Υπάρχει αριστερή ή δεξιά σοσιαλδημοκρατία;

 Του Γιώργου Σιακαντάρη, ΒΗΜΑ

Πολλές φορές στον ελληνικό δημόσιο διάλογο ακούμε κάποιους να ισχυρίζονται ότι υποστηρίζουν την αριστερή και όχι τη δεξιά σοσιαλδημοκρατία. Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν τη ριζοσπαστική. Εναντι ποιας; Της μετριοπαθούς και μεταρρυθμιστικής υποθέτω. Πάλι καλά που δεν ακούμε ότι είναι με την καλή και όχι με την κακή, με την τίμια και όχι τη διεφθαρμένη. Θυμίζει τη ρήση «προτιμώ να είμαι πλούσιος και όμορφος από το να είμαι φτωχός και άσχημος». Φυσικά πουθενά κανείς δεν θα βρει κάποιους να υποστηρίζουν ότι είναι με τη δεξιά ή με την αριστερή χριστιανοδημοκρατία. Θα γελοιοποιείτο όποιος έλεγε κάτι τέτοιο. Ετσι κανείς στην Ευρώπη δεν μπορεί να καταλάβει έναν Ελληνα όταν αυτός ισχυρίζεται ότι είναι αριστερός και όχι δεξιός σοσιαλδημοκράτης ή όταν ισχυρίζεται πως η σοσιαλδημοκρατία είναι ενδιάμεσος και όχι αριστερός πόλος. Υπάρχει σοσιαλδημοκρατία που να μην είναι μετριοπαθής, μεταρρυθμιστική και αριστερή; Οχι. Η σοσιαλδημοκρατία ήταν ακριβώς μια αριστερή απάντηση σε μια άλλη Αριστερά η οποία υποστήριζε ότι οι κοινωνίες αλλάζουν μόνο με επαναστάσεις και ριζοσπαστικά μέτρα, χωρίς σεβασμό στη δημοκρατία και στο κράτος δικαίου. Ο εμπνευστής της σοσιαλδημοκρατίας είναι ο κατά Καντ «ηθικός πολιτικός» και όχι ο κατά Λένιν «επαναστάτης» ή ριζοσπάστης. Και ηθικός πολιτικός, σύμφωνα με τον Καντ, είναι αυτός που «αποδέχεται τις αρχές της πολιτικής φρόνησης έτσι ώστε αυτές να συνυπάρχουν με την ηθική» (1). Η  βασική ειδοποιός διαφορά του καντιανού «ηθικού πολιτικού» από τον συντηρητικό «πολιτικό ηθικολόγο» και από τον επαναστάτη είναι η πίστη του πως οι κοινωνίες αλλάζουν δημοκρατικά, μόνο με μεταρρυθμίσεις. Δεν είναι πολιτικά ηθικό να θέλει κάποιος τα πράγματα να παραμένουν όπως είναι (πολιτικός ηθικολόγος) ούτε να ανατρέπονται με επαναστάσεις. Πολιτική ηθική είναι η μεταρρύθμιση μέσα σε συνθήκες όπου το πολιτικό συγχρονίζεται με το δίκαιο. Αυτό όμως είναι σοσιαλδημοκρατία, σκέτα. Και η σοσιαλδημοκρατία είναι Αριστερά. Πάλι σκέτα.

Φυσικά υπάρχουν μέσα στη σοσιαλδημοκρατία τάσεις περισσότερο ή λιγότερο αριστερές, μέλη και στελέχη περισσότερο ή λιγότερο αριστεροί. Επίσης υπάρχουν περίοδοι που αυτή ακολουθεί αριστερές πολιτικές και περίοδοι υποχώρησης της στις πιέσεις του δόγματος του «λιγότερου κράτους» και των «ελεύθερων από κάθε έλεγχο αγορών». Κάτι τέτοιο συμβαίνει στην Ευρώπη, με μικρές διακοπές, από τη δεκαετία του '80 ως σήμερα.

Είναι αλήθεια ότι από τότε έγιναν πέντε μείζονες μετατοπίσεις στην πολιτική και στην ιδεολογία της σοσιαλδημοκρατίας.
Πρώτον, έκανε αποδεκτή τη θέση πως η πίτα της αναδιανομής μεγαλώνει περισσότερο μέσα από την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων απ' όσο η στηριζόμενη στο παραγωγικό κεφάλαιο ανάπτυξη.
Δεύτερον, υποχώρησε στη λογική του «ελάχιστου» αντί του ποιοτικού κράτους υπηρεσιών.
Τρίτον, όσο και να φαίνεται παράξενο, αντί να αισθανθεί δικαιωμένη από την κατάρρευση της αφήγησης του «υπαρκτού σοσιαλισμού», εγκατέλειψε τη δική της μεγάλη αφήγηση για την κοινωνία των προοδευτικών μεταρρυθμίσεων. Αντιθέτως, την ίδια περίοδο οι συντηρητικές δυνάμεις προωθούσαν τις δικές τους μεγάλες αφηγήσεις. Η Θάτσερ προώθησε την αφήγηση του ελάχιστου κράτους, αλλά και ο Κάμερον πολύ αργότερα τη «Μεγάλη Κοινωνία».

Τέταρτον, φοβούμενη μην υποκύψει στον ευρωσκεπτικισμό, απέφυγε να ασκήσει οποιαδήποτε κριτική στην τεχνοκρατικά αντιδημοκρατική και νεοφιλελεύθερη πορεία της ΕΕ. Και, πέμπτον, προσχώρησε στην αντίληψη ότι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας μπορεί να γίνει μόνο μέσω της συμπίεσης του κόστους εργασίας.

Βεβαίως όλες αυτές οι εξελίξεις δεν εξηγούνται βολονταριστικά με συνωμοσιολογικες ερμηνείες περί «προδοσίας» ή περί «δεξιάς σοσιαλδημοκρατίας». Ανθρώπινα λάθη και αδυναμίες, ακόμη και προσωπικές στρατηγικές υπήρξαν, αλλά το μείζον είναι πως μετά τη δεκαετία του '80 υπήρξαν αλλαγές στην κοινωνική συμμαχία των εργατών με τα μεσαία στρώματα. Η σοσιαλδημοκρατία δεν αναζήτησε άλλες ταξικές συμμαχίες σε εθνικό επίπεδο και αφετέρου δεν προώθησε πολιτικά τη θέση της ότι η παγκοσμιοποίηση αποτελεί θετική εξέλιξη μόνο αν η λαϊκή κυριαρχία μπορεί να εκφραστεί και σε διεθνές επίπεδο (πάλι Καντ). Κάτι τέτοιο προϋπέθετε την «εμμονή» σε περισσότερη και δημοκρατικότερη Ευρώπη. Γιατί δημοκρατία χωρίς κράτος-έθνος γίνεται αλλά χωρίς λαϊκή κυριαρχία δεν υπάρχει.

Η συζήτηση για τα παραπάνω είναι ανοικτή και ευκταία, οι διαχωρισμοί όμως του τύπου «αριστερή ή δεξιά σοσιαλδημοκρατία» γίνονται από όσους προτιμούν να κοσκινίζουν για να μη ζυμώνουν.

1. Καντ, Προς την αιώνια ειρήνη, εκδόσεις Πόλις, σελ. 113, μτφ., Κων/νος Σαργέτης.

Ο κ. Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, συγγραφέας.