H φορολογική αρχή που χρειάζεται η χώρα μας

Του Διομήδη Σπινέλλη*, Καθημερινή, 7.4.13

Η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων είναι ο πνεύμονας που κρατάει το κράτος μας ζωντανό, μια και φέρνει στα ταμεία του με την είσπραξη φόρων και τελών περίπου 50 δισ. ευρώ τον χρόνο. Επίσης, είναι ο φορέας αυτός που με την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της λαθρεμπορίας μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στη δίκαιη κατανομή των φορολογικών βαρών, στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας και στην απεξάρτηση της χώρας μας από ξένα δανεικά. Κι όμως, στις υπηρεσίες αυτού του φορέα θα βρούμε όλα τα στραβά του κρατικού μηχανισμού: αναποτελεσματικότητα, κακοδιοίκηση, πολιτικές παρεμβάσεις, γραφειοκρατία, διαφθορά. Συγκεκριμένα, σε κρίσιμους τομείς, όπως τον αριθμό των ελέγχων, την είσπραξη ληξιπροθέσμων οφειλών, ή τη φορολογική συμμόρφωση μαθαίνουμε ότι τα αποτελέσματα είναι πολύ χαμηλότερα από τους στόχους. Ακόμα χειρότερα, όλοι βλέπουμε καθημερινά γύρω μας ότι η φοροδιαφυγή ζει και βασιλεύει ανενόχλητη. Ετσι ο παρασιτικός κλάδος της οικονομίας μας ζει εις βάρος των τομέων που θα δημιουργούσαν θέσεις εργασίας με ανάπτυξη και εξαγωγές και διαιωνίζεται η στρεβλή παραγωγική διάρθρωση της οικονομίας μας. Ως προς την κακοδιοίκηση, το κύριο πρόβλημα είναι η διαχείριση του προσωπικού.

Ανθρωποι με γνώσεις και όρεξη για δουλειά μένουν αναξιοποίητοι, ενώ απουσία εκπαίδευσης, κινήτρων και αξιολόγησης στερεί στην υπηρεσία κάθε δυνατότητα αναβάθμισης. Δεκαετίες κομματικού εναγκαλισμού και πολιτικών παρεμβάσεων έχτισαν υπεράριθμες εφορίες στις περιοχές βουλευτών που κατείχαν θέση στο υπουργείο Οικονομικών και οδήγησαν σε ρουσφετολογικές προσλήψεις.

Επιπλέον, η κυριαρχία του νομικού φορμαλισμού και της γραφειοκρατίας αφήνουν τα λαμόγια να κοροϊδεύουν μια δυσκίνητη διοίκηση, που αδυνατεί να καινοτομήσει και να τα αντιμετωπίσει με σύγχρονες μεθόδους. Για παράδειγμα, περίπλοκοι φορολογικοί έλεγχοι εξετάζουν κυρίως την τυπική συμμόρφωση μιας επιχείρησης, ενώ δεν αξιοποιούνται σύγχρονες μέθοδοι ελέγχου, όπως η αντιστοίχιση της αγοράς των πρώτων υλών με τις καταγεγραμμένες πωλήσεις. Η πληροφορική, που θα μπορούσε να δώσει λύσεις σε πολλά προβλήματα, είναι αδύνατο να εφαρμοστεί, διότι το πλαίσιο χρηματοδότησης και εκτέλεσης των έργων είναι σχεδιασμένο για να παράγει δεινοσαύρους: τεχνολογικά ξεπερασμένα μεγαθήρια που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες. Οσο για τη διαφθορά, την κατάσταση τη συνόψισε το 1996 σε συνέντευξή του ο πρώην υφυπουργός Οικονομικών Δ. Γεωργακόπουλος, αποκαλύπτοντας το σύστημα χρηματισμού 4-4-2.

Ενα σημαντικό βήμα για την αναβάθμιση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού έγινε με τη θέσπιση του θεσμού του Γενικού Γραμματέα Δημοσίων Εσόδων πενταετούς θητείας που υπηρετεί με συγκεκριμένους στόχους και την επιλογή του μέσα από μια ανοιχτή αξιοκρατική διαδικασία. Ομως απαιτήσεις για αποτελέσματα χωρίς να έχουν δοθεί στο νέο θεσμό τα αντίστοιχα εργαλεία είναι απλώς γραφικές· όσο αυτή η κατάσταση παραμένει, θα συνεχίσουμε να τρώμε τις σάρκες μας.

Για να μπορέσει να λειτουργήσει αποτελεσματικά η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων θα πρέπει να απελευθερωθεί από το ασφυκτικό πλαίσιο της ελληνικής δημόσιας διοίκησης και να αποκτήσει τους απαιτούμενους πόρους για να τα βάλει με το τέρας της φοροδιαφυγής. Ετσι, θα πρέπει να δοθεί στον φορέα αυτόν πλήρης ευελιξία στη διαχείριση του προσωπικού: διοικητική διάρθρωση, επιλογή προϊσταμένων, αξιολόγηση, αμοιβές, κίνητρα απόδοσης και εκπαίδευση. Αντίστοιχα, ο φορέας θα πρέπει να έχει τον δικό του προϋπολογισμό και τη δυνατότητα να προμηθεύεται γρήγορα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του. Παράλληλα, θα πρέπει ο Γενικός Γραμματέας Δημοσίων Εσόδων να έχει τις αρμοδιότητες τόσο για το ΣΔΟΕ, για να έχει στη διάθεσή του μηχανισμό ελέγχων, όσο και για τη Γενική Γραμματεία Πληροφορικών Συστημάτων, για να αξιοποιηθεί αποτελεσματικά η τεχνολογία. Αλλες αρμοδιότητες που θα πρέπει να αποκτήσει ο Γενικός Γραμματέας είναι του καθορισμού όλων των διαδικαστικών θεμάτων που σχετίζονται με τη φορολογία, απελευθερώνοντας έτσι τον υπουργό Οικονομικών για να μπορεί να ασχολείται περισσότερο με τη φορολογική πολιτική. Μόνο έτσι θα μπορέσει η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων με μικρά, συνεχή και σταθερά βήματα να εκσυγχρονίσει τη δομή του φοροεισπρακτικού μηχανισμού καταργώντας ανόητες περιχαρακώσεις αρμοδιοτήτων, να απλοποιήσει τις διαδικασίες που ταλαιπωρούν τους φορολογούμενους, να κινητοποιήσει τα στελέχη της και να θεσπίσει νέους ευέλικτους και αποδοτικούς μηχανισμούς ελέγχου της φοροδιαφυγής.

Κοντολογίς, θα πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στη Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων να καινοτομήσει με αλλαγές που χρειάζεται άμεσα η δημόσια διοίκηση της χώρας μας. Οπως έχει γίνει και σε άλλες περιπτώσεις, οι καλύτερες τέτοιες πρακτικές θα μπορούν να αποτελέσουν παράδειγμα για ευρύτερη υιοθέτηση.

Τέλος, επειδή είναι επικίνδυνο να έχει τόσο διευρυμένες αρμοδιότητες ο προϊστάμενος ενός εξαιρετικά κρίσιμου τομέα, θα πρέπει να θεσμοθετηθούν τα κατάλληλα μέσα ελέγχου και λογοδοσίας, όπως τα εξής: α) Ενα συμβούλιο διοίκησης αποτελούμενο από διεθνώς καταξιωμένα στελέχη να θέτει τη στρατηγική και τους στόχους της Γραμματείας, να επιλέγει και να ελέγχει την απόδοση του Γενικού Γραμματέα και να εγκρίνει τον προϋπολογισμό της Γραμματείας καθώς και τις αποδοχές των προϊσταμένων της. β) Η Γραμματεία και ο προϊστάμενός της να αξιολογούνται ετήσια με βάση τον δείκτη κόστους οφέλους: τι κόστισε η λειτουργία της στο κράτος και πόσα έσοδα έφερε. γ) Ο κανονισμός λειτουργίας της Γραμματείας να κυρώνεται από τη Βουλή. δ) Ολοι οι ποιοτικοί και ποσοτικοί δείκτες απόδοσης της Γραμματείας καθώς και όλες οι δαπάνες των υπηρεσιών της να δημοσιεύονται καθημερινά στο Διαδίκτυο.

* Ο κ. Διομήδης Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Eχει υπηρετήσει στο υπουργείο Οικονομικών ως γενικός γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων.