Stuart Hall: Η ελεύθερη κραυγή τών Αντιλών στο δυτικό κόσμο

  Του Βασίλη Καλαμαρά, Ελευθεροτυπία

Ο Στιούαρτ Χολ, ο νονός του όρου «πολυπολιτισμικότητα» στις ανθρωπιστικές σπουδές, δεν βρίσκεται πλέον ανάμεσά μας. Ηταν 82 ετών και στις φλέβες του κύλαγε αίμα από την Ινδία, την Αφρική και τη Μεγάλη Βρετανία. Κρεολός με βρετανική εκπαίδευση, με αφροαμερικανική συνείδηση και μαύρο ασυνείδητο. Είχε γεννηθεί στην Τζαμάικα, η οποία είχε υπάρξει αποικία της πάλαι ποτέ κραταιάς Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Η πρώην αποικία έστελνε ένα από τα καλύτερα τέκνα της στη μητρόπολη, για να πάρει, κατά κάποιο τρόπο, την «εκδίκησή» της. Οι υπηρέτες του νεοφιλελευθερισμού πρέπει να ανακουφίστηκαν, αφού περισσότερο από έξι δεκαετίες είχαν μέσα στα πόδια τους μία ευδιάκριτα μαχητική φωνή της Αριστεράς -μέσα από το περιοδικό «Marxism Today» και την επιθεώρηση «New Left Review»-, η οποία περιέγραψε το πολιτικό φαινόμενο Μάργκαρετ Θάτσερ, επινοώντας τον όρο «θατσερισμός». Η παλιά γενιά του Εργατικού Κόμματος, ο Νιλ Κίνοκ και ο Τόνι Μπλερ, χρωστάνε πολλά στη σκέψη του, όμως ο Στιούαρτ Χολ ανέκρουσε πρύμναν, καθώς έβλεπε ημέρα με την ημέρα η πλειονότητα της σοσιαλδημοκρατίας να αγκαλιάζει και τελικώς να εγκολπώνεται το πρόταγμα του νεοφιλελευθερισμού.

Διαπίστωσε με τον πιο εναργή τρόπο ότι το κράτος πρόνοιας, το οποίο καθιέρωσε και υπερασπίστηκε η παλαιά γενιά των Εργατικών, ποδοπατείται και στραπατσάρεται από το δόγμα του κοινωνικού σοκ, το οποίο εφάρμοσε κυνικότατα και αντεργατικά η Θάτσερ. Εν ολίγοις, η νέα γενιά των Εργατικών δεν επαναδιαπραγματεύτηκε το κοινωνικό συμβόλαιο, αλλά το άφησε να ακολουθήσει τη «λογική» μιας κοινωνίας η οποία κινείται φυγόκεντρα σε δύο ταχύτητες.

Το πλαίσιο αυτής της κίνησης -υποστήριζε- οριοθετήθηκε από την απληστία των επιχειρήσεων και την ιδιωτικοποίηση των αναγκών. Σ' αυτό το αποτέλεσμα για το οποίο δεν θα πρέπει να αισθάνονταν και πολύ υπερήφανοι οι νέοι ηγήτορες του Εργατικού Κόμματος, δόθηκε το ευφημιστικό όνομα «εκσυχρονισμός».

Επειτα από δεκαεπτά χρόνια διακυβέρνησης από τη Θάτσερ, η οποία έφερε το θατσερισμό και την απόλυτη φιλελευθεροποίηση όλης της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, οι τύποις σοσιαλιστές επινόησαν τον όρο «ενεργητική κυβέρνηση». Η «διακυβέρνηση με επιχειρηματικά κριτήρια», προωθούσε τον ανταγωνισμό μεταξύ των προμηθευτών υπηρεσιών, ευνοούσε τη μετάβαση από τη γραφειοκρατία στην «κοινότητα», εστίαζε όχι στις εισροές αλλά στις αποδόσεις, επαναπροδιόριζε τους πελάτες ως καταναλωτές και έδειχνε να προτιμάει τους μηχανισμούς της αγοράς από εκείνους της δημόσιας διοίκησης. Επομένως η ουσία και το πνεύμα, μετά την περίοδο τού θατσερισμού ήταν ίδια, το μόνο που άλλαζε ήταν τα ονόματα και οι τρόποι.

Η ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία στα πρώτα βήματά της συνδέθηκε με την ίδρυση, το 1964, του τμήματος Πολιτιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, από κοινού με τους Ρίτσαρντ Χόγκαρντ και Ρεϊμόντ Ουίλιαμς. Ακολούθως, και χωρίς ποτέ να απωλέσει τον έγκυρο παρεμβατικό και αριστερό του λόγο, δίδαξε κοινωνιολογία στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Open University).

Ο Στιούαρτ Χολ ποτέ δεν ντράπηκε για την καταγωγή του, για το ότι γεννήθηκε και έζησε ως κρεολός, γιατί αποτέλεσε την ελευθερόφρονα κραυγή του συμπλέγματος των Αντιλών στο δυτικό κόσμο. Δεν ενεδύθη ποτέ τα ρούχα του λευκού πολίτη, γιατί γνώριζε ότι αποτελούσε εξαίρεση και ως εξαίρεση έπρεπε να δραστηροποιηθεί (και) στο περιβάλλον του πανεπιστημίου.

Εξ ου και επέλεξε να μελετήσει την ηγεμονία και τις πολιτιστικές σπουδές, με τη μεθοδολογία του μεταγκραμσιανού λόγου. Το κέντρο του ενδιαφέροντός του κινήθηκε στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται η γλώσσα, στο πλασίο της εξουσίας, των θεσμών, της πολιτικής και της οικονομίας. Η θεωρία του παρουσιάζει τους πολίτες παραγωγούς και καταναλωτές πολιτισμού, ακολουθώντας τη σκέψη του Γκράμσι για συγκατάθεση και εξαναγκασμό.

Ο Τζαμαϊκανός διανοητής πίστευε ότι τα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης παίζουν κεντρικό ρόλο στην κοινωνική παραγωγή των ειδήσεων, τα οποία προσπαθούν ν' αντλήσουν οφέλη από την προβολή και την αναπαραγωγή μακάβριων εγκληματικών ιστοριών.

Επίσης, αποπειράθηκε να δείξει τη σχέση τους με τη φυλετική προκατάληψη, γι' αυτό έθεσε στο τραπέζι της συζήτησης τις έννοιες της πολιτιστικής ταυτότητας, της φυλής, της εθνικότητας. Οι ρίζες καταγωγής του τον ώθησαν να ερευνήσει ιδιαίτερα τις πολιτικές δημιουργίας ταυτότητας πολιτών, οι οποίες εκφράζονταν από την πολύχρωμη και πολυπολιτισμική Μαύρη Διασπορά.

Στα ελληνικά μπορείτε να τον αναζητήσετε στα συγγράμματα «Η διαμόρφωση της νεωτερικότητας» -από κοινού με τον Μπραμ Γκίμπεν- και «Η νεωτερικότητα σήμερα» - συνυπογράφει με τους Ντέιβιντ Χελντ και Αντόνι ΜακΓκριου (εκδόσεις «Σαββάλα»). Και στο συλλογικό τόμο «Η απραγματοποίητη δημοκρατία» (εκδόσεις Futura).