Πανικός για παγκόσμιο αποπληθωρισμό

Tου Ιμμάνιουελ Βάλλερστάϊν,  www.aftercrisisblog.blogspot.gr, 

  © Immanuel Wallerstein :  Panic About World Deflation (1.2.2014)

Όχι πολύ καιρό πριν, οι ειδήμονες και οι επενδυτές έβλεπαν τις «αναδυόμενες αγορές» - ένας ευφημισμός για την Κίνα, την Ινδία, τη Βραζιλία και κάποιους άλλους - ως σωτήρες της παγκόσμιας οικονομίας. Ήταν αυτοί που θα στήριζαν με διατηρήσιμο τρόπο την ανάπτυξη και κατά συνέπεια τη συσσώρευση κεφαλαίου, την ώρα που οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ιαπωνία ήταν διστακτικές στον παλιό παραδοσιακό ρόλο τους ως στυλοβάτες του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος. Έτσι, είναι αρκετά εντυπωσιακό που τις δύο τελευταίες εβδομάδες του Ιανουαρίου, η Wall Street Journal (WSJ), η Main Street, οι Financial Times (FT), το Bloomberg, η New York Times (NYT) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), όλοι μαζί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την «κατάρρευση» αυτών των ίδιων αναδυόμενων αγορών, ανησυχώντας ιδιαίτερα για τον αποπληθωρισμό, που θα μπορούσε να είναι «μεταδοτικός». Μου ακούγεται σαν πανικός μόλις και μετά βίας συγκαλυμμένος.  Πρώτον, μια λέξη για τον αποπληθωρισμό. Μια «ήρεμη» αγορά είναι εκείνη κατά την οποία οι ονομαστικές τιμές δεν πέφτουν, και μόνον ανηφορίζουν με αργό ρυθμό. Αυτό επιτρέπει στους πωλητές και τους αγοραστές να προβλέπουν με εύλογη βεβαιότητα, ποιες αποφάσεις είναι οι βέλτιστες γι' αυτούς. Οι παγκόσμιες αγορές δεν είναι ήρεμες με την έννοια αυτή, εδώ και κάμποσο διάστημα. Πολλοί αναλυτές χρονολογούν την αρχή της διάβρωσης αυτής της ηρεμίας από τη στροφή του 2008 στις αγορές ενυπόθηκων δανείων στις ΗΠΑ. Απο την πλευρά μου βλέπω να αρχίζει η διάβρωση της ηρεμίας αυτής κατά την περίοδο 1967-1973, και να συνεχίζεται από τότε.

Η αγορά δεν είναι ήρεμη, αν υπάρχει είτε σημαντικός αποπληθωρισμός είτε υψηλός πληθωρισμός. Αυτά τα δύο είναι στην πραγματικότητα το ίδιο πράγμα ως προς τις επιπτώσεις τους στην πραγματική απασχόληση, και κατά συνέπεια στην παγκόσμια ενεργό ζήτηση για την παραγωγή προϊόντων κάθε είδους. Είτε για τον ένα είτε για τον άλλο λόγο μειώνεται η πραγματική παγκόσμια απασχόληση, το αποτέλεσμα είναι παρόμοιο: Και στις δύο περιπτώσεις, και η συντριπτική πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού πραγματικά υποφέρει με οξύ τρόπο, αλλά και προκύπτει μια τεράστια αύξηση της αβεβαιότητας, η οποία τείνει να παγώσει ακόμη περισσότερο τις παραγωγικές επενδύσεις, γεγονός που οδηγεί σε περισσότερη δυστυχία και περισσότερο πάγωμα επενδύσεων. Είναι ένας φαύλος κύκλος.

Για να είμαστε ακριβείς, ορισμένοι μεγάλοι κεφαλαιοκράτες είναι σε θέση να επωφεληθούν από αυτή την κατάσταση, μέσω πανούργων οικονομικών χειρισμών, που συνίστανται στην κερδοσκοπία. Το πρόβλημά τους είναι ότι αναλαμβάνουν μεγάλο κίνδυνο - το ρίσκο είτε να συμβεί μαζική ανατίμηση των περιουσιακών στοιχείων τους, είτε χρεοκοπία. Ωστόσο, σε τελευταία ανάλυση, οι κερδοσκόποι αυτοί έχουν τουλάχιστον μια ευκαιρία να αποκομίσουν μεγάλα κέρδη. Η πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα χάσει, συχνά σε μεγάλο βαθμό.

Τι περιέχεται σ' αυτά τα ρεπορτάζ πανικού; Ο Michael Arnold στην WSJ, ερωτά: «Άραγε, οι ρευστοποιήσεις θα αναγκάσουν τις κεντρικές τράπεζες στις αναδυόμενες αγορές να αυξήσουν τα επιτόκια;» Λέει ότι η αναταραχή προκλήθηκε από «απογοητευτικά στοιχεία για την ανάπτυξη» στην Κίνα και από την υποτίμηση του νομίσματος της Αργεντινής. Ο Arnold ανησυχεί ιδιαίτερα για την Ινδία και την Ινδονησία, οι οποίες έχουν «μεγάλα φορτία χρέους και μεγάλη εξάρτηση από τον ξένο δανεισμό», και κατά συνέπεια σπεύδουν να περιορίσουν τον πληθωρισμό. Αναφέρει την Τουρκία ως μια άλλη προβληματική ζώνη.

Ο Hal Μ. Bundrick στην Main Street τονίζει τη μετάδοση. Αναφέρει, τόσο την διαφοροποίηση στη νομισματική πολιτική των ΗΠΑ, όσο και τις ανησυχίες για την Κινεζική οικονομία, καθώς επίσης την πολιτική αναταραχή στην Τουρκία, στην Αργεντινή και στην Ουκρανία ως παράγοντες «που επισπεύδουν την πτωτική πορεία». Παραπέμπει σε έναν Ρώσο manager τράπεζας για την πτώση του ρουβλίου και για μια ατμόσφαιρα «κοντά στον πανικό». Λέει ότι αυτός ο πανικός «περνά από τις αναδυόμενες στις ανεπτυγμένες [αγορές], μέσω της επενδυτικής ψυχολογίας».

Ο Gavyn Davies των FT τιτλοφορεί την αφήγησή του, «Θα εκτροχιάσει ο αναδυόμενος κόσμος την παγκόσμια ανάκαμψη;» Λέει ότι τα αναδυόμενα νομίσματα βρίσκονται «σε ελεύθερη πτώση». Βλέπει επίσης την Κινεζική αναπτυξιακή επιβράδυνση ως το βασικό ζήτημα, ιδίως μέσω της επίδρασής της στις «οικονομίες - προμηθευτές» (δηλαδή στις χώρες που πωλούν προϊόντα του πρωτογενούς τομέα στην Κίνα) - ειδικότερα τη Βραζιλία, Ρωσία και Νότια Αφρική. Λέει ότι το «αγκάθι μιας πιστωτικής φούσκας» δεν είναι πρόβλημα μόνον της Κίνας, αλλά και της Τουρκίας, της Ινδίας και της Ινδονησίας. Αν η Κινεζική μείωση του βαθμού ανάπτυξης συνεχισθεί σε μεγαλύτερο βαθμό, θα απειλήσει να προκαλέσει «ανανεωμένη παγκόσμια ύφεση». Τελειώνει με μια ελαφρώς αισιόδοξη νότα, την παίρνει όμως και αυτήν πίσω αμέσως, λέγοντας ότι οι προσομοιώσεις του (η βάση της ήπιας αισιοδοξίας του), βασίζονται σε παλιά πρότυπα, που μπορεί πλέον να μην είναι αξιόπιστα.

Ο Ralph Atkins στους FT μιλά για «το φάσμα του αποπληθωρισμού». Ο αποπληθωρισμός, ακόμη και αν είναι θετικός βραχυπρόθεσμα, είναι «ασφαλώς αρνητικός για τις μετοχές» μακροπρόθεσμα. Η ιδιαίτερη ανησυχία του φαίνεται να είναι η ζώνη του ευρώ. Αφού παραθέτει τα επιχειρήματα άλλων για να εκθέσει την αισόδοξη πλευρά, ο ίδιος καταλήγει λέγοντας ότι «το φάσμα του αποπληθωρισμού φορούσε τον μανδύα που τον έκανε αόρατο».

Και ένα όχι λιγότερο σημαντικό πρόσωπο, αλλά η ίδια η Κριστίν Λαγκάρντ, η Γενική Διευθύντρια του ΔΝΤ, είπε στις συναθροισμένες μορφές του κατεστημένου στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, ότι υπάρχει παγκόσμια απειλή για τις αγορές, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες κάνουν περικοπές στη ρευστότητα που παρέχουν για αναζωογόνηση της οικονομίας. Υπάρχει ένας «νέος κίνδυνος στον ορίζοντα, και θα πρέπει να παρακολουθείται στενά». Η Λαγκάρντ αναφέρεται στις «δευτερογενείς επιδράσεις... στις αναδυόμενες αγορές».

Την ίδια εβδομάδα, το πρακτορείο Bloomberg είχε ένα κύριο άρθρο που άρχιζε με τις λέξεις «οι οικονομίες των αναδυόμενων αγορών πέρασαν μια σκληρή εβδομάδα». Βλέπει τις αναδυόμενες αγορές ως υπερβολικά συνδεδεμένες με το δολάριο ΗΠΑ και συνεπώς «υπερβολικά ευαίσθητες στις διακυμάνσεις - πραγματικές ή φανταστικές - της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ». Έτσι συμβουλεύει την κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) των ΗΠΑ, να μην «κάνει περικοπές υπερβολικά σύντομα», και όπως θα αναμενόταν, τις αναδυόμενες χώρες, να «βελτιώσουν τις πολιτικές τους».

Και ο μη εξαιρετέος Landon Thomas στους NYT [βλ. άρθρο του για τις τράπεζες στην Ελλάδα], μας πληροφορεί ότι η τελευταία λέξη του συρμού στη Wall Street, σε αντικατάσταση του όρου BRICS, είναι «the Fragile Five» [οι Εύθραυστοι Πέντε]. Αυτή η λίστα περιλαμβάνει τρία μέλη των BRICS (Βραζιλία, Ινδία, Νότια Αφρική), καθώς και την Τουρκία και την Ινδονησία. Αφήνει έξω τόσο την Κίνα όσο και τη Ρωσία, των οποίων οι γεωπολιτικές επιρροές φαίνεται να βαραίνουν στη ζυγαριά.

Bifurcation (διχαλοδρόμηση, διακλάδωση)

Καθένας φαίνεται να προτείνει μια καλή συμβουλή, βέβαιος ότι θα ανακουφίσει κάπως την κατάσταση. Λίγοι φαίνονται έτοιμοι να παραδεχτούν, ότι το πραγματικό πρόβλημα είναι η παγκόσμια ενεργός ζήτηση. Αλλά διαβάζοντας, αισθάνεσαι ότι ακριβώς κάτω από την επιφάνεια, το κατανοούν. Αυτός είναι ο λόγος που πανικοβάλλονται, διότι εξαιτίας αυτού, υπονομεύεται ολόκληρη η έμφασή τους στην «ανάπτυξη» - μια πρωτεύουσα πίστη. Σ' αυτή την περίπτωση, η κρίση γίνεται όχι κυκλική αλλά διαρθρωτική, στην οποία πρέπει κανείς να απαντήσει όχι με μέτρα ανακούφισης, αλλά με την επινόηση ενός νέου συστήματος. Αυτή είναι η περίφημη διχαλοδρόμηση, η διακλάδωση, το σταυροδρόμι*, στο οποίο υπάρχουν δύο πιθανές εκβάσεις - μία  καλύτερη και μία χειρότερη από το υπάρχον σύστημα, αυτό μέσα στο οποίο εμπλεκόμαστε όλοι ως παίκτες.
*  Για την περίφημη «bifurcation» (διχαλοδρόμηση, διακλάδωση, σταυροδρόμι), στην οποία φαίνεται να εισέρχεται στο ορατό μέλλον το παγκόσμιο σύστημα, σύμφωνα με τον Immanuel Wallerstein, βλ. το άρθρο του «Austerity - At whose cost?» (15.12. 2012) και άλλες δημοσιεύσεις στην προσωπική του ιστοσελίδα. Μια μετάφραση μέρους του άρθρου αυτού δημοσιεύθηκε στα «Ενθέματα της Αυγής», με τίτλο «Στο βασίλειο της κατανάλωσης και της λιτότητας – και πώς να ξεφύγουμε από αυτό».  «...Τα επόμενα 20-40 χρόνια θα παρακολουθήσουμε μια τεράστια πολιτική μάχη, όχι για την επιβίωση του καπιταλισμού (ο οποίος έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του ως σύστημα), αλλά για το τι είδους σύστημα θα “επιλέξουμε” συλλογικά να τον αντικαταστήσει: ένα αυταρχικό μοντέλο που θα επιβάλλει τη συνέχιση (και ένταση) της πόλωσης ή ένα μοντέλο περισσότερο δημοκρατικό και ίσο». 

 

Ο Immanuel Wallerstein ενδιαφέρθηκε για τις παγκόσμιες υποθέσεις ήδη ως έφηβος στη Νέα Υόρκη. Φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια όπου στη συνέχεια δίδαξε. Από το 1971 δίδαξε κοινωνιολογία στα Πανεπιστήμια McGill και Binghamton (SUNY), μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1999. Επικεφαλής στο Fernand Braudel Center for the Study of Economies, Historical Systems and Civilizations μέχρι το 2005. Διετέλεσε Directeur d' études associé στην École des Hautes Études en Sciences Sociales στο Παρίσι, πρόεδρος της International Sociological Association, και προήδρευσε της Gulbenkian Commission on the Restructuring of the Social Sciences, για μια νέα κατεύθυνση της κοινωνικής επιστημονικής έρευνας τα επόμενα 50 χρόνια. Senior Research Scholar του τμήματος Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Yale. Το 2003 έλαβε το βραβείο Career of Distinguished Scholarship Award από την American Sociological Association.
Συνεχίζοντας, μεταξύ των άλλων, την ιστορική και κοινωνιολογική παράδοση που ξεκίνησε από το έργο του Fernand Braudel, στρέφει πάντα τη μεθοδολογική του προσέγγιση στη μακρά διάρκεια του χρόνου και στην ευρύτητα του γεωγραφικού και γεωοικονομικού συνόλου.
 
Ο προσωπικός του ιστότοπος 

Βιβλία του Immanuel Wallerstein στα Ελληνικά και βιογραφία