Τελευταίος σταθμός ή νέα αφετηρία;

Του Γιάννη Βούλγαρη, NEA, 15.7.12

Τα εκλογικά αποτελέσματα και οι ενδείξεις της πρώτης μετεκλογικής δημοσκόπησης (Metron Analysis, 3-4/7/2012) αποτυπώνουν μια δυναμική και ασταθή πολιτική πραγματικότητα, ανοιχτή σε διαφορετικές εξελίξεις. Θα είναι τελευταίος σταθμός ή νέα αφετηρία; Η εικόνα είναι ενθαρρυντική και ανησυχητική ταυτόχρονα. Είναι ενθαρρυντική γιατί δείχνει ότι μια κοινωνική πλειοψηφία του 55%-58%, σαφώς μεγαλύτερη από τα εκλογικά ποσοστά των τριών κομμάτων της κυβέρνησης, κινείται σε μια σχετικά συνεκτική φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση αποτελώντας, μπορούμε να πούμε, τη μαζική βάση της «ευρωπαϊκής Ελλάδας». Τα ποσοστά ανεβαίνουν κατά πολύ στους χώρους της Κεντροαριστεράς, του Κέντρου, της Κεντροδεξιάς και της Δεξιάς. Η πλειοψηφική δυναμική αυτής της Ελλάδας επιβεβαιώνει το πολιτικό νόημα των εκλογών της 17ης Ιουνίου 2012. Το αποθαρρυντικό είναι η άλλη όψη της εικόνας. Ενα ποσοστό 36%-40% που «προβλέπει» τη διάλυση του ευρώ και τη χρεοκοπία της Ελλάδας. Τα ποσοστά αυτά ανεβαίνουν και γίνονται πλειοψηφικά στους χώρους της Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ) και της Ακροδεξιάς (Χρυσή Αυγή, ΑΝΕΛ).

Η αρνητική «πρόβλεψη» δεν σημαίνει αναγκαστικά προτίμηση στη δραχμή. Είναι εντούτοις σαφές ότι σε ένα υπολογίσιμο τμήμα της κοινωνίας έχει σχετικοποιηθεί ο κίνδυνος της χρεοκοπίας και της κατάρρευσης. Επιπλέον αυτή η αντίληψη είναι πλειοψηφική στους χώρους της Αριστεράς και της Ακροδεξιάς, ενώ έχει ιδιαίτερη διάδοση στις νέες ηλικίες. Το δυναμικό πεδίο μεταξύ των δύο μπλοκ επηρεάζεται από δύο «εξωτερικούς» μαγνήτες. Ο ένας είναι η ευρύτερη συναίνεση (77%-80%) υπέρ του ευρώ, που διευρύνει την επιρροή του φιλοευρωπαϊκού ρεύματος, τέμνει εσωτερικά τον ΣΥΡΙΖΑ και τιμωρεί τη διγλωσσία του. Ο άλλος είναι η πολιτική αντιμετώπιση του Μνημονίου που ευνοεί το αριστερο-ακροδεξιό μπλοκ, καθώς η κοινή γνώμη εμφανίζεται κυριολεκτικά διχασμένη μεταξύ δύο προτάσεων: «εφαρμογή - επαναδιαπραγμάτευση» ή «καταγγελία και ό,τι προκύψει».

Σε αυτό το πλαίσιο διεξάγεται ο πολιτικός ανταγωνισμός τόσο για τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα όσο και τις αντιπολιτεύσεις. Για τη νέα κυβέρνηση ο στόχος είναι σαφής. Ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο, καλείται να διασφαλίσει τη θέση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και να επαναφέρει τη χώρα στο status του ισότιμου εταίρου. Το πιο ισχυρό χαρτί της είναι η διάχυτη συναίσθηση ότι αν αποτύχει θα είναι η τελευταία κυβέρνηση του ευρώ. Μεγάλο βάρος σε αδύναμους ώμους. Ασφαλώς το σχήμα μπορεί να ενισχυθεί, ίσως και να βελτιωθεί θεαματικά αν επανέλθει η αρχική προεκλογική προσδοκία που την ήθελε κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας. Προϋπόθεση όμως είναι να έχει ήδη επιτελέσει θετικό έργο. Αν αντιθέτως η κυβέρνηση πάρει την κατηφόρα, καμία ανασύνθεσή της δεν θα σώσει τη σημερινή κομματική συμπαράταξη. Υποθέτω ότι αυτό είναι σαφές στις ηγεσίες των κομμάτων που στηρίζουν την κυβέρνηση.

Μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ να αποτελέσει στο επόμενο διάστημα κορμό εναλλακτικής κυβερνητικής λύσης που θα κρατήσει την Ελλάδα στο ευρώ; Η απάντηση, πιστεύω, είναι μονολεκτικά «όχι». Η εμφάνισή του στις προγραμματικές δηλώσεις στη Βουλή επιβεβαίωσε την εικόνα. Κάτω από την ευκολία του αντιμνημονιακού λόγου υπάρχουν σχεδόν αναλλοίωτα όλα τα ιδεολογικά - προγραμματικά στερεότυπα της παραδοσιακής Αριστεράς, ενισχυμένα με τα ακόμα φτωχότερα του καθεστωτικού βαθυ-ΠΑΣΟΚ. Το πολιτικό προσωπικό που ήρθε σε πρώτο πλάνο δεν έχει τίποτα νέο. Τα νέα πρόσωπα της γενιάς Τσίπρα είναι προς το παρόν αόρατα, ενώ τα παλαιά, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, ανήκουν στο γνώριμο κομματικό - συνδικαλιστικό κατεστημένο που έχει το μερτικό του στη χρεοκοπία της χώρας. Για τον απλούστατο λόγο ότι η παραδοσιακή Αριστερά ήταν η αγωνιστική «πρωτοπορία» που έδωσε θεωρητικά και ηθικά εύσημα στο κρατικιστικό - πελατειακό μεταπολιτευτικό μοντέλο. Οπως εξάλλου είδαμε στην αρχή, ο πολιτικοκοινωνικός χώρος του ΣΥΡΙΖΑ έχει διαμορφωθεί με γνώμονα την απόλυτη άρνηση, τη διαμαρτυρία αλλά και τον συμβιβασμό με την ιδέα της χρεοκοπίας της χώρας, γεγονός που ωθεί προς το παρόν το κόμμα σε μια στάση δομικά ασύμβατη με μια πολιτική παραμονής στο ευρώ. Κοντολογίς, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να διαχειριστεί ταυτόχρονα και τη σταθεροποίηση της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τη δική του προσαρμογή στις κυβερνητικές απαιτήσεις μιας «ευρωπαϊκής Ελλάδας». Ισως αυτή να είναι η μόνη ιστορική ομοιότητα με το ΠΑΣΟΚ του 1974-77. Τότε άλλοι πέτυχαν τη σταθεροποίηση του δημοκρατικού μεταπολιτευτικού θεσμικού πλαισίου και χάρη σε αυτή το ΠΑΣΟΚ είχε την ευκαιρία να διατρέξει με ασφάλεια, για το ίδιο και τη χώρα, τη διαδρομή από την τριτοκοσμική δημαγωγία στον αντιδεξιό και αργότερα ευρωσοσιαλιστικό λόγο. Ετσι και σήμερα, η παράταξη της «ευρωπαϊκής Ελλάδας» αναλαμβάνει την εθνική ευθύνη να σταθεροποιήσει το ευρωπαϊκό μας πλαίσιο και να αδιαφορήσει για το ποιος θα το διαχειριστεί αργότερα. Αν επιτευχθεί η σταθεροποίηση, τότε ο ΣΥΡΙΖΑ ή θα ξεφουσκώσει ή θα προχωρήσει στη δική του προσαρμογή. Στη δεύτερη περίπτωση, τα μείζονα θέματα είναι ήδη γνωστά. Καθιέρωση δεσμών με σημαντικότερες ευρωπαϊκές δυνάμεις από τις περιθωριακές που σήμερα συναναστρέφεται. Εύρεση καναλιών επικοινωνίας με θεσμικές δυνάμεις του ευρωπαϊκού Νότου. Υπέρβαση του ακραίου κρατισμού που χαρακτηρίζει το πρόγραμμά του και συνειδητοποίηση ότι ο «κρατισμός σε μία μόνο χώρα» υποσκάπτει τη δημοκρατία. Διατύπωση μιας κάποιας άποψης για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού παραγωγικού μοντέλου και τη δημιουργία θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, καθώς οι αμέτρητοι διορισμοί στο Δημόσιο που σήμερα προτείνει είναι απλή δημαγωγία. Νέο και επαρκέστερο κρατικό - πολιτικό προσωπικό.

Οι ανωτέρω πολιτικές εξελίξεις θα επηρεαστούν καθοριστικά από τις ενδεχόμενες ζυμώσεις στον μεταξύ της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ χώρο, όπου κινούνται το ΠΑΣΟΚ, η ΔΗΜΑΡ και άλλες μικρότερες δυνάμεις. Ηδη στην κοινή γνώμη καταγράφεται το αίτημα ενός ισχυρότερου τρίτου πόλου που θα αποτρέψει έναν ιδιαίτερα προβληματικό νέο δικομματισμό ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ. Πιστεύω ότι η σύγκλιση των κομμάτων του χώρου αυτού, και συγκεκριμένα της ΔΗΜΑΡ με το ΠΑΣΟΚ, ακόμα και με τη χαλαρή μορφή της Ελιάς κατά την ιταλική εμπειρία, δεν βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη. Η προτροπή δεν θα ήταν παρά επανάληψη των παλαιών και ατελέσφορων τελετουργιών περί Κεντροαριστεράς. Το κάθε κόμμα έχει τη δική του ατζέντα, τις δικές του εκκρεμότητες, τα δικά του φαντάσματα. Ο,τι όμως είναι άσκοπο στο κομματικό επίπεδο, είναι επείγον σε εκείνη τη «δημόσια σφαίρα» όπου δίνουν το «παρών» τους δυνάμεις που εμπνέονται από τη νέα φιλοευρωπαϊκή Αριστερά, τον δημοκρατικό σοσιαλισμό ευρωκομμουνιστικής ή σοσιαλιστικής προέλευσης, την κεντρώα δημοκρατική παράδοση, τον φιλελευθερισμό και τον φιλοσοφικό συντηρητισμό θρησκευτικής ή κοσμικής κατεύθυνσης. Σε αυτό το επίπεδο είναι χρήσιμη και δυνατή μια νέα συσπείρωση ώστε να ξεπεραστεί η πανσπερμία των ομάδων και των παραομάδων, των παράλληλων μονολόγων και να διαμορφωθεί ένα νέο δίκτυο γόνιμου διαλόγου στη βάση της ενιαίας πολιτικής στόχευσης. Οπως η χώρα χρειάζεται ένα νέο εθνικό σχέδιο ανάπτυξης, έτσι χρειάζεται και μια νέα εθνική συνείδηση που θα συνενώσει την επεξεργασία του τραύματος της κρίσης και τις προοπτικές της χώρας στο νέο περιβάλλον. Ο κλονισμός του μεταπολιτευτικού πολιτικού μοντέλου και του κομματικού συστήματος, ο μετασχηματισμός των πολιτικών ταυτοτήτων και οι οξύτατες ηθικές διαστάσεις της σημερινής κρίσης το ζητούν και το επιβάλλουν.

Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου