Γεωστρατηγική εθνική ενότητα

Του Δημήτρη Ψυχογιού, BHMA

Ήταν πολύ  ενδιαφέρουσα η συνέντευξη του Αλέξη Τσίπρα στον Παύλο Παπαδόπουλο που δημοσίευσε χθες το Βήμα (Αλέξης Τσίπρας: Δεν θα κυβερνήσω μόνο με στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, 23/2/14). Μάθαμε πως, καίτοι ο ΣΥΡΙΖΑ θα έχει αυτοδυναμία, στην κυβέρνησή του θα υπάρχουν, εκτός από στελέχη του κόμματος, «προσωπικότητες κύρους, εξωκοινοβουλευτικοί και εξειδικευμένοι τεχνοκράτες»· ότι θα σχηματίσει «μικρό και ευέλικτο» κυβερνητικό σχήμα· ότι υπάρχουν ήδη έτοιμα νομοσχέδια και προεδρικά διατάγματα για «νέο μοντέλο διακυβέρνησης» και «ουσιαστική διοικητική μεταρρύθμιση» – που θα υλοποιηθούν μάλιστα «προτού ορκιστεί η κυβέρνηση»! Στα προεκλογικά μπαλκόνια, υποθέτω. Θα συλληφθεί η φοροδιαφυγή και θα πληρώσουν οι έχοντες, θα υπάρξει επέμβαση στις τράπεζες που ανακεφαλαιοποιήθηκαν με δημόσιο χρήμα, θα απαλειφθούν οι επιπτώσεις των μνημονίων για τους ασθενέστερους – και κυρίως «Μόλις εκλεγούμε θα ζητήσω έκτακτη σύγκληση Συνόδου Κορυφής της ΕΕ με θέμα τη συλλογική και αλληλέγγυα αντιμετώπιση της κρίσης δημοσίου χρέους», δηλώνει. Οπότε διεξάγεται ο εξής διάλογος  Παπαδόπουλου-Τσίπρα:

Ερώτηση: Σε μια ευρωπαϊκή διαπραγμάτευση πρέπει να διαθέτεις ισχυρά χαρτιά. Ποιά είναι τα δικά σας;

Απάντηση: Η Ευρώπη γνωρίζει οτι η Ελλάδα είναι ο ισχυρός ενεργειακός εταίρος του 2020. Γνωρίζουν οι υπόλοιποι εταίροι ότι η χώρα δεσπόζει στη ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη ενεργειακή ζώνη της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, που ξεκινά από το Ισραήλ, περνά από την Κύπρο και περιλαμβάνει το Αιγαίο, το Λιβυκό και το Ιόνιο.

Ερώτηση: Το κλειδί της διαπραγμάτευσης είναι γεωπολιτικό;

Απάντηση: Σε σημαντικό βαθμό, ναι. Δεν υπάρχει αμφιβολία οτι η έκβαση της διαπραγμάτευσης συναρτάται με την ισχυρή γεωπολιτική και ενεργειακή δυναμική της χώρας. Στη μεγάλη διαπραγμάτευση ερχόμαστε με όπλο το μέλλον.

Υπενθυμίζω κάποια στοιχεία: Στην Κύπρο, οι υπεράκτιες σεισμικές έρευνες ξεκίνησαν το 2006 και σήμερα, 8 χρόνια μετά, δεν έχουν ολοκληρωθεί οι διερευνητικές γεωτρήσεις στο «Οικόπεδο 12», οι οποίες άρχισαν τον Σεπτέμβριο του 2011, πριν δυόμιση χρόνια. Για το πότε θα αρχίσει η παραγωγή, κανείς δεν κάνει πια προβλέψεις. Στο Ισραήλ, οι έρευνες σε θαλάσσιες περιοχές του άρχισαν το 1999 και ως πέρυσι που άρχισε η παραγωγή αερίου από το κοίτασμα Ταμάρ πέρασαν ακριβώς 14 χρόνια (συνοπτικές πληροφορίες, εδώ). Στην περιοχή του Ταμάρ το βάθος της θάλασσας είναι 1.800 μέτρα, όσο περίπου και στο κυπριακό «Οικόπεδο 12». Στο Ιόνιο, σε αντίστοιχες αποστάσεις από την ξηρά, τα βάθη ξεπερνούν τα 2.500 μέτρα και φθάνουν τα 5.300 μέτρα, είναι η βαθύτερη περιοχή της Μεσογείου – και εξαιρετικά σεισμογόνος, θυμηθήκαμε πάλι πρόσφατα. Είναι επίσης γνωστή η αποτελεσματικότητα του ελληνικού δημοσίου σε σχέση με αυτή του Ισραήλ ή της Κύπρου.

Αν τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα μελέτης των στοιχείων, παραχώρησης αδειών για έρευνες, κτλ,  που έχει ορίσει η ελληνική κυβέρνηση, οι  ενδιαφερόμενοι θα αρχίσουν το 2017-19 να μελετούν την περιοχή. Από καθαρά τεχνική άποψη, οι χρόνοι έχουν περίπου ως εξής: αφού δοθούν οι άδειες, οι πρώτες γεωτρήσεις (ή και νέες  σεισμικές έρευνες) απαιτούν 2-3 χρόνια. Όπου εντοπιστεί αέριο θα χρειαστούν άλλα 3-4 χρόνια για παραγωγικές γεωτρήσεις και μετά περί τα 7 για την ανάπτυξη της παραγωγής από τα βάθη της θάλασσας και τη μεταφορά του αερίου στην ξηρά (σχετικά με αυτά, βλέπε εδώ).

Αν υλοποιηθεί το καλύτερο σενάριο, με τους μικρότερους χρόνους, παραγωγή αερίου θα έχουμε το 2029, σε 14 χρόνια από  σήμερα δηλαδή, όπως και στο Ισραήλ. Αν υλοποιηθεί το δυσμενές λόγω της γεωλογικής διαμόρφωσης της περιοχής, το 2033. Χωρίς να υπολογίζουμε καθυστερήσεις που μπορεί να οφείλονται σε πολιτικούς ή επιχειρηματικούς λόγους: ο αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, το μεγάλο γεωστρατηγικό και ενεργειακό σχέδιο της πριν τον κ. Τσίπρα γενιάς ελλήνων πολιτικών, δεν έγινε ποτέ για πολιτικούς και επιχειρηματικούς λόγους. Και οι πρώτες συμφωνίες με τη Βουλγαρία και τη Ρωσία είχαν υπογραφεί πριν 20 χρόνια, το 1994. Προφανώς, αν οι ξένοι επενδυτές λάβουν σοβαρά υπόψη τους τις απειλές του κ. Τσίπρα «ότι δεν θα αναγνωρίσει καμιά συμφωνία εκχώρησης εθνικού πλούτου» δεν πρόκειται να αγοράσουν δικαιώματα έρευνας, όλα θα καθυστερήσουν. Θα περιμένουν να δουν μήπως εκλεγεί, αν εκλεγεί τι θεωρεί «επένδυση» και τι «εκχώρηση» και αναλόγως θα αποφασίσουν.

Με βάση τα παραπάνω, μου φαίνεται λογική η εκτίμηση πως η Ελλάδα θα είναι (αν είναι) «ισχυρός ενεργειακός εταίρος» περί το 2035 – και σε καμιά περίπτωση πριν το 2030. Το 2020 το πολύ θα έχουν ξεκινήσει οι διερευνητικές γεωτρήσεις, υπό τον όρο φυσικά ότι θα προκύψουν ενθαρρυντικές ενδείξεις για εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα από τα στοιχεία των περυσινών σεισμικών ερευνών που μελετούν αυτή την εποχή οι ενδιαφερόμενες εταιρείες.

Αλλά το αν κάποιο κοίτασμα είναι εκμεταλλεύσιμο δεν είναι μόνο τεχνικό ζήτημα, δεν εξαρτάται μόνο από τις ποσότητες αερίου που περιέχει, το βάθος της θάλασσας, την απόσταση από την ξηρά, τα προβλήματα που θέτει η σεισμικότητα της περιοχής. Πρωτίστως εξαρτάται από τις τιμές της εποχής που θα αρχίσει να διατίθεται. Και εδώ υπάρχει πρόβλημα: η νέα τεχνολογία εξόρυξης "σχιστολιθικού αερίου" που άρχισε να χρησιμοποιείται στην Αμερική είχε ως αποτέλεσμα η τιμή του φυσικού αερίου εκεί να είναι σήμερα η μισή σε σχέση με την Ευρώπη και το 1/3 της τιμής του υγροποιημένου φυσικού  αερίου που αγοράζουν οι χώρες  της  Ασίας (στοιχεία, εδώ). Επειδή και στην Ευρώπη υπάρχουν σχιστόλιθοι, επειδή οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες πληρώνουν την ενέργεις 30% ακριβότερα από όσο οι αμερικανικές (και οι ελληνικές ακόμα περισσότερο), η χρησιμοποίησή τους γίνεται όλο και πιο πιθανή. Δεν είναι καθόλου σίγουρο λοιπόν ότι τα κοιτάσματα αέριου της Ανατολικής Μεσογείου, όσο μεγάλες ποσότητες και αν περιέχουν, θα είναι οικονομικά εκμεταλλεύσιμα με ορίζοντα τη δεκαετία του 2030. Επομένως, ακόμα και αν υπάρχει αέριο στο Ιόνιο ή στο Λιβυκό, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα υπάρξουν εταιρείες που θα διακινδυνεύσουν να επενδύσουν τα τεράστια κεφάλαια που απαιτούνται για την εξόρυξή του.

Δεν είμαι ειδικός, προσπαθώ απλώς να είμαι ενημερωμένος πολίτης για να μπορώ να συζητώ με τους ταξιτζήδες όταν μου λένε πως «τα μνημόνια τα έκαναν για να μας φάνε τα πετρέλαιά μας», του «υδατάνθρακές μας» που λέει και ο Πάνος Καμμένος. Ο Ραφαήλ Μωυσής (που είναι ειδικός ως πρώην διοικητής της ΔΕΗ και αντιπρόεδρος του ΙΟΒΕ) μιλώντας στην ημερίδα που οργάνωσαν η Kantor, το ΕΛΙΑΜΕΠ , το ΙΟΒΕ, η Κίνηση Πολιτών και η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς  στο Megaron Plus με θέμα ««Το ενεργειακό δίλημμα της χώρας – αναπτυξιακό και γεωπολιτικό» τόνισε: «Αλίμονο αν περιμένουμε τα έσοδα από τους εγχώριους υδρογονάνθρακες για να βγούμε από την κρίση». Περιλήψεις των εισηγήσεων υπάρχουν εδώ, και εδώ το βίντεο της εκδήλωσης – για όσους θέλουν να προφυλαχθούν από τις συνωμοσιολογικές αναλύσεις και να εκτιμήσουν καλύτερα ποια είναι τα ενεργειακά προβλήματα και οι προοπτικές επίλυσης τους.

Όμως υπάρχει και ιδεολογικό ζήτημα στη τοποθέτηση του κ. Τσίπρα περί «ισχυρής γεωπολιτικής και ενεργειακής δυναμικής της χώρας»: ποτέ στην ιστορία της Αριστεράς η γεωπολιτική δεν υπήρξε εργαλείο πολιτικής ανάλυσης δεδομένου ότι αφορά τακτικές κρατών (που χρησιμοποιούν και χρυσοπληρωμένες ΜΚΟ αν χρειαστεί). Για την Αριστερά, σε όλες της τις εκφάνσεις, ποτέ το κράτος δεν ήταν οντότητα που «δεν έχει εχθρούς και φίλους αλλά συμφέροντα», κατά την κλασική διατύπωση του Ντε Γκωλ. Οι γεωπολιτικές τακτικές των υπουργείων Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας, για παράδειγμα, εκφράζουν πολιτικούς, πολιτιστικούς και ιδεολογικούς συσχετισμούς στο εσωτερικό των δύο χωρών – εκφράζουν ακόμα και συμφέροντα υπουργών που παίρνουν μίζες και μεγιστοποιούν προπαγανδιστικά την  «τουρκική απειλή» (ελληνική, αντίστοιχα) για να παραγγείλουν περισσότερα όπλα.

Πολύ περισσότερο, κανένα αριστερό κόμμα, σε καμιά χώρα, δεν στήριξε το πολιτικό του πρόγραμμα για κοινωνική πολιτική σε γεωπολιτικές αναλύσεις, στο τι συμφέροντα και τι σχέδια έχουν στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή άλλες μικρές ή μεγάλες χώρες, ώστε να τα υπηρετήσει αυτά, να εξασφαλίσει «προσόδους χωροφύλακα» για να έχει «κοινωνικό κράτος». Η Αριστερά, στόχευε πάντα να αναπτύξει την οικονομία της χώρας και να μοιράσει δικαιότερα τον πλούτο και τα εισοδήματα. Και σε ό,τι αφορά τις διεθνείς σχέσεις, να προωθήσει την ειρήνη και την ασφάλεια – στο πλαίσιο αμοιβαίων συμφερόντων και win-win παιγνίων, που θα έλεγε και ο Γιώργος Παπανδρέου.

Αλλά μπορεί ο κ. Τσίπρας να απαντήσει «αριστερές αρχές θα έχει η κυβερνητική μας πολιτική, εσωτερική και εξωτερική, όμως είμαστε σε σύγκρουση με την τρόικα, χρησιμοποιούμε όλα τα μέσα». Μεταξύ αυτών και το ότι η Ελλάδα "δεσπόζει στη ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη ενεργειακή ζώνη της Νοτιοανατολικής Μεσογείου ". Μα τα ίδια έχει πει και ο Αντώνης Σαμαράς,  πολύ νωρίτερα, για παράδειγμα πέρυσι τέτοια εποχή σε συνέδριο της International Herald Tribune για την ενέργεια. Η Ελλάδα

έχει αναβαθμίσει τον γεωπολιτικό της ρόλο … Αρκεί  να ρίξετε μια ματιά στον χάρτη για να διαπιστώσετε, ότι η Ελλάδα, που μαζί με την Κύπρο, βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, «κάθεται» κυριολεκτικά πάνω στους κύριους δρόμους ανεφοδιασμού ολόκληρης της Ευρώπης σε πετρέλαιο. Και της Νότιας Ευρώπης σε φυσικό αέριο…. Και τώρα που ενεργειακοί πόροι έχουν ήδη ανακαλυφθεί στις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες  - στις ΑΟΖ - της Κύπρου και του Ισραήλ, αλλά φημολογείται με υψηλό βαθμό βεβαιότητας, ότι υπάρχουν και επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στη νοτιο-ανανατολική Μεσόγειο, ο ρόλος και η σημασία της Ελλάδας πολλαπλά αναβαθμίζονται.

Τα ίδια ακριβώς επαναλαμβάνει και ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, εντάσσοντάς τα σε συγκρουσιακή λογική απέναντι στους δανειστές, που στον πρωθυπουργό δεν φαίνεται να υπάρχει. Επιτεύχθηκε εθνική ενότητα στον κοινό παρονομαστή «είμαστε σπουδαίοι γεωπολιτικά». Ενωμένοι θα το φωνάζουμε όλοι μαζί δυνατά για να κάνουμε τους δανειστές να το καταλάβουν γιατί ως τώρα δεν το έχουν αντιληφθεί, αλλιώς δεν θα μας φέρονταν έτσι.

Τέτοια προσεγγίσεις είναι κυρίαρχες σε δεξιούς και ακροδεξιούς κύκλους και συνδυάζονται με αλυτρωτικούς επιθετικούς σχεδιασμούς  – η αξία τους φάνηκε περίτρανα στην περίπτωση της Κύπρου, που τα μυθώδη κοιτάσματα της είχαν καταστήσει, υποτίθεται, «διεθνή παίκτη».  Σκουπίδια ήσαν οι αναλύσεις τους, απέδειξε η ώρα της κρίσης.

Τους γεωπολιτικούς ισχυρισμούς για τη «στρατηγική σημασία της Ελλάδας» τους διαβάζουμε δεκαετίες (τώρα εμπλουτίστηκαν με τα ενεργειακά). Είναι αντίστοιχο ιδεολόγημα με το ότι είμαστε «κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της δημοκρατίας» και μας χρωστάνε οι Ευρωπαίοι. Στην ουσία, όταν μικρά κράτη επικαλούνται τη «στρατηγική τους σημασία»  απέναντι σε υπέρτερες δυνάμεις, είναι σαν να λένε «δεν έχουμε γρόσια και γράμματα, έχουμε όμως άρματα». Είμαστε νταήδες, παληκάρια, μπορούμε να γίνουμε επικίνδυνοι ή να σας φανούμε χρήσιμοι. Δώστε κάτι  αν θέλετε να έρχεται πετρέλαιο και αέριο στα σπίτια και στα εργοστάσιά σας. Κάπως σαν παλιοί δερβέναγες που έπαιρναν διόδια ή σαν τους σημερινούς Ουκρανούς που περνούν από το έδαφός τους οι ρωσικοί αγωγοί αερίου. Δεν τους έσωσαν από τα χειρότερα. Στην πραγματικότητα, το μόνο γεωπολιτικό ατού που έχουμε είναι ότι, αν μας αφήσουν να καταρρεύσουμε, θα δημιουργηθεί επικίνδυνη αστάθεια στην περιοχή γιατί κανείς δεν ξέρει ποια πολιτική δύναμη και με ποια μέσα θα κυριαρχήσει στη χώρα μας – και σε τι εξωτερικές περιπέτειες μπορεί να την οδηγήσει.

«Στη μεγάλη διαπραγμάτευση ερχόμαστε με όπλο το μέλλον», έκλεισε με σύνθημα την γεωπολιτική ανάλυσή του ο κ. Τσίπρας. Ακατανόητο πως μπορεί το μέλλον να είναι όπλο για οποιονδήποτε αλλά η φράση είναι ωραία, γλυκιά και ελπιδοφόρα, λυρική και επική ταυτόχρονα. Πριν δύο χρόνια, αν γινόταν πρωθυπουργός, θα πήγαινε στη διαπραγμάτευση με «πυρηνικό όπλο»: τη στάση πληρωμών   που θα οδηγούσε σε «φαινόμενο ντόμινο στις χρηματοπιστωτικές αγορές και θα δημιουργούσε μια καταστροφική θύελλα σε όλη την Ευρώπη» – τα είχε πει στο βρετανικό Channel 4 αυτά, ανάμεσα στις εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου. Από πυρηνική δύναμη γίναμε αεριούχος δύναμη – και δερβεναγάδες.

Αν το μέλλον είναι όπλο, μάλλον εμάς απειλεί. Γιατί δυστυχώς το δημοσιονομικό πλεόνασμα δεν καλύπτει το τεράστιο πολιτικό έλλειμμα που αποκαλύπτουν οι αναφορές σε «ισχυρό ενεργειακό εταίρο» και σε «αναβαθμισμένη (ή δεσπόζουσα) γεωπολιτική θέση».