Ο Τάσος, η Αναστασία, η Μαρία, ο Βαγγέλης και η μάνα του. Από τη μία πλευρά. Από την άλλη ο Κλήμης, ένας φαντάρος που έκλαιγε και δεν πυροβολούσε τους απεργούς. Ο Ντάκος, ο δολοφόνος διοικητής της χωροφυλακής. Ο δημοκράτης ταγματάρχης Μαρινάκης, που οδήγησε τη διαδήλωση, νεκρούς και ζωντανούς, από την Εγνατία στην Ευαγγελίστρια.
Τα γεγονότα του Μάη του 1936 άρχισαν στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο. Λίγες ημέρες πριν από την Πρωτομαγιά οι καπνεργάτες της πόλης, κακοπληρωμένοι και χτυπημένοι από την ανεργία, προχώρησαν σε απεργία διαρκείας. Κάθε μέρα που περνούσε στην απεργία έμπαιναν και άλλοι κλάδοι ζητώντας δουλειές, καλύτερα μεροκάματα αλλά και δημοκρατία, μιας και έβλεπαν το φασισμό να πλησιάζει
. Στις 4 Μαΐου άρχισαν οι συγκρούσεις μεταξύ των απεργών και της αστυνομίας, που είχε την υποστήριξη πλήθους παρακρατικών στοιχείων. Στις 7 του μήνα ανέβηκε στη Θεσσαλονίκη ο Ιωάννης Μεταξάς και ζήτησε από τον Ντάκο να χτυπήσει στο ψαχνό τους απεργούς, που κάθε μέρα γίνονταν όλο και περισσότεροι. Στις 9 του μήνα ο Τάσος κατηφόρισε από το Χορτιάτη ως το Ρετζίκι με τα πόδια και από εκεί μαζί με άλλους βρήκε ένα φορτηγό που τους κατέβασε πάνω στην Εγνατία, πίσω από το αυστριακό καπνομάγαζο (εμπορικό κέντρο Πλατεία) στη Βασιλέως Ηρακλείου. Εκεί ήταν το σημείο συγκέντρωσης δεκάδων χιλιάδων απεργών που είχαν πλημμυρίσει την Αριστοτέλους, το Μοδιάνο, την Ερμού, τη Βλάλη και τη Βενιζέλου. Με το που βγήκε η πορεία στην Εγνατία, έπεσαν οι πρώτοι πυροβολισμοί, με τον Ντάκο, «ήρωα και στρατηλάτη» απέναντι σε άοπλους, να καθοδηγεί τους χωροφύλακες από την ταράτσα του 5ου αστυνομικού τμήματος στη Συγγρού. Ο Τάσος ήταν ο πρώτος νεκρός, η Αναστασία έπεσε αμέσως μετά. Μέσα στο χαμό η Μαρία μαζί με τον Βαγγέλη και τη μάνα του. Μία άλλη μάνα, του Τάσου, έκλαιγε πάνω από το πτώμα που άλλοι απεργοί είχαν αφήσει σε μία πόρτα που ξήλωσαν από περίπτερο στην Εγνατία. Από εκεί ξεκίνησε ο επιτάφιος. Μπροστά τέσσερις με μία πόρτα στα χέρια τους. Πάνω της το πτώμα του Τάσου. Πίσω τους 150.000 άνθρωποι και όλες οι καμπάνες των εκκλησιών στο κέντρο να χτυπούν πένθιμα.
Μετά τον επιτάφιο, μετά την κηδεία των σκοτωμένων στις 10 Μαΐου, άρχισε το μεγάλο ρέμπελο, η πανεργατική εξέγερση της Θεσσαλονίκης, όπως είπαν οι ιστορικοί που έπιασαν το θέμα με τέσσερις δεκαετίες καθυστέρηση. Φωνάζοντας «Βαρκελόνη-Βαρκελόνη», όπου οι εργάτες είχαν πάρει την πρωτεύουσα της Καταλονίας στα χέρια τους, όλος ο κόσμος από τις λαϊκές γειτονιές, από την Άνω Πόλη, την Τούμπα και την Καλαμαριά, κατέβηκε στο κέντρο και πολιορκούσε τα αστυνομικά τμήματα. Στο Λευκό Πύργο ανέμιζαν μαύρα πουκάμισα βαμμένα κόκκινα από το αίμα των σκοτωμένων. Από το Ντεπό οι τραμβαγέρηδες πήραν στο κυνήγι τους χωροφύλακες μέχρι την Εθνικής Αμύνης, στη γενική διεύθυνση χωροφυλακής. Η πλατεία Διοικητηρίου μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Οι απεργοί, με υποκινητές την οργή και το φόβο του φασισμού, έλεγχαν όλη την πόλη και οι χωροφύλακες είχαν κρυφτεί στα υπόγεια των αστυνομικών τμημάτων. Στις 13 Μαΐου κηρύχτηκε γενική απεργία και ο Μεταξάς ανακοίνωσε τη μερική ικανοποίηση των αιτημάτων των απεργών αλλά και την τιμωρία όσων κρατικών λειτουργών εμπλέκονταν στη σφαγή. Παράλληλα, βλέποντας πως ήταν θέμα ημερών η εξέγερση να κατηφορίσει στην Αθήνα, μάζευε στη Λάρισα στρατιωτικές μονάδες με επικεφαλής αξιωματικούς γνωστούς για τα φασιστικά φρονήματά τους. Ενώ όλοι στη Θεσσαλονίκη περίμεναν την κήρυξη πολιτικής απεργίας με αίτημα την εκδίωξη του Μεταξά, το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ «με μόνη την υπόσχεση ότι ευνοϊκά θα εξεταστούν και θα λυθούν τα αιτήματα των καπνεργατών» σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Μάρκου Βαφειάδη, προχώρησε στη λύση των κινητοποιήσεων. Το πογκρόμ του Μεταξά εναντίον των πρωτεργατών της εξέγερσης της Θεσσαλονίκης δεν άργησε. Η Ανάφη και η Γαύδος γέμισαν με εξόριστους. Τον Αύγουστο του ’36 ο Μεταξάς έθαψε τη δημοκρατία και ο Βαγγέλης με τη μάνα του τη Μαρία.
*Η Μαρία, ο Βαγγέλης και η μάνα του είναι πρόσωπα από το βιβλίο της Ιφιγένειας Χρυσοχόου «Ξεριζωμένη γενιά, το χρονικό της προσφυγιάς στη Θεσσαλονίκη». Ο Τάσος Τούσης και η Αναστασία Καρανικόλα ήταν οι πρώτοι νεκροί.
Εκδηλώσεις για τις 9 του Μάη
Σήμερα, στις 10 το πρωί, η διοίκηση του ΕΚΘ και τα σωματεία της δύναμής του θα καταθέσουν στεφάνια στη μνήμη των μαρτύρων του Μάη του 1936 στο μνημείο του Εργάτη μπροστά από το Εργατικό Κέντρο. Μισή ώρα νωρίτερα το Πανεργατικό Αγωνιστικό Μέτωπο (ΠΑΜΕ) διοργανώνει συγκέντρωση στο άγαλμα του Βενιζέλου και θα ακολουθήσει κατάθεση στεφάνων στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου, σημείο που βάφηκε με το αίμα των δολοφονημένων εργατών στις 9 Μαΐου 1936.
Στη 1 το μεσημέρι στο δημοτικό συμβούλιο της Θεσσαλονίκης θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση μνήμης και τιμής για τους νεκρούς του Μάη του 1936 με αφορμή τη συμπλήρωση 75 χρόνων από τα αιματηρά γεγονότα. Η εκδήλωση διοργανώνεται με πρωτοβουλία του προέδρου του δημοτικού συμβουλίου και πρώην προέδρου του ΕΚΘ Παναγιώτη Αβραμόπουλου, που σε δήλωσή του τονίζει: «Ήταν χρέος μας για την ίδια την πόλη και την ιστορία της να οργανώσουμε την εκδήλωση μνήμης και τιμής για τα γεγονότα και τους νεκρούς του Μάη του ’36. Οι συγκρίσεις και οι συνειρμοί που προκύπτουν από την ιστορική αναδρομή όχι μόνο βοηθούν τη συλλογική μνήμη στην αποτίμηση ιστορικών γεγονότων που συνέβησαν στην πόλη μας, αλλά προσφέρουν συγχρόνως την ευκαιρία για την κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων». Στην εκδήλωση θα μιλήσει ο καθηγητής της Νομικής σχολής του ΑΠΘ Γιώργος Αναστασιάδης, χαιρετισμό θα απευθύνει ο πρόεδρος του ΕΚΘ Παναγιώτης Τσαραμπουλίδης και θα προβληθεί οπτικοακουστικό αφιέρωμα για τις μέρες του Μάη του 1936.
Στις 7.30 το απόγευμα στο άγαλμα του Βενιζέλου η Κομματική Οργάνωση Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ και οι οργανώσεις της ΚΝΕ διοργανώνουν εκδήλωση, που θα περιλαμβάνει μουσικό αφιέρωμα στον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου και προβολή ταινίας.
. Στις 4 Μαΐου άρχισαν οι συγκρούσεις μεταξύ των απεργών και της αστυνομίας, που είχε την υποστήριξη πλήθους παρακρατικών στοιχείων. Στις 7 του μήνα ανέβηκε στη Θεσσαλονίκη ο Ιωάννης Μεταξάς και ζήτησε από τον Ντάκο να χτυπήσει στο ψαχνό τους απεργούς, που κάθε μέρα γίνονταν όλο και περισσότεροι. Στις 9 του μήνα ο Τάσος κατηφόρισε από το Χορτιάτη ως το Ρετζίκι με τα πόδια και από εκεί μαζί με άλλους βρήκε ένα φορτηγό που τους κατέβασε πάνω στην Εγνατία, πίσω από το αυστριακό καπνομάγαζο (εμπορικό κέντρο Πλατεία) στη Βασιλέως Ηρακλείου. Εκεί ήταν το σημείο συγκέντρωσης δεκάδων χιλιάδων απεργών που είχαν πλημμυρίσει την Αριστοτέλους, το Μοδιάνο, την Ερμού, τη Βλάλη και τη Βενιζέλου. Με το που βγήκε η πορεία στην Εγνατία, έπεσαν οι πρώτοι πυροβολισμοί, με τον Ντάκο, «ήρωα και στρατηλάτη» απέναντι σε άοπλους, να καθοδηγεί τους χωροφύλακες από την ταράτσα του 5ου αστυνομικού τμήματος στη Συγγρού. Ο Τάσος ήταν ο πρώτος νεκρός, η Αναστασία έπεσε αμέσως μετά. Μέσα στο χαμό η Μαρία μαζί με τον Βαγγέλη και τη μάνα του. Μία άλλη μάνα, του Τάσου, έκλαιγε πάνω από το πτώμα που άλλοι απεργοί είχαν αφήσει σε μία πόρτα που ξήλωσαν από περίπτερο στην Εγνατία. Από εκεί ξεκίνησε ο επιτάφιος. Μπροστά τέσσερις με μία πόρτα στα χέρια τους. Πάνω της το πτώμα του Τάσου. Πίσω τους 150.000 άνθρωποι και όλες οι καμπάνες των εκκλησιών στο κέντρο να χτυπούν πένθιμα.
Μετά τον επιτάφιο, μετά την κηδεία των σκοτωμένων στις 10 Μαΐου, άρχισε το μεγάλο ρέμπελο, η πανεργατική εξέγερση της Θεσσαλονίκης, όπως είπαν οι ιστορικοί που έπιασαν το θέμα με τέσσερις δεκαετίες καθυστέρηση. Φωνάζοντας «Βαρκελόνη-Βαρκελόνη», όπου οι εργάτες είχαν πάρει την πρωτεύουσα της Καταλονίας στα χέρια τους, όλος ο κόσμος από τις λαϊκές γειτονιές, από την Άνω Πόλη, την Τούμπα και την Καλαμαριά, κατέβηκε στο κέντρο και πολιορκούσε τα αστυνομικά τμήματα. Στο Λευκό Πύργο ανέμιζαν μαύρα πουκάμισα βαμμένα κόκκινα από το αίμα των σκοτωμένων. Από το Ντεπό οι τραμβαγέρηδες πήραν στο κυνήγι τους χωροφύλακες μέχρι την Εθνικής Αμύνης, στη γενική διεύθυνση χωροφυλακής. Η πλατεία Διοικητηρίου μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Οι απεργοί, με υποκινητές την οργή και το φόβο του φασισμού, έλεγχαν όλη την πόλη και οι χωροφύλακες είχαν κρυφτεί στα υπόγεια των αστυνομικών τμημάτων. Στις 13 Μαΐου κηρύχτηκε γενική απεργία και ο Μεταξάς ανακοίνωσε τη μερική ικανοποίηση των αιτημάτων των απεργών αλλά και την τιμωρία όσων κρατικών λειτουργών εμπλέκονταν στη σφαγή. Παράλληλα, βλέποντας πως ήταν θέμα ημερών η εξέγερση να κατηφορίσει στην Αθήνα, μάζευε στη Λάρισα στρατιωτικές μονάδες με επικεφαλής αξιωματικούς γνωστούς για τα φασιστικά φρονήματά τους. Ενώ όλοι στη Θεσσαλονίκη περίμεναν την κήρυξη πολιτικής απεργίας με αίτημα την εκδίωξη του Μεταξά, το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ «με μόνη την υπόσχεση ότι ευνοϊκά θα εξεταστούν και θα λυθούν τα αιτήματα των καπνεργατών» σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Μάρκου Βαφειάδη, προχώρησε στη λύση των κινητοποιήσεων. Το πογκρόμ του Μεταξά εναντίον των πρωτεργατών της εξέγερσης της Θεσσαλονίκης δεν άργησε. Η Ανάφη και η Γαύδος γέμισαν με εξόριστους. Τον Αύγουστο του ’36 ο Μεταξάς έθαψε τη δημοκρατία και ο Βαγγέλης με τη μάνα του τη Μαρία.
*Η Μαρία, ο Βαγγέλης και η μάνα του είναι πρόσωπα από το βιβλίο της Ιφιγένειας Χρυσοχόου «Ξεριζωμένη γενιά, το χρονικό της προσφυγιάς στη Θεσσαλονίκη». Ο Τάσος Τούσης και η Αναστασία Καρανικόλα ήταν οι πρώτοι νεκροί.
Εκδηλώσεις για τις 9 του Μάη
Σήμερα, στις 10 το πρωί, η διοίκηση του ΕΚΘ και τα σωματεία της δύναμής του θα καταθέσουν στεφάνια στη μνήμη των μαρτύρων του Μάη του 1936 στο μνημείο του Εργάτη μπροστά από το Εργατικό Κέντρο. Μισή ώρα νωρίτερα το Πανεργατικό Αγωνιστικό Μέτωπο (ΠΑΜΕ) διοργανώνει συγκέντρωση στο άγαλμα του Βενιζέλου και θα ακολουθήσει κατάθεση στεφάνων στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου, σημείο που βάφηκε με το αίμα των δολοφονημένων εργατών στις 9 Μαΐου 1936.
Στη 1 το μεσημέρι στο δημοτικό συμβούλιο της Θεσσαλονίκης θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση μνήμης και τιμής για τους νεκρούς του Μάη του 1936 με αφορμή τη συμπλήρωση 75 χρόνων από τα αιματηρά γεγονότα. Η εκδήλωση διοργανώνεται με πρωτοβουλία του προέδρου του δημοτικού συμβουλίου και πρώην προέδρου του ΕΚΘ Παναγιώτη Αβραμόπουλου, που σε δήλωσή του τονίζει: «Ήταν χρέος μας για την ίδια την πόλη και την ιστορία της να οργανώσουμε την εκδήλωση μνήμης και τιμής για τα γεγονότα και τους νεκρούς του Μάη του ’36. Οι συγκρίσεις και οι συνειρμοί που προκύπτουν από την ιστορική αναδρομή όχι μόνο βοηθούν τη συλλογική μνήμη στην αποτίμηση ιστορικών γεγονότων που συνέβησαν στην πόλη μας, αλλά προσφέρουν συγχρόνως την ευκαιρία για την κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων». Στην εκδήλωση θα μιλήσει ο καθηγητής της Νομικής σχολής του ΑΠΘ Γιώργος Αναστασιάδης, χαιρετισμό θα απευθύνει ο πρόεδρος του ΕΚΘ Παναγιώτης Τσαραμπουλίδης και θα προβληθεί οπτικοακουστικό αφιέρωμα για τις μέρες του Μάη του 1936.
Στις 7.30 το απόγευμα στο άγαλμα του Βενιζέλου η Κομματική Οργάνωση Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ και οι οργανώσεις της ΚΝΕ διοργανώνουν εκδήλωση, που θα περιλαμβάνει μουσικό αφιέρωμα στον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου και προβολή ταινίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου