Το ουγγρικό "όχι" στο ΔΝΤ και ο μύθος της αυτοδυναμίας

Του Κώστα Καλλωνιάτη
ΑΥΓΗ 15.08.10

Η απόφαση της νέας δεξιάς ουγγρικής κυβέρνησης του Βίκτορ Ορμπάν να διαχωρίσει τη θέση της από τη προηγούμενη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση και τη συμφωνία της με το ΔΝΤ-Ε.Ε. για τους όρους εκτέλεσης ενός δανείου 20 δισ. ευρώ που είχε συνάψει από το 2008 (η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που προσέφυγε στο ΔΝΤ) αποτελεί ορόσημο για τα ευρωπαϊκά προγράμματα λιτότητας και ιδιαίτερα για την Ελλάδα,
καθώς αποδεικνύει πως η παντοδυναμία της τρόικας και του "Μνημονίου" είναι ανατρέψιμη υπό ορισμένες προϋποθέσεις, αρκεί η κυβέρνηση της χώρας να έχει εναλλακτική στρατηγική και την πολιτική βούληση να την υλοποιήσει.

Η συντηρητική κυβέρνηση Ορμπάν, η οποία κέρδισε με μεγάλη διαφορά τις εκλογές του Απρίλη εισπράττοντας από τη δυσαρέσκεια του ουγγρικού λαού απέναντι στην πολυετή λιτότητα (2007-2010), είχε σημάνει εξαρχής την πρόθεσή της να αφήσει φέτος το έλλειμμα να διολισθήσει προκειμένου να χρηματοδοτήσει μέτρα (π.χ. μείωση φορολογίας) ενίσχυσης της ανάπτυξης. Όμως, κάποιες ατυχείς δηλώσεις επισήμων στις αρχές Ιουνίου για τη δημοσιονομική κρίση και κάποιες συγκρίσεις με την Ελλάδα οδήγησαν σε απότομη πτώση της αξίας του φιορινιού και του χρηματιστηρίου της χώρας. Αυτό είχε ως συνέπεια ο Ορμπάν να ανακοινώσει μέτρα για τη συγκράτηση του δημοσίου ελλείμματος, όπως τη μείωση των μισθών στον δημόσιο τομέα, την αλλαγή του φορολογικού συστήματος και την πλήρη απαγόρευση του δανεισμού σε ξένο νόμισμα.

Ωστόσο, η Ουγγαρία το δίμηνο Μαΐου-Ιουνίου είχε τη τύχη το πρόβλημά της να επισκιάζεται από τη κρίση της Ελλάδας, της Ν. Ευρώπης και του ευρώ. Έτσι, δεν μπήκε παρά ελάχιστα στο στόχαστρο των αγορών. Όταν ήλθε, λοιπόν, ο Ιούλιος και η προσοχή όλων ήταν στραμμένη στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα και το ευρώ, ο Ορμπάν ανακοίνωσε λίγο πριν τα ευρωπαϊκά στρες τεστ τη στροφή της κυβέρνησής του: ναι μεν θα διατηρούσε λίγο-πολύ τον στόχο του δημοσίου ελλείμματος στο -3,8% του ΑΕΠ, όμως θα γέμιζε τη δημοσιονομική τρύπα των 716 εκατ. ευρώ όχι με περικοπές δαπανών όπως όριζε η συμφωνία με ΔΝΤ-Ε.Ε., αλλά με τη φορολογία του κεφαλαίου των τραπεζών.

Η κίνηση αυτή έφερε την αντίδραση των τραπεζών παγώνοντας τις συνομιλίες με το ΔΝΤ-Ε.Ε. ως το φθινόπωρο, όμως συνάντησε την ευρεία επιδοκιμασία των Ούγγρων (πολλοί από τους οποίους παλεύουν να ξεπληρώσουν στεγαστικά δάνεια σε ελβετικά φράγκα ή ευρώ που έχουν αυξηθεί ως και 50%) ενισχύοντας πολιτικά τη κυβέρνηση λίγο πριν τις δημοτικές εκλογές του Οκτωβρίου. Η κυβέρνηση προσπάθησε να κεφαλαιοποιήσει την άρνησή της να συμμορφωθεί με τους όρους του ΔΝΤ μιλώντας για αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής και εθνικής ανεξαρτησίας και αψηφώντας τις κινδυνολογίες για τιμωρία της χώρας και του νομίσματός της από τις αγορές. Και είχε δίκιο. Ποιο κίνδυνο; Ποια νομισματική υποτίμηση;

Το timing ήταν το καλύτερο δυνατό. Η Ευρώπη βρισκόταν σε φάση ανάρρωσης και όλοι περίμεναν τα στρες τεστ για να επιβεβαιώσουν την υγεία των τραπεζών τους. Ποιος θα έβγαζε τα μάτια του σπεκουλάροντας σε βάρος του ουγγρικού φιορινιού και των ευρωπαϊκών τραπεζών που έχουν δανείσει μαζικά τους Ούγγρους σε ξένο συνάλλαγμα; Στην πραγματικότητα η κυβέρνηση Ορμπάν είχε μετατρέψει την αδυναμία της χώρας, δηλαδή τον μαζικό δανεισμό νοικοκυριών, επιχειρήσεων και κράτους σε ξένο συνάλλαγμα, σε ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί. Με δεδομένο ότι το 70% των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα και το 85% των στεγαστικών δανείων έχουν συναφθεί σε ξένο νόμισμα, δεν κινδύνευε από καμία μαζική φυγή κεφαλαίων και υποτίμηση του φιορινιού γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε κύμα χρεωκοπιών των οφειλετών των ευρωπαϊκών τραπεζών και, κατ' επέκταση, διαγραφή μεγάλου μέρους του ενεργητικού τους σε μία περίοδο που προσπαθούν να ωραιοποιήσουν τους ισολογισμούς τους. Πώς θα μπορούσαν οι αυστριακές, οι γερμανικές και οι ιταλικές τράπεζες που συγκεντρώνουν 94 δισ. ευρώ δανείων προς την Ουγγαρία (βλ. πίνακα) και οι ευρωπαϊκές που συγκεντρώνουν συνολικά 145 δισ. δανείων προς την Ουγγαρία (βλ. BIS) να υποστούν τέτοιο πλήγμα; Ο συστημικός χρηματοπιστωτικός κίνδυνος θα ήταν πελώριος, αν αναλογισθούμε όχι μόνον την κρίσιμη ευρωπαϊκή συγκυρία του τελευταίου τριμήνου, αλλά και την έκθεση των τραπεζών των τριών αυτών χωρών-μελών της Ευρωζώνης στις άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης με ανάλογα προς την Ουγγαρία προβλήματα.

Το κυριότερο, όμως, είναι πως δεν υπήρχε καν σοβαρός λόγος ανησυχίας για την ουγγρική μεταστροφή και "άρνηση" του ΔΝΤ.

Πρώτο, γιατί η Ουγγαρία, έχοντας ξεκινήσει από το 2008 τη προσαρμογή της οικονομίας της βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση από πολλές άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες: έτσι από εμπορικό έλλειμμα -0,1 δισ. δολ. το 2008 πέρασε σε πλεόνασμα 7,5 δισ. το 2009 και 5,6 δισ. εφέτος, ενώ από -7,1% του ΑΕΠ έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών το 2008 πέρασε στον μηδενισμό του το 2009-2010. Ακόμη, το δημόσιο έλλειμμα της χώρας από

-9,3% του ΑΕΠ το 2006 μειώθηκε σε -4% το 2009. Τέλος, η Ουγγαρία έχει διατηρήσει δανεικά κεφάλαια ικανά να εξυπηρετήσουν τα χρέη της για ένα χρόνο χωρίς νέο δανεισμό, την ίδια στιγμή που μπορεί και εκδίδει με επιτυχία ομόλογα στις διεθνείς αγορές (κάτι που π.χ. δεν μπορεί να κάνει η Ελλάδα).

Δεύτερο, γιατί η Ουγγαρία όντας μία καθαρά εξαγωγική οικονομία επωφελείται της γερμανικής και ευρωπαϊκής ανάκαμψης και λογικό είναι να βελτιώνει τη θέση της όσο συνεχίζεται η παρούσα ευνοϊκή συγκυρία.

Τρίτο, γιατί δεν υπάρχει ουσιαστικά "άρνηση" του ΔΝΤ ή της Ε.Ε., αλλά σχετική αυτονόμηση και μερική αποστασιοποίηση από τις πολιτικές τους λόγω της "κόπωσης" του ουγγρικού λαού απέναντι στα συνεχή προγράμματα λιτότητας και της ανάγκης να ενισχυθεί και να νομιμοποιηθεί πολιτικά η νέα κυβέρνηση στις προσεχείς δημοτικές εκλογές. Όχι τυχαία ξένες τράπεζες και αναλυτές μιλούν για προσωρινή διακοπή στις σχέσεις με το ΔΝΤ, ενώ οι Ούγγροι επίσημοι επανειλημμένα διακηρύττουν την προσήλωσή τους "στον στόχο της δημοσιονομικής πειθαρχίας και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας" (βλ. συνέντευξη υπουργού Οικονομίας Γκιόργκι Ματόλκσι σε «Κυρ. Ελευθεροτυπία» 8/8/10) καθώς και στον στόχο ένταξης στην Ευρωζώνη.

Είναι χαρακτηριστικό πως για ανάλογα φαινόμενα "κόπωσης" έχουν αρχίσει και μιλάνε οι εκπρόσωποι του ΔΝΤ και της τρόικας στην ελληνική περίπτωση. Εξ ου και η υποχώρηση - έστω προσωρινή - μετά την αντίδραση των συνδικάτων στο θέμα της ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ, όπως επίσης οι νουθεσίες για αναστολή στην επιβολή νέων μέτρων λιτότητας στους εργαζόμενους και για στροφή στη φορολόγηση του πλούτου.

Έχει μεγάλη σημασία, λοιπόν, να μην μπερδεύει κανείς τα φιλολαϊκά ζιγκ-ζαγκ για λόγους αυτοσυντήρησης του οικονομικού κατεστημένου και του πολιτικού συστήματος, με τις προβαλλόμενες πολιτικές ως δήθεν "εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας" ή "οικονομικής αυτοτέλειας και αυτοδυναμίας". Περιθώρια αλλαγών στη σύνθεση και τη δοσολογία της πολιτικής που υπαγορεύουν οι αστικοί θεσμοί και συμφέροντα πάντα υπάρχουν και πρέπει να αναζητούνται και να διευρύνονται όσο το δυνατόν για τη βελτίωση των όρων υπό τους οποίους μάχεται ο κόσμος της εργασίας να αλλάξει την ζωή του. Ακόμη και εάν η πρωτοβουλία γι" αυτό ανήκει στο αντίπαλο στρατόπεδο.

Όμως, θα ήταν σοβαρό λάθος να πιστέψει κανείς ότι γι' αυτό τον λόγο π.χ. η δεξιά κυβέρνηση Ορμπάν "ανακτά τώρα την εθνική της κυριαρχία και την οικονομική της ανεξαρτησία" όπως περίτρανα και φαρισαϊκά δηλώνει, πείθοντας και συμπαρασύροντας ακόμη και αριστερούς αναλυτές. Μπορεί, για παράδειγμα, να φορολογεί το τραπεζικό κεφάλαιο, αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι το 80% των τραπεζών της χώρας παραμένουν υπό ξένη ιδιοκτησία. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το εξωτερικό χρέος της (126% του ΑΕΠ), τον όγκο των ξένων άμεσων επενδύσεων στη βιομηχανία και την μεγάλη εξωστρέφεια της χώρας (το εξωτερικό εμπόριο από 129% του ΑΕΠ το 1999 ανήλθε σε 163% το 2008) λένε πολλά για τις μελλοντικές σχέσεις της με το ΔΝΤ και την Ε.Ε... Η έννοια της οικονομικής αυτοδυναμίας, ιδίως για μικρές ανοιχτές οικονομίες όπως η ουγγρική ή η ελληνική, είναι ένα φανταστικό κατασκεύασμα που προορίζεται... μόνον για εσωτερική πολιτική κατανάλωση.

Απαιτήσεις ξένων τραπεζών προς την Ουγγαρία σε δισ. δολάρια μέχρι τέλος Δεκεμβρίου 2009

`Χώρα`Απαιτήσεις

`Αυστρία`37,0

`Γερμανία`31,9

`Ιταλία`25,0

`Βέλγιο`17,2

`Γαλλία`11,1

`Ολλανδία`3,5

`Αγγλία`2,1

`Ιαπωνία`1,7

`Ισπανία`1,2

Οι 10 μεγαλύτερες ουγγρικές τράπεζες

`Τράπεζα`Σύνολο ενεργητικού

`ΟΤΒ`36,2

`MKB`11,5 πλειοψηφία της BayemLB

`K&H`11,3 πλειοψηφία της KBC

`Erste Bank`10,7

`CIB`10,2 πλειοψηφία της Intesa SanPaolo

`Raiffeisan`8,8

`Unicredit Bank`4,2

`Budapest Bank`3,4 πλειοψηφία της GE

`FHB Mortgage Bank`3,0

`Citibank Hungary`NA