Ο σκορπιός και ο βάτραχος

Φωτο: Αλέξανδρος Βρεττάκος

Του Δημοσθένη Κούρτοβικ, 30.6.12

Ενας διδακτικός μύθος για τη νεοελληνική τραγωδία

Τον συντομότερο και μεστότερο ορισμό της τραγωδίας τον έχει δώσει ο Χέγκελ: τραγωδία είναι η σύγκρουση του σωστού με το σωστό. Η σύγχρονη ελληνική τραγωδία είναι η αδυναμία συμφιλίωσης και σύνθεσης δύο εξίσου σωστών θέσεων. Η μία θέση λέει ότι η Ελλάδα πρέπει να αποκτήσει επιτέλους μια δημιουργική, παραγωγική οικονομία και ένα εύρυθμο, δίκαιο κράτος, που δεν θα υπάρχει για να εξυπηρετεί τα κόμματα, τους πολιτικούς και την πελατεία τους αλλά το κοινό συμφέρον• ένα κράτος που δεν θα φράζει τον δρόμο στους άξιους για να περνούν ζωή χαρισάμενη ανάξιοι κομματικοί ευνοούμενοι. Λέει ακόμη η θέση αυτή ότι η Ελλάδα πρέπει πάση θυσία να αποφύγει την απομόνωση, μια απομόνωση που, ιστορικά, έπαιρνε πάντα τη μορφή της αποκοπής από τη Δύση και οι προηγούμενες γενιές την έχουν πληρώσει πανάκριβα, με πισωγυρίσματα και εθνικές καταστροφές.

Η άλλη σωστή θέση λέει ότι υπάρχει ένας λαός, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι, και μάλιστα τα ασθενέστερα στρώματα, που καλούνται να πληρώσουν ένα δυσανάλογα βαρύ τίμημα για αλλαγές σχεδιασμένες και επιβεβλημένες από στυγνούς τεχνοκράτες με δικά τους συμφέροντα και μάτια που βλέπουν μόνον αριθμούς και γραφήματα. Δεν είναι δυνατό να περιμένει κανείς από αυτά τα στρώματα να δεχτούν παθητικά την εξαθλίωσή τους στο όνομα της στατιστικής εξυγίανσης. Μια χώρα δεν μπορεί να ορθοποδήσει και να προχωρήσει γονατίζοντας τους πολίτες της. Μια Ελλάδα που την ελαφροχτυπούν επαινετικά στον ώμο οι ξένοι «τεχνικοί της εξουσίας», αλλά την καταριέται ο λαός της δεν μπορεί να είναι το όνειρό μας.

Αλλά, όπως συμβαίνει συχνά στην ελληνική πολιτική ζωή, η τραγωδία παίζεται με όρους κωμωδίας ή με φιγούρες του θεάτρου σκιών. Η πρώτη θέση είναι σήμερα το «αφήγημα» εκείνων ακριβώς που έκαναν πάντοτε ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να την περιθωριοποιήσουν, να τη δυσφημήσουν, να εμποδίσουν την εφαρμογή της ως πολιτικού προγράμματος• και, όπως δείχνουν τα νταραβέρια που κατέληξαν στην αξιοθρήνητη (πλην μιας - δυο εξαιρέσεων) σύνθεση της νέας κυβέρνησης, δεν έχουν αλλάξει νοοτροπία ούτε στο ελάχιστο. Η δεύτερη θέση εκπροσωπείται κυρίως από έναν πολιτικό σχηματισμό με ριζοσπαστικό όνομα και αριστερή γενεαλογία, αλλά οπισθοδρομική, αν όχι αντιδραστική πολιτική ατζέντα, που φαίνεται να μας λέει ότι όλα τα κακά και τα στραβά αυτής της χώρας οφείλονται στο Μνημόνιο και τα πράγματα πρέπει να επανέλθουν εκεί που ήταν πριν. Το πολιτικό κατεστημένο της Μεταπολίτευσης έχει χρεοκοπήσει, αλλά ο «αντισυστημικός» ΣΥΡΙΖΑ έγινε συνήγορός του, με μια ρητορική που υποβάλλει την ιδέα ότι για τη χρεοκοπία του δεν φταίει άλλος από τους ξένους δανειστές!

Για τους όψιμα μασκαρεμένους σε ζηλωτές της πρώτης θέσης δεν θεωρώ ότι αξίζει να πω περισσότερα. Το ενδιαφέρον είναι η άρθρωση της δεύτερης θέσης από μια αξιωματική, πλέον, αντιπολίτευση. Το κόμμα του Τσίπρα έχει ιδιαίτερη διείσδυση στους κάτω των 45 ετών ψηφοφόρους, πράγμα που γοητεύει τους νιατολάγνους και τους κάνει να εναποθέτουν σ' αυτό ελπίδες, ακόμη και αν δεν το ψήφισαν. Μεγάλη απήχηση στη νεολαία είχε όμως και το κόμμα του Χίτλερ (για να προλάβω τους καλοθελητές, τονίζω, αν και θα έπρεπε να περιττεύει, ότι δεν εξομοιώνω τα δύο φαινόμενα). Αν ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ιδεολογικά ετερόκλητος, από τους «ρεβιζιονιστές» και ευρωπαϊστές του Συνασπισμού ώς τις παλαιοκομμουνιστικές ή ελευθεριακές ονειρώξεις του Νέου Ρεύματος και των συνιστωσών, η βάση του είναι ακόμη πιο ετερόκλητη κοινωνικά: μικρομεσαίοι που έχουν πράγματι καταστραφεί από τη «μνημονιακή» πολιτική, επαγγελματίες συνδικαλιστές που φοβούνται για τα προνόμιά τους, παρασιτικές ομάδες που έχουν χάσει ή φοβούνται πως θα χάσουν την πρόσβαση στον κρατικό κορβανά, δημόσιοι υπάλληλοι που αντιστέκονται σε κάθε αλλαγή, αβόλευτοι νέοι που ίσα ίσα θέλουν την αλλαγή (αν και δεν ξέρουν προς ποια ακριβώς κατεύθυνση).

Το μόνο πράγμα που συνδέει όλες αυτές τις κοινωνικές κατηγορίες είναι το «Αντιμνημόνιο». Καμία σχέση με το ΠΑΣΟΚ της πρώτης φάσης της Μεταπολίτευσης, το οποίο πρόσφερε στα ανερχόμενα (και όχι κατερχόμενα, όπως σήμερα) μεσαία στρώματα ένα θετικό όραμα, έστω ως ιδεολογική προκάλυψη για ευτελέστερα συμφέροντα, και όχι μόνο μπορούσε να βρει λεφτά για να μοιράσει αλλά και είχε έναν αρχηγό που, σε αντίθεση με τον Τσίπρα, έλεγχε απόλυτα το κόμμα του, πετσοκόβοντας στο άψε σβήσε τα φυγόκεντρα εκβλαστήματα. Από τη στιγμή που οι εξελίξεις στομώσουν την αντιμνημονιακή αιχμή του δόρατος του ΣΥΡΙΖΑ - πράγμα που θα συμβεί είτε έτσι είτε αλλιώς - το κόμμα αυτό, αν εξακολουθήσει να υπάρχει, δεν θα μπορεί πια να κρύψει τον βαθιά συντηρητικό χαρακτήρα του.

Και τότε το νέο παλιό πολιτικό μας σύστημα, ο ΣΥΡΙΖΑ, αντάμα με τους φορείς του χτεσινού δικομματισμού, αλλά πιθανότατα, φευ, και με τη ΔΗΜΑΡ, ένα σύστημα ανίκανο να αλλάξει λογική και προσανατολισμό, θα ολοκληρώσει την τροπή που ήδη έχει αρχίσει να παίρνει η νεοελληνική τραγωδία: αυτή που δηλώνει ο μύθος με τον σκορπιό και τον βάτραχο. Ενας σκορπιός παρακάλεσε έναν βάτραχο να τον περάσει στην απέναντι όχθη ενός ποταμού, κουβαλώντας τον στην πλάτη του, και ο βάτραχος δέχτηκε. Αλλά στη μέση της διαδρομής ο σκορπιός δίνει μια και τον τσιμπάει. Πεθαίνοντας, ο βάτραχος λέει στον σκορπιό: «Γιατί το έκανες αυτό; Τώρα θα πνιγείς κι εσύ». Και ο σκορπιός τού απαντάει: «Δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Ηταν στη φύση μου».