Ο αμερικανός γλωσσολόγος και ακτιβιστής Νόαμ Τσόμσκι βρέθηκε στο Παρίσι πρόσφατα και έδωσε αρκετές διαλέξεις, μία μεταξύ των οποίων έπειτα από πρόσκληση της «Monde diplomatique». Οι συζητήσεις που ακολούθησαν με το κοινό στις κατάμεστες αίθουσες έδωσαν τη δυνατότητα για πλούσια ανταλλαγή απόψεων πάνω στα ζητήματα της επικαιρότητας. Σήμερα παρουσιάζουμε μερικά αποσπάσματα από τις συζητήσεις αυτές. «Τα δικαιώματα είναι ανάλογα με την ισχύ του καθενός», λέει ο Τσόμσκι για Ισραήλ και Παλαιστίνιους. «Η κατάσταση στη Μέση Ανατολή μοιάζει να καταργεί την ορθολογική ανάλυση της πολιτικής», υποστηρίζει ένας ακροατής. «Πόσο ορθολογική είναι η συμπεριφορά του Ισραήλ στο ζήτημα των κατεχόμενων», αναρωτιέται. «Πόσο ορθολογική είναι η επέκταση των οικισμών, ακόμη και στην Ανατολική Ιερουσαλήμ; Πόσο ορθολογική είναι, κατά συνέπεια, η ντε φάκτο υποστήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης στην ισραηλινή κατοχή, την οποία, άλλωστε, καταδικάζει φραστικά, και η οποία υπονομεύει τις σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών με τον αραβικό κόσμο;»
- Η υποστήριξη της Ουάσιγκτον στο Ισραήλ είναι απόλυτα ορθολογική. Χρονολογείται από το 1967, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες πήραν τη σκυτάλη από τη Γαλλία. Εκείνη την εποχή, δύο δυνάμεις συγκρούονταν στον αραβικό κόσμο: ο μουσουλμανικός φονταμενταλισμός, τον οποίο υποστήριζαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, και ο κοσμικός εθνικισμός, που θεωρείτο ο κύριος εχθρός των δυτικών δυνάμεων. Σχηματικά, η Σαουδική Αραβία εναντίον του Νάσερ. Το Ισραήλ, όμως, κατέστρεψε τον κοσμικό εθνικισμό, ενώ υποστήριξε και έδωσε χώρο στον φιλοαμερικανικό μουσουλμανικό φονταμενταλισμό. Η Ουάσιγκτον υποστήριξε στρατιωτικά το Ισραήλ. Το εβραϊκό κράτος έγινε, λίγο πολύ, ιερό, πράγμα που δεν ίσχυε παλαιότερα.
Το 1970 προέκυψε άλλο ένα σημαντικό δώρο. Η Ιορδανία, ευθυγραμμιζόμενη με τις επιθυμίες Ηνωμένων Πολιτειών και Ισραήλ, συντρίβει την παλαιστινιακή αντίσταση κατά τη διάρκεια του λεγόμενου Μαύρου Σεπτέμβρη. Η Συρία είχε κάνει γνωστό ότι θα μπορούσε να επέμβει για να υπερασπιστεί τους Παλαιστίνιους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, όμως, ήταν ακόμη εγκλωβισμένες στη Νοτιοανατολική Ασία. Απευθύνθηκαν, λοιπόν, στο Ισραήλ, ζητώντας του να κινητοποιήσει τα στρατεύματά του για να εμποδίσει τη Συρία να επέμβει υπέρ των Παλαιστινίων. Η Συρία αναδιπλώθηκε. Το χασεμιτικό βασίλειο, σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών, σταθεροποιήθηκε, όπως και η Σαουδική Αραβία. Ετσι, η αμερικανική βοήθεια προς το Ισραήλ τετραπλασιάστηκε. Και ούτω καθεξής.
Το αμερικανικό στρατηγικό πλαίσιο που ονομάζεται «περιφερειακή συμμαχία» στηρίζεται σε άραβες ηγέτες, δικτάτορες, οι οποίοι ελέγχουν τις χώρες τους και το πετρέλαιο. Αυτοί πρέπει να προστατεύονται ακόμα κι από τον ίδιο τους το λαό. Για να πετύχει κάτι τέτοιο η Ουάσιγκτον καταφεύγει σε ορισμένους «περιφερειακούς χωροφύλακες», κατά προτίμηση μη αραβικά κράτη, καθώς είναι πιο αποτελεσματικά όταν εξοντώνουν Αραβες. Αυτή η περιφέρεια αποτελείτο, κατ' αρχήν, από το Ιράν, τότε υπό την εξουσία του σάχη, την Τουρκία και το Πακιστάν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 το Ισραήλ ενσωματώθηκε στην ομάδα και έγινε, έτσι, ένας από τους «τοπικούς χωροφύλακες». Ο Νίξον τους αποκαλούσε «μπάτσους σε περιπολία» («cops on the beat»). Τοπικοί ενωμοτάρχες, με τα κεντρικά να βρίσκονται στην Ουάσιγκτον: να η δομή που έπρεπε να ελέγχει την περιοχή.
Το 1979, ο σάχης ανατρέπεται. Το Ιράν «χάνεται». Ο ρόλος του Ισραήλ αναβαθμίζεται περαιτέρω. Εκείνη την εποχή το εβραϊκό κράτος παρείχε διαφόρων ειδών υπηρεσίες σε όλον τον κόσμο. Το αμερικανικό Κογκρέσο εμπόδιζε την άμεση υποστήριξη της Ουάσιγκτον στην κρατική τρομοκρατία που ασκούσαν διάφορα καθεστώτα όπως της Γουατεμάλας, της Νότιας Αφρικής και άλλα. Ετσι, οι Ηνωμένες Πολιτείες απευθύνθηκαν σε ένα δίκτυο φιλικών χωρών όπως η Ταϊβάν, το Ισραήλ, το Ηνωμένο Βασίλειο (και πιθανότατα και η Γαλλία), για να κάνουν τη βρόμικη δουλειά, κατά κάποιον τρόπο.
Στο πεδίο αυτό το Ισραήλ είναι πολύ αποτελεσματικό. Πλούσια βιομηχανική κοινωνία, με τεχνολογία αιχμής και πολύ εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, το εβραϊκό κράτος προσελκύει τις επενδύσεις των αμερικανικών εταιρειών υψηλής τεχνολογίας. Ορισμένες ισραηλινές βιομηχανίες στρατιωτικού υλικού απέκτησαν στενούς δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου μετέφεραν μέρος των εργασιών τους. Οι υπηρεσίες πληροφοριών των δύο χωρών έχουν αγαστή συνεργασία από τη δεκαετία του 1950.
Για την αμερικανική στρατιωτική βιομηχανία το Ισραήλ αποτελεί πραγματικό μάννα εξ ουρανού: καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες δαπανούν δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για στρατιωτική βοήθεια προς το Τελ Αβίβ, η Lockheed Martin καρπώνεται σημαντικό μέρος. Και όταν η ίδια εταιρεία πουλά στρατιωτικά αεροσκάφη τελευταίας τεχνολογίας στο Ισραήλ, η Σαουδική Αραβία έρχεται και λέει: «Θέλουμε κι εμείς». Ετσι, η Lockheed Martin πουλά στρατιωτικό εξοπλισμό δεύτερης κατηγορίας στη Σαουδική Αραβία, η οποία, έτσι κι αλλιώς, δεν ξέρει τι να τον κάνει, αλλά τον αγοράζει με τους τόνους. Με δυο λόγια, διπλό όφελος.
Και οι Παλαιστίνιοι τι μπορούν να προσφέρουν στις Ηνωμένες Πολιτείες; Είναι αδύναμοι, διασκορπισμένοι, δεν διαθέτουν καμία πλουτοπαραγωγική πηγή και σχεδόν κανένα στήριγμα στον αραβικό κόσμο. Τα δικαιώματα είναι ανάλογα με την ισχύ του καθενός. Το Ισραήλ είναι μια ισχυρή χώρα, κάτι που του δίνει πλεονεκτήματα. Αρα, έχει δικαιώματα. Οι Παλαιστίνιοι είναι αδύναμοι, δεν έχουν κανέναν σύμμαχο. Αρα, δεν έχουν δικαιώματα. Η υποστήριξη προς τους ισχυρούς για ίδιον συμφέρον είναι μια πολιτική απολύτως ορθολογική. Μπορεί κάποιος να αντιτάξει ότι η υποστήριξη προς το Ισραήλ προκαλεί διαφωνίες, διαδηλώσεις στις αραβικές χώρες, αυτό, όμως, ποτέ δεν θεωρήθηκε πρόβλημα.
Επικίνδυνα παιχνίδια του Ισραήλ
Βασιζόμαστε στις δικτατορίες για να τσακίσουμε τις λαϊκές αντιδράσεις και τις εξοπλίζουμε για να πετύχουν τον στόχο αυτό. Μπορείτε να υποστηρίξετε ότι δεν είναι η σωστότερη απόφαση, δεν μπορείτε, όμως, να πείτε ότι είναι ανορθολογική. Αλλωστε, είναι απόλυτα συνεπής με τις πολιτικές που έχουν ακολουθηθεί αλλού, στη Λατινική Αμερική, στη Νοτιοανατολική Ασία και σε άλλα μέρη του κόσμου. Μερικές φορές τα πράγματα δεν εξελίσσονται καλά. Ο ιμπεριαλιστικός σχεδιασμός δεν είναι τέλειος.
Τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά σήμερα, όχι λόγω Ομπάμα αλλά επειδή το Ισραήλ έχει στραφεί πολύ προς τα δεξιά. Υπάρχει ένα κλίμα παράνοιας, υπερεθνικισμού, υστερίας, το οποίο συμβάλλει στην εντατικοποίηση των καταστροφικών και παράλογων ενεργειών. Ομως, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πλέον στρατεύματα στην περιοχή, στο Ιράκ, στο Αφγανιστάν. Και εκτίθενται σε κίνδυνο εξαιτίας του ανορθολογισμού των ισραηλινών ενεργειών. Ο στρατηγός Ντέιβιντ Πετρέους προειδοποίησε, πρόσφατα, για τον κίνδυνο στον οποίο εκθέτει τα αμερικανικά στρατεύματα η ισραηλινή αδιαλλαξία. Δεν μπορούμε πια να αποκλείσουμε μια στροφή της αμερικανικής πολιτικής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια χώρα πολύ εθνικιστική, στην οποία, όταν κάποιος τολμήσει να κάνει κακό στους γενναίους στρατιώτες μας, είμαστε διατεθειμένοι να τον βγάλουμε από τη μέση. Επομένως, το Ισραήλ παίζει ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι.
Ο Τσόμσκι ερωτάται «για τη χρησιμότητα της βίας στον πολιτικό ακτιβισμό» και απαντά αναλύοντας τα κίνητρα που υποβόσκουν σε τέτοιου είδους ενέργειες.
- Ας ξεχάσουμε για λίγο τις πολιτικές αρχές και ας επικεντρωθούμε στο ζήτημα της τακτικής. Πρέπει να διαλέξετε μια τακτική που να έχει πιθανότητες επιτυχίας, αλλιώς το μόνο που καταφέρνετε είναι να χειρονομείτε άσκοπα. Εάν αναζητείτε μια τακτική που να έχει πιθανότητες επιτυχίας δεν πρέπει να επιλέγετε το πεδίο μάχης που προτιμά ο αντίπαλος. Η κρατική εξουσία λατρεύει τη βία: έχει το μονοπώλιο. Λίγη σημασία έχει πόση βία χρησιμοποιούν οι διαδηλωτές. Το κράτος θα χρησιμοποιήσει περισσότερη. Γι' αυτό, ήδη από τη δεκαετία του '60, όταν μιλούσα στους φοιτητές για ακτιβισμό, τους συμβούλευα να μη φορούν κράνη στις διαδηλώσεις. Φυσικά, η αστυνομία είναι βίαιη, αλλά, εάν φορέσετε κράνος, γίνεται ακόμη πιο βίαιη. Εάν κατεβείτε με όπλο, θα έρθουν με τανκς. Εάν χρησιμοποιήσετε τανκς, θα έρθουν με Β-52 (σ.σ.: βαρύ βομβαρδιστικό αεροσκάφος): πρόκειται για μάχη που θα χάσετε οπωσδήποτε. Κάθε φορά που λαμβάνετε αποφάσεις τακτικής πρέπει να θέτετε στον εαυτό σας την ερώτηση: ποιον προσπαθώ να βοηθήσω; Μήπως επιδιώκετε να τα έχετε καλά με τον εαυτό σας; Ή προσπαθείτε να βοηθήσετε κάποιους ανθρώπους, να κάνετε κάτι γι' αυτούς;
Δώρα για τους εξτρεμιστές
Ανάλογα με την απάντηση, ανοίγονται διαφορετικές επιλογές τακτικής. Ας υποθέσουμε ότι το ζήτημα είναι το μποϊκοτάζ του Πανεπιστημίου της Χάιφα(1). Τέτοιου τύπου ενέργειες αποτελούν δώρο για τους εξτρεμιστές. Θα πουν αμέσως, και δικαιολογημένα, ότι η ενέργειά σας είναι απόλυτα υποκριτική: «Γιατί δεν μποϊκοτάρετε τη Σορβόνη, το Χάρβαρντ ή την Οξφόρδη; Οι χώρες τους εμπλέκονται σε ακόμη χειρότερες φρικαλεότητες! Αρα, γιατί μποϊκοτάρετε το πανεπιστήμιο της Χάιφα;». Πρόκειται, λοιπόν, για δώρο στους εξτρεμιστές, οι οποίοι είναι σε θέση να απαξιώσουν το ιδεολογικό περιεχόμενο του μποϊκοτάζ. Μπορεί, όσοι το προωθούν, να νιώσουν καλά με τη συνείδησή τους, στο τέλος, όμως, αποβαίνει σε βάρος των Παλαιστινίων.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ, μου προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι οι Βιετναμέζοι δεν εκτιμούσαν ενέργειες όπως αυτές των Weathermen(2). Επρόκειτο για συμπαθητικούς νέους, τους θαύμαζα, ένιωθα κοντά τους. Ο τρόπος τους για να δηλώνουν την αντίθεσή τους στον πόλεμο ήταν να κατεβαίνουν στο δρόμο και να σπάνε βιτρίνες. Οι Βιετναμέζοι ήταν τελείως αντίθετοι σε τέτοιου είδους ενέργειες. Ηθελαν να επιβιώσουν: Τους φαινόταν αστείο το ότι κάποιοι αμερικανοί φοιτητές έβρισκαν ευχαρίστηση σε κάτι τέτοιο.
Οι Βιετναμέζοι αντιλήφθηκαν πολύ γρήγορα ότι οι σπασμένες βιτρίνες ενίσχυαν τη θέση των υποστηρικτών του πολέμου. Αυτό συνέβη. Η τακτική που δίνει προτεραιότητα στην ήσυχη συνείδηση αυτού που συμμετέχει στον ακτιβισμό, μπορεί να βλάψει τα θύματα. Αντίθετα, οι Βιετναμέζοι λάτρευαν τις σιωπηλές διαδηλώσεις των γυναικών, οι οποίες συγκεντρώνονταν μπροστά στους τάφους. Γι' αυτούς, τέτοιες ενέργειες έπρεπε να κάνουμε. Το ίδιο ισχύει και σήμερα: Εάν θέλετε να βοηθήσετε τους Παλαιστίνιους, σκεφτείτε τις συνέπειες της τακτικής που υιοθετείτε.
Το «βρόμικο χρέος» και η Ελλάδα
Στο ζήτημα των υποτονικών λαϊκών κινητοποιήσεων γύρω από ένα αριστερό πρόγραμμα, ο Τσόμσκι αναφέρεται στο ριζοσπαστικό δεξιό κίνημα Tea Party(3), στις Ηνωμένες Πολιτείες.
- Εχουμε την τάση να γελοιοποιούμε το κίνημα Tea Party. Και, πράγματι, έχει πολλά γελοία στοιχεία. Αλλά οι άνθρωποι αυτοί θίγουν πραγματικά προβλήματα. Το να προσπαθούμε να ειρωνευτούμε τα λεγόμενά τους δεν οδηγεί πουθενά. Ισως αυτά που λένε οι καθοδηγητές -μπορούμε να γελάσουμε με τη Σάρα Πέιλιν, για παράδειγμα. Αλλά οι άνθρωποι τους οποίους προσελκύει το κίνημα υποφέρουν εδώ και τριάντα χρόνια. Δεν εξυπακούεται ότι καταλαβαίνουν το γιατί. Εάν παρακολουθήσετε τις ραδιοφωνικές εκπομπές όπου εκφράζονται, θα ακούσετε, πάνω-κάτω, τα εξής: «Εκανα ό,τι έπρεπε. Είμαι ένας λευκός εργάτης, καλός χριστιανός. Υπηρέτησα την πατρίδα μου και πήγα στρατιώτης. Εκανα ό,τι μου ζήτησαν. Γιατί η ζωή μου καταρρέει; Γιατί η χώρα μου αλλάζει όψη; Γιατί οι αξίες στις οποίες πίστεψα ποδοπατούνται; Και γιατί δεν έχω δουλειά, ενώ οι τραπεζίτες κολυμπάνε στα δολάρια;». Πρόκειται για αυθεντικούς προβληματισμούς. Ισως είναι άσχημα διατυπωμένοι, αλλά είναι δικαιολογημένοι. Και δεν ωφελεί σε τίποτε να προσπαθούμε να τους ευτελίσουμε. Ακριβώς τέτοιους ανθρώπους θα έπρεπε να οργανώσει η αριστερά. Και δεν το κάνει.
Ενας ακροατής αναρωτιέται «για την έλλειψη κοινωνικής διάστασης στις σημερινές ευρωπαϊκές οικονομικές πολιτικές». Ο Τσόμσκι του προτείνει μια διαφορετική ανάλυση της κατάστασης.
- Στην πραγματικότητα η ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική υπακούει σε ένα κοινωνικό εγχείρημα. Οπως όλα τα κοινωνικά εγχειρήματα, αυτό που προωθεί η Ευρώπη είναι σχεδιασμένο για να ευνοεί ορισμένους ανθρώπους σε βάρος των υπολοίπων. Το παρατήρησε και ο ίδιος ο Μάρτιν Γουλφ(4), ένας φιλελεύθερος οικονομολόγος: το πρόγραμμα αυτό ευνοεί τις τράπεζες και βλάπτει τους λαούς. Από καθαρά οικονομική σκοπιά, βέβαια, προκαλεί προβληματισμό. Ξέρουμε πολύ λίγα πράγματα για την οικονομία, αλλά, τουλάχιστον, γνωρίζουμε το μάθημα του Κέινς: όταν η ζήτηση είναι αδύναμη και ο ιδιωτικός τομέας δεν επενδύει, ο μόνος τρόπος για να τονωθεί η ανάπτυξη είναι οι δημόσιες δαπάνες. Πρέπει να στηριχθεί η οικονομία, να γίνει αποδεκτή η δημιουργία ενός προσωρινού ελλείμματος για να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας. Είναι καλό για τον κόσμο, καλό για την οικονομία και, σε τελική ανάλυση, επιτρέπει και την κάλυψη του ίδιου του ελλείμματος. Προφανώς, υπάρχει ο κίνδυνος του πληθωρισμού.
Στους τραπεζίτες, όμως, δεν αρέσει ο πληθωρισμός. Θέλουν να τον κρατούν όσο γίνεται χαμηλότερα. Ακόμη και όταν είναι πολύ χαμηλός, όπως σήμερα. Ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται ότι η οικονομία θα επιβραδυνθεί και ο κόσμος θα υποφέρει. Ομως, όλα αυτά αποτελούν σαφώς ένα κοινωνικό πρόγραμμα. Για μια χώρα σαν την Ελλάδα, μια εναλλακτική λύση θα ήταν να αρνηθεί να πληρώσει το χρέος της. Υπάρχει, άλλωστε, η έννοια του «βρόμικου χρέους» που περιγράφει ένα χρέος που δεν έχει νομιμοποίηση, που δεν συνάφθηκε από το λαό αλλά από μια μικρή κλίκα προς όφελος των πλουσίων: αυτών που δεν πληρώνουν τους φόρους τους. Λογικά, αυτοί θα έπρεπε να εξοφλήσουν το χρέος.
(1) Το ερώτημα σχετικά με την πιθανή χρησιμότητα μιας διαμαρτυρίας κατά της πολιτικής του Ισραήλ στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη μέσω του μποϊκοτάζ του Πανεπιστημίου της Χάιφα, το οποίο κατηγορείται για διακρίσεις σε βάρος των παλαιστίνιων φοιτητών, αναφέρθηκε στο πλαίσιο της συζήτησης με το κοινό.
(2) Φοιτητική οργάνωση για μια «νέα αριστερά», η οποία ιδρύθηκε το 1969, με αφορμή τον πόλεμο του Βιετνάμ.
(3) Τα αρχικά ΤΕΑ σημαίνουν taxed enough already (ήδη υπερβολικά φορολογημένοι).
(4) Αρθρογράφος των «Financial Times», Λονδίνο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου