Το μίσος, το καλό

Του Μάνου Στεφανίδη, www.protagon.gr, 21.5.12

Με μίσος καλό σας εχθρεύομαι
Γ. Χειμωνάς

Το kitsch είναι εδώ, ακατανίκητο. Το kitsch μεταμορφώνει αυτόματα σε καγχασμό την οποία μελαγχολία. Η γελοιότητα κυρίαρχη αβρύνει το άγχος, το άγος των ημερών. Είναι τρομερό, κανείς δεν έχει καταλάβει τίποτε, σπιθαμιαία μεγέθη, κανείς δεν δέχεται ν' αλλάξει ούτε στο απειροελάχιστο. Η πολιτική ως απελπισμένη απόπειρα αντιψυχανάλυσης. Ο τόπος βαδίζει χωρίς μνήμη, χωρίς κρίση, χωρίς (αυτό)κριτική, χωρίς τρόμο για την ύβρη που συντελείται και συνεπώς χωρίς ελπίδα καθάρσεως. Νομίζω πάντως πως και μόνο η συνειδητοποίηση της γελοιότητας που καθημερινά βιώνουμε από παντού, μπορεί να λειτουργήσει παιδαγωγικά, δηλαδή καθαρτικά! Το κουτί της Πανδώρας άνοιξε και δεν ανέβλεψαν μόνο οι τετρακόσιοι τυφλοί της Ζακύνθου. Κάθε μέρα το έθνος παρακολουθεί εμβρόντητο και από μια -καινούρια- αποκάλυψη της -δικής του- αθλιότητας. Μόνη ελπίδα: Η ξεγύμνωμα των πάντων, το ξεβράκωμα των ειδώλων, μπας και εξορκιστεί το κακό. Αυτό το μεταφυσικό κακό που μας ταλανίζει εδώ και τριάντα χρόνια μεταμορφώνοντας την κοινωνία μας σε αγορά του παραλόγου και τους πολίτες σε γουρούνια μια αδηφάγας Κίρκης.
“Μεγαλείων οψώνια” που διαμήνυσε προφητικά ο Σκιαθίτης. Μ' άλλα λόγια ένας ασυμβίβαστος μαχητικός μοντερνισμός που θα επανεφεύρει την παράδοση χωρίς φολκλορικές παραχωρήσεις και που δεν θα χαρίζεται σεσυμπεφωνημένες κριτικές ή λιβανωτούς μετρίων από μέτριους. Στο φίμωμα του όποιου διαλόγου τελικά και στην επαίσχυντη σιωπή των αμνοεριφίων. Το κυρίαρχο μ' άλλα λόγια παιχνίδι του τριακονταετούς, κεντροαριστερού λαϊκισμού. Επειδή με τη δεξιά και τις κάθετες ιεραρχήσεις ή τον απολυταρχισμό της ήξερες τον εχθρό και αμυνόσουν. Η εξουσία ήταν εκεί και το κοινωνικό σώμα εδώ, περίπου ανέπαφο από τη λοιμική της.

Με το Πασόκ όμως τα πάντα ανατράπηκαν. Οι βερμπαλισμοί θεωρήθηκαν ιδέες, ο κοινωνικός χυλός έγινε λαός και αυτός ο λαός εξουσία. Άρα ήταν θέμα χρόνου η διαφθορά να γενικευθεί. Όπερ και εγένετο. Τα στεγανά διερράγησαν, τα πάντα επιτρέπονταν. Σήμερα είμαστε όλοι Πασόκ εκόντες-άκοντες. Ακόμη κι αυτοί, οι ελάχιστοι που το σιχαθήκαμε και το πολεμήσαμε. Να η αληθινή κρίση του τόπου: Μούρη, αμορφωσιά, “δικαιώματα”, κρετινισμός, επιδειξιμανία, τυχοδιωκτισμός, “μαζικότητα”, λαϊκισμός, kitsch. Αν προσθέσεις και τις παροχές των Βρυξελλών -παρ' ότι ΕΟΚ και ΝΑΤΟ ήταν το ίδιο συνδικάτο- έχεις και τα αίτια και τ' αποτελέσματα του κακού: Νεοπλουτισμός, καταναλπροεμός, lifestyle, ήσσων πδημοκρατία τέλος εξελήφθη η καμόρα της τοπικής αυτοδιοίκησης δηλαδή η διαπλοκή του βλαχοδήμαρχου με τον μικροϊδιοκτήτη. Κανείς δεν αποκαλεί κανέναν ατάλαντο σ' αυτόν το τόπο, κανείς δεν εκφέρει ενοχλητική άποψη, ούτε καταγγέλλει προσωπικά, ad hominem. Έτσι όμως ακυρώνεται η όποια κριτική. Κι έτσι εκφυλίζεται το γούστο της νέας γενιάς όπως ξεφτιλίστηκε το γούστο της παλιάς. “Δεν έχει γούστο”. Ήταν μια κομψή έκφραση του '70 που δεν έχει νόημα σήμερα η επανάληψή της. Το πρόβλημα του τόπου, το έλλειμμα των προσώπων τα οποία αδυνατούν να φες αλλά και η άλωση των πανεπιστημίων από τους φωστήρες των κομματικών σωλήνων· ως δικαιοσύνη θεσμοθετήθηκε η αρνησιδικία και εν τέλει η α-νομία εμπρός στο διογκωμένο χαρτοβασίλειο μιας γραφειοκρατίας με μεταφυσικές πλέον προεκτάσεις· ως άμεση δημοκρατία τέλος εξελήφθη η καμόρα της τοπικής αυτοδιοίκησης δηλαδή η διαπλοκή του βλαχοδήμαρχου με τον μικροϊδιοκτήτη. Κανείς δεν αποκαλεί κανέναν ατάλαντο σ' αυτόν το τόπο, κανείς δεν εκφέρει ενοχλητική άποψη, ούτε καταγγέλλει προσωπικά, ad hominem. Έτσι όμως ακυρώνεται η όποια κριτική. Κι έτσι εκφυλίζεται το γούστο της νέας γενιάς όπως ξεφτιλίστηκε το γούστο της παλιάς. “Δεν έχει γούστο”. Ήταν μια κομψή έκφραση του '70 που δεν έχει νόημα σήμερα η επανάληψή της. Το πρόβλημα του τόπου, το έλλειμμα των προσώπων τα οποία αδυνατούν να φέρουν το βάρος του ονόματός τους, που δεν διαθέτουν ούτε τρόμο, ούτε συνείδηση της Ιστορίας.

Ό,τι έλεγε ο μοντερνιστής Benjamin στον Μεσοπόλεμο βρίσκει στη μεταμοντέρνα -αλλά χωρίς βίωση του μοντέρνου- Ελλάδα δραματική εφαρμογή: “Η σύγχρονη ζωή χαρακτηρίζεται από τη σύγκρουση κατακερματισμένων, ασυνεχών παραστάσεων από τον κατακερματισμό της ανθρώπινης ολότητας.” Αυτό που απαιτείται για τον τόπο είναι ένα ισχυρό σοκ. Το shock effect που υπαινισσόταν ο Γερμανός στοχαστής. Ποιος όμως θα είναι ο αυθεντικός -με τη ρουσσωική, την “ηρωική” έννοια- “κοσμοσείστης”; Αυτός που θα ξέρει ν' αγαπάει έμπρακτα και να μισεί δίκαια με το μίσος το καλό;

*Ο Μάνος Στεφανίδης είναι επ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Προηγούμενα άρθρα του Μάνου Στεφανίδη