρίας των άτακτων χωρών, η εμπειρία της Ελλάδας δείχνει ότι δεν μπορεί ούτε να συνεχιστεί ούτε να γενικευτεί.

Το πιο ισχυρό εμπόδιο όμως - επισημαίνει ο γάλλος φιλόσοφος - λέγεται κοινή γνώμη. Οι αλλαγές των συνθηκών, όσο περιορισμένες και αν είναι, προϋποθέτουν την προσφυγή στον λαό. Κι εκείνος μπορεί πάντα να πει «ΟΧΙ», όπως συνέβη το 2004. Στην κρίση στρατηγικής θα προστεθεί τότε και μια κρίση αντιπροσώπευσης. Το ερώτημα είναι λοιπόν τι προσανατολισμό θα έχει αυτή η «εξέγερση των πολιτών». Θα στραφεί άραγε εναντίον του ίδιου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος; Θα προσπαθήσει να αντιτάξει στις αγορές νέες, αυτόνομες εξουσίες; Θα αρκεστεί να απαιτήσει την αποκατάσταση του παλαιού εθνικού και κοινωνικού κράτους, που σήμερα διαβρώνεται από την οικονομία του χρέους, ή θα αναζητήσει σοσιαλιστικές και διεθνιστικές εναλλακτικές λύσεις;