Λίγη ουτοπία ακόμη

Του Περικλή Δημητρολόπουλου, ΝΕΑ, 8.4.13

Πού πρέπει να αναζητήσουμε την αιτία της κρίσης η οποία απειλεί να τινάξει στον αέρα την Ευρώπη; Οι επιλογές είναι πολλές - από την κατάρρευση της Lehman Brothers, τα greek statistics και το εκτεθειμένο τραπεζικό σύστημα της Ιρλανδίας έως τη γερμανική οικονομική ορθοδοξία, τους σπάταλους Νότιους και τους πλεονασματικούς Βόρειους. Ή μπορούμε να πάμε ακόμη πιο πίσω, στον τρόπο που οικοδομήθηκε το κοινό νόμισμα. Ναι, αλλά ποιος φταίει; Πρέπει να φτάσει κανείς εκεί για να πάρει μια νέα απάντηση σε ένα παλιό ερώτημα. Μας την προσφέρουν η γερμανίδα πολιτική επιστήμονας Ούρλικε Γκουέροτ και ο αυστριακός συγγραφέας Ρόμπερτ Μενάσε μέσα από τις σελίδες της Frankfurter Allgemeine Zeitung. Οσο και αν ακούγεται παράδοξο, όσο κι αν δείχνει να προκαλεί τη λογική μας, οι υπαίτιοι της κρίσης είναι οι πραγματιστές. Το μοιραίο λάθος τους ήταν ότι προσπάθησαν να κάνουν μόνο «ό,τι ήταν δυνατόν». Η στάση τους υπονόμευσε την ευρωπαϊκή ιδέα που δεν ήταν άλλη από το τέλος του κράτους-έθνους. Το ευρώ ήταν το πρώτο θύμα: το «ό,τι είναι δυνατόν» στέρησε από το κοινό νόμισμα τα απαραίτητα εργαλεία που θα το προστάτευαν σε μια κρίση. Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι όλα αυτά ανήκουν στη σφαίρα ενός παρελθόντος που δεν μπορούμε να αλλάξουμε, προκύπτει ένα ερώτημα που αφορά τον παρόντα και τον μέλλοντα χρόνο μας: πώς μπορεί να λυθεί μια κρίση από τους ίδιους πραγματιστές που την προκάλεσαν;

ΑΝ ΤΟ ΝΕΟ ΛΑΘΟΣ είναι ότι συνεχίζουμε να εμπιστευόμαστε τις τύχες μας στους πραγματιστές, το επόμενο είναι ότι δεν παραδίδουμε τη μοίρα μας στους οραματιστές. Αυτοί ήταν και παραμένουν οι πραγματικοί ρεαλιστές, σε αυτούς οφείλουμε ένα εγχείρημα που στην εποχή τους φαινόταν ουτοπικό και δεν ήταν άλλο από το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η δική τους ρεαλιστική στάση έδιωξε το φάντασμα των εθνικισμών που είχαν κάνει στάχτη την Ευρώπη. Εάν ακούγαμε τους οραματιστές, η λύση στην κρίση θα είχε βρεθεί εδώ και πολύ καιρό. Και, δίχως αμφιβολία, θα ήταν ακόμη μια ρεαλιστική ουτοπία: η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία. Οι ευρωπαϊκές πολιτείες θα μπορούσαν να αναπτυχθούν ελεύθερα σε ένα περιβάλλον κοινού δικαίου χωρίς να χάσουν τις ιδιαιτερότητές τους, χωρίς να αναλώνονται σε εθνικούς ανταγωνισμούς. Ακούγεται εξωπραγματικό; Ακόμη πιο εξωπραγματικό είναι να πιστεύει κανείς ότι είναι συμβατές έννοιες η εθνική δημοκρατία και η υπερεθνική οικονομία, ακόμη πιο αφελές να νομίζει ότι μπορούμε να συνυπάρξουμε σε έναν κοινό νομισματικό χώρο με ανταγωνιστικές εθνικές οικονομίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ευρωζώνη έχει ανάγκη, τώρα και περισσότερο από ποτέ, μια υπερεθνική δημοκρατία, μια Ευρωπαϊκή Δημοκρατία με κοινούς πολιτικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς κανόνες. Η Ευρώπη βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού, από κάτω χάσκει το κενό. Το μόνο που της απομένει είναι να αλλάξει την Ιστορία. Αλλά η Ιστορία σπανίως αλλάζει από τους πραγματιστές. Το καύσιμό της είναι το όραμα.