Η μεγάλη χίμαιρα της Ευρώπης

 Του  Πωλ Κρουγκμαν, THE NEW YORK TIMES/ΝΕΑ

Τους τελευταίους μήνες διάβασα αρκετές αισιόδοξες αποτιμήσεις για τις προοπτικές της Ευρώπης. Περιέργως, καμία από αυτές δεν αναφέρει ότι η καθορισμένη από τους Γερμανούς ευρωπαϊκή συνταγή της λύτρωσης μέσω της υποβολής σε βάσανα έχει οποιαδήποτε πιθανότητα επιτυχίας. Αντίθετα, οι αισιόδοξοι θεωρούν ότι η αποτυχία - συγκεκριμένα η διάλυση της ευρωζώνης - θα είναι καταστροφή για όλους, των Γερμανών συμπεριλαμβανομένων, και τελικά στο τέλος αυτή η προοπτική θα αναγκάσει τους ευρωπαίους ηγέτες να κάνουν ό,τι χρειάζεται προκειμένου να σωθεί η κατάσταση. Ελπίζω να είναι σωστό αυτό το επιχείρημα. Ομως κάθε φορά που διαβάζω ένα άρθρο το οποίο κινείται σε αυτόν τον χώρο, σκέφτομαι τον Νόρμαν Εϊντζελ. Ποιος είναι αυτός: Πίσω στα 1910, ο Εϊντζελ εξέδωσε το περίφημο βιβλίο «Η μεγάλη χίμαιρα», ισχυριζόμενος ότι ο πόλεμος ήταν πια μια απαρχαιωμένη διαδικασία. Το εμπόριο και η βιομηχανία, ισχυριζόταν, και όχι η εκμετάλλευση των αδυνάτων ήταν τα κλειδιά για τον εθνικό πλούτο, άρα κανείς δεν θα κέρδιζε οτιδήποτε από το τεράστιο κόστος μιας στρατιωτικής εκστρατείας.

Ακόμη περισσότερο, έγραφε, η ανθρωπότητα είχε αρχίσει να κατανοεί την πραγματικότητα, ότι δηλαδή «τα πάθη του πατριωτισμού υποχωρούσαν γοργά». Δεν προέβλεψε κατά λέξη ότι δεν θα ξαναγίνει κάποιος μεγάλος πόλεμος, όμως αυτή ήταν η αίσθηση που αποκόμιζε όποιος διάβαζε το βιβλίο του.

Ολοι ξέρουμε τι έγινε μετά.

Το σημαντικό είναι ότι η προοπτική της καταστροφής, όσο προφανής κι αν είναι, δεν αποτελεί εγγύηση ότι τα κράτη θα κάνουν ό,τι χρειάζεται προκειμένου να την αποφύγουν. Και αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο όταν η περηφάνια και η προκατάληψη κάνει τους ηγέτες απρόθυμους να δουν το προφανές.

Και έτσι ερχόμαστε και πάλι στο θέμα της Ευρώπης και της δεινής οικονομικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται. Ακόμα και όσοι από εμάς έχουμε παρακολουθήσει την ιστορία από την Ιστορία, δεν αποφεύγουμε το σοκ κάθε φορά που σκεφτόμαστε ότι έχουν περάσει περισσότερα από δύο χρόνια από τότε που οι ευρωπαίοι ηγέτες δεσμεύτηκαν στη σημερινή οικονομική τους στρατηγική - μια στρατηγική βασισμένη στην άποψη ότι η δημοσιονομική λιτότητα και η «εσωτερική υποτίμηση» (βασικά οι περικοπές μισθών) θα έλυναν τα προβλήματα των χρεωμένων χωρών. Ολον αυτό τον καιρό η συγκεκριμένη στρατηγική ουδέποτε είχε μια επιτυχημένη ιστορία. Το καλύτερο που μπορούν να κάνουν όσοι υπερασπίζονται την οικονομική ορθοδοξία είναι να δείχνουν δύο μικρές χώρες της Βαλτικής που, εν μέρει, ανέκαμψαν από την ύφεση, παραμένουν όμως ακόμα πολύ πιο φτωχές από όσο ήταν πριν από την κρίση.

Στο μεταξύ, η κρίση του ευρώ έχει κάνει μεταστάσεις και έχει εξαπλωθεί από την Ελλάδα στις πολύ μεγαλύτερες οικονομίες της Ισπανίας και της Ιταλίας ενώ όλη η Ευρώπη βυθίζεται στην ύφεση. Αλλά η πολιτική του Βερολίνου και της Φρανκφούρτης δεν αλλάζει. Μα, θα πείτε, η Σύνοδος Κορυφής της περασμένης εβδομάδας δεν έδειξε κάποια κινητικότητα; Ναι, πράγματι. Η Γερμανία υποχώρησε λίγο, όμως οι παραχωρήσεις της παραμένουν πολύ μικρές σε σύγκριση με την κλίμακα των προβλημάτων.

Τι θα μπορούσε να γίνει λοιπόν για να σωθεί το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα; Η απάντηση είναι βέβαιο ότι θα έπρεπε να περιλαμβάνει μεγάλες αγορές κρατικών ομολόγων από την κεντρική τράπεζα και την εκδήλωση της πρόθεσης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να αποδεχθεί ένα υψηλότερο ποσοστό πληθωρισμού. Ακόμα και με αυτές τις πολιτικές, το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης αντιμετωπίζει την προοπτική πολλών ετών υψηλής ανεργίας. Τουλάχιστον θα υπάρχει ένας ορατός δρόμος για την ανάκαμψη.

Είναι πολύ δύσκολο, όμως, να φανταστεί κάποιος μια τέτοια αλλαγή στην πολιτική. Μέρος του προβλήματος αποτελεί το ότι οι γερμανοί πολιτικοί έχουν περάσει τα τελευταία δύο χρόνια λέγοντας στους ψηφοφόρους κάτι που δεν είναι αλήθεια - ότι δηλαδή για την κρίση ευθύνονται οι ανεύθυνες κυβερνήσεις του ευρωπαϊκού Νότου. Στην Ισπανία που βρίσκεται τώρα στο επίκεντρο της κρίσης υπήρχε χαμηλό χρέος και πλεόνασμα στον προϋπολογισμό όταν άρχιζε η κρίση. Η χώρα βυθίστηκε στην κρίση λόγω της φούσκας των ακινήτων στην οποία συνέβαλαν τράπεζες από όλη την Ευρώπη, της Γερμανίας συμπεριλαμβανομένης.

Ομως οι παραπληροφορημένοι ψηφοφόροι δεν είναι το μόνο πρόβλημα, αφού ακόμα και ευρωπαίοι διανοητές δεν φαίνεται να μπορούν να δουν την πραγματικότητα. Οι τελευταίες εκθέσεις «ειδικών», όπως η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, δείχνουν ότι κινούνται σε ένα παράλληλο σύμπαν, όπου η λιτότητα είναι αποτελεσματική.

Αραγε θα σώσει τον εαυτό της η Ευρώπη; Το διακύβευμα είναι μεγάλο και οι ηγέτες της δεν είναι ούτε διαβολικοί ούτε χαζοί. Ομως το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τους ευρωπαίους ηγέτες του 1914. Ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα εξελιχθούν αλλιώς.