Der Spiegel: «Καλωσορίσατε στη Βαϊμάρη»

Του Βόλφγκανγκ Μίνχαου , Αυγή. 12.5.12 

Το χάος κατά την αναζήτηση σχηματισμού κυβέρνησης στην Αθήνα δείχνει ότι η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα εκεί που βρισκόταν η Δημοκρατία της Βαϊμάρης το 1930. Η πολιτική λιτότητας και το δέσιμο στο ευρώ εμποδίζουν την ανάκαμψη της οικονομίας. Και μακροπρόθεσμα απειλούν τη δημοκρατία. Οι Γερμανοί μάθανε κάθε πιθανό και απίθανο μάθημα από το πάθημα της κατάρρευσης της δημοκρατίας τους το 1933 - μόνο ένα δεν έμαθαν: Ότι η πιο δραματική από τις αιτίες της γερμανικής καταστροφής ήταν η μοιραία επιμονή στον κανόνα του χρυσού. Το στενό δέσιμο του μάρκου εκείνης της εποχής και άλλων εθνικών νομισμάτων με την τιμή του χρυσού εμπόδισε τις κεντρικές τράπεζες να αντιδράσουν με μια ευέλικτη πολιτική στο χρηματιστηριακό κραχ του 1929. Αυτό που ξεκίνησε στις Ηνωμένες Πολιτείες θέριεψε ως μια παγκόσμια ύφεση. Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα εγκλωβισμένη σε μια ανάλογη παγίδα. Το ευρώ έχει την ίδια επίδραση στη χώρα, όπως ο κανόνας του χρυσού στη Γερμανία της δεκαετίας του 1930.

Το ευρώ εμποδίζει την Ελλάδα να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της μέσω μιας υποτίμησης του νομίσματος. Κυρίως, όμως, είναι έντονες οι πολιτικές ομοιότητες. Τα μεγάλα λαϊκά κόμματα στην Ελλάδα δεν κατάφεραν να αποκτήσουν πλειοψηφία στη Βουλή στις εκλογές της Κυριακής -παρά το γεγονός ότι το πρώτο κόμμα πήρε ως δωράκι επιπλέον το ένα έκτο των εδρών του ελληνικού κοινοβουλίου. Αντ’ αυτού κάθονται σήμερα στα βουλευτικά έδρανα οι νεοναζί.

Οι εκλογές στην Ελλάδα είναι για μας στη Γερμανία πολύ πιο σημαντικές από την αλλαγή φρουράς στο Μέγαρο των Ηλυσίων στο Παρίσι. Μας δείχνουν ότι η πολιτική διαχείρισης της κρίσης από την Άγγελα Μέρκελ και τους Ευρωπαίους συμμάχους της ετοιμάζεται να καταρρεύσει πάνω στις δυσκολίες της ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Η αποφασιστική αιτία γι’ αυτή την αποτυχία δεν είναι η μείωση των δαπανών στους προϋπολογισμούς, αλλά η ατέρμονη λιτότητα μέσα σε ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Όπως τότε με τον κανόνα του χρυσού, έτσι και τώρα με το ευρωσύστημα η πολιτική λιτότητας έχει πυροδοτήσει έναν μηχανισμό που επί μακρόν εμποδίζει την ανάπτυξη και κατά συνέπεια κλιμακώνει την κρίση χρέους.

Τις προάλλες είχα την ευκαιρία να μιλήσω με μια σειρά Ελλήνων πολιτικών και δημοσιογράφων και παρατήρησα μια αναπάντεχη ομοφωνία στην πολιτική τους διάγνωση. Το πρόβλημα δεν είναι οι περικοπές, αλλά η έλλειψη προοπτικής. Εάν γνωρίζει κανείς ότι μετά από τρία χρόνια λιτότητας θα έχει αποκτήσει μια σταθερή βάση για μελλοντική ανάπτυξη, τότε το πρόγραμμα είναι μεν δυσάρεστο, αλλά είναι και ψυχολογικά ανεκτό.

Όμως η Ελλάδα είναι βυθισμένη για πέμπτη χρονιά στην ύφεση και η οικονομία γκρεμίζεται συνεχώς με ταχύτερο ρυθμό από κάθε πρόβλεψη. Μετά από πέντε χρόνια ακόμη δεν είναι σαφές εάν η Ελλάδα θα μπορέσει να μείνει στο ευρώ. Ακόμη και οι Έλληνες που υποστηρίζουν την πολιτική λιτότητας δεν μπορούν με βεβαιότητα να εγγυηθούν ότι το πρόγραμμα θα βγει. Παρά τη λιτότητα, μπορεί η χώρα να βγει από το κοινό νόμισμα.

Η δηλητηριώδης δυναμική της κρίσης χρέους

Η δηλητηριώδης δυναμική της κρίσης χρέους προκύπτει από τον συνδυασμό των υψηλών χρεών, της λιτότητας, του αποπληθωρισμού και της σταθερής ισοτιμίας. Ακούει κανείς συχνά από εκπροσώπους μικρών χωρών, όπως η Σουηδία ή η Φινλανδία, ότι κατάφεραν να λύσουν τα προβλήματά τους με προγράμματα αυστηρής λιτότητας. Οι εκπρόσωποι αυτών των κρατών αντιδρούν με οργή όταν τους λέει κάποιος ότι οι εμπειρίες τους δεν έχουν καμία σημασία για μας σήμερα.

Οι δύο αυτές χώρες είχαν την τύχη να ζήσουν τη δική τους κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν ο κόσμος γύρω τους ήταν σε σταθερή κατάσταση. Η Σουηδία και η Φινλανδία είχαν υποτιμήσει τότε σημαντικά το νόμισμά τους κι έτσι έδωσαν τεράστια ώθηση στη βιομηχανία τους.

Σε ένα σύστημα σταθερών ισοτιμιών αυτό δεν μπορεί να γίνει. Εάν τα πράγματα πάνε στραβά, η υποτίμηση γίνεται μόνο εσωτερικά, με τη μείωση μισθών και τιμών. Κι αυτό σε μια ελεύθερη οικονομία της αγοράς είναι περιορισμένα εφικτό και με το κόστος τεράστιων κοινωνικών εντάσεων. Η Ελλάδα δεν μπορεί να υποτιμήσει το νόμισμά της, μπορεί μόνο να βγει από την Ευρωζώνη. Αυτή η έξοδος μπορεί στο τέλος να είναι όντως εφικτή, αλλά πάντως δεν προβλέπεται από τις συνθήκες και ενδέχεται να μοιάζει με έναν νομικό και οικονομικό εφιάλτη.

Ό,τι είναι σήμερα το ευρώ για την Ελλάδα, ήταν για τη Βαϊμάρη η επιμονή στον κανόνα του χρυσού. Ο ιστορικός της οικονομίας Τσαρλς Κιντλμπέργκερ απέδειξε πριν από πολύ καιρό ότι ο κανόνας του χρυσού ευθυνόταν για την εξάπλωση της Μεγάλης Ύφεσης σε όλο τον κόσμο. Τη δεκαετία του 1930 ανέκαμψαν ταχύτερα οι χώρες εκείνες που εγκατέλειψαν εγκαίρως τον κανόνα του χρυσού. Εξαιτίας του η κρίση στη Γαλλία κράτησε περισσότερο απ' ό,τι στη Μεγάλη Βρετανία.

Κινδυνεύει η Ελλάδα από μια δικτατορία;

Οι ιστορικοί παραλληλισμοί είναι σημαντικοί για να καταλάβει κανείς τους μηχανισμούς δράσης και αντίδρασης. Ωστόσο, δεν θα έπρεπε να το παρακάνει κανείς με τις συγκρίσεις. Η Ελλάδα δεν απειλείται να πέσει στα χέρια των νεοναζί. Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται σε σχέση ένα προς ένα. Αυτό που για μένα είναι το σημαντικό είναι η αναπόφευκτη καταστροφή μιας χώρας από την επιμονή σε πολιτική λιτότητας, εντός ενός συστήματος σταθερών ισοτιμιών, χωρίς ευρωομόλογο και χωρίς αυτόματη μεταφορά πόρων.

Η ελληνική καταστροφή μπορεί να πάρει πολλές μορφές: Μια έξοδος από το ευρώ ή από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα είναι και η χειρότερη εκδοχή. Το χειρότερο σενάριο στην περίπτωση της Ελλάδας θα ήταν η επιστροφή σε μια δικτατορία. Η πιθανότητα αυτού του σεναρίου αυξάνεται όσο αυξάνεται η πολιτική αστάθεια. Ήδη σήμερα δημιουργείται η εντύπωση σαν να εφαρμόζεται στους δρόμους της Αθήνας η πολιτική λιτότητας της Μέρκελ με τη βία των όπλων.

Ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Άντριου Μέλον, ήθελε κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης «να ρευστοποιήσει θέσεις εργασίας, να ρευστοποιήσει αποθεματικά, να ρευστοποιήσει τα αγροκτήματα, να ρευστοποιήσει τα ακίνητα, να καθαρίσει το σύστημα από τη σαπίλα». Είναι το πιο διάσημο τσιτάτο για το μεγαλύτερο λάθος στην ιστορία της οικονομίας. Στη Γερμανία ακούγονται σήμερα οι μοντέρνες εκδοχές αυτής της τεράστιας ανοησίας.