Οι σπόροι της κρίσης Ενα δοκίμιο για την κρίση και τον εκτροχιασμό της ελληνικής οικονομίας

Του Άγγελου Αθανασόπουλου, ΒΗΜΑ

---

Eleni Panagiotarea "Greece in the euro:
economic delinquency or systemic failure?" Εκδόσεις ECPR, σελ. 202

Τελικά η ελληνική κρίση είναι ένα οικονομικό «έγκλημα» ή μια συστημική αποτυχία; Δυστυχώς, είναι κάτι χειρότερο: είναι και τα δύο αυτά μαζί. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει η Ελένη Παναγιωταρέα στο βιβλίο της με τίτλο «Greece in the euro: economic delinquency or systemic failure?». Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ερευνήτρια στο ΕΛΙΑΜΕΠ τα τελευταία χρόνια, η συγγραφέας επιχειρεί να προσεγγίσει την κρίση και τον εκτροχιασμό της ελληνικής οικονομίας ιστορικά και υπό διττό πρίσμα: κατ' αρχήν, από την εσωτερική, πολιτική σκοπιά και, κατά δεύτερον, σε συνδυασμό με το ευρωπαϊκό περιβάλλον, όπως αυτό διαμορφώθηκε με την εισαγωγή του ευρώ. «Αν η ελληνική κρίση χρέους ήταν μια καταστροφή εν αναμονή, κανείς δεν θα την είχε υποπτευθεί διότι, απλούστατα, κανείς δεν έδινε τη δέουσα προσοχή» σημειώνει ήδη από την πρώτη σελίδα της εισαγωγής η συγγραφέας. Και πραγματικά, μέσα στο γενικότερο περιβάλλον ευφορίας που είχε κυριαρχήσει τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη από την εισαγωγή του κοινού νομίσματος, ουδείς είχε την όρεξη να ασχοληθεί με δυσάρεστες καταστάσεις. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, ιδιαίτερα η Επιτροπή και το Eurogroup, είχαν περιοριστεί σε νουθεσίες και «άνευρες» προειδοποιήσεις ήδη από τη δεύτερη τετραετία Σημίτη και ακόμη περισσότερο επί πρωθυπουργίας Κ. Καραμανλή. Μόνο η ΕΚΤ υπήρξε αυστηρή - όσο της το επέτρεπαν οι οπαδοί της «πολιτικής διαχείρισης» των πραγμάτων.  

Για όσους αποφασίσουν να διαβάσουν το βιβλίο, που είναι ιδιαίτερα πυκνό, θα αποδειχθεί σαφές ότι «οι σπόροι της κρίσης» είχαν φυτευθεί στο ελληνικό «πολιτικό corpus» πολύ νωρίτερα από το ξέσπασμά της. Οι ασθενείς θεσμοί απεδείχθησαν διαχρονικά τόσο ανθεκτικοί που μετέτρεψαν την Ελλάδα σε «ειδική περίπτωση». Ενα ιδιόμορφο μείγμα «γραφειοκρατικού πελατειασμού» (bureaucratic clientelism) και «μεσογειακού καπιταλισμού» οδήγησε την ελληνική κοινωνία να μάθει να ζει και να συμπεριφέρεται μέσα σε ένα κουκούλι «διεφθαρμένης νομιμότητας», με τη φοροδιαφυγή να βασιλεύει ως και σήμερα, έπειτα από τρία χρόνια μνημονίου, αναπαράγοντας ελλείμματα που σήμερα καλύπτονται με φορολογική απομύζηση της μεσαίας τάξης παρά με την καταπολέμηση του ακραίου αυτού φαινομένου.

Την ίδια στιγμή όμως ο στρουθοκαμηλισμός δεν είχε χτυπήσει μόνο τις ελληνικές πολιτικές και οικονομικές ελίτ αλλά και τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Στην ευρωζώνη, όπου μόλις λίγα  χρόνια μετά την εισαγωγή του ευρώ οι δύο κινητήριες δυνάμεις του, το Βερολίνο και το Παρίσι, δεν δίστασαν να κουρελιάσουν το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης ώστε να μην... αμαρτήσουν επισήμως, το μήνυμα που δόθηκε ήταν ότι οι κανόνες κόβονται και ράβονται με «δύο μέτρα και δύο σταθμά».

Αυτό επέτρεψε σε χώρες όπως η Ελλάδα να μη διστάζουν να αδιαφορούν ακόμη και για τα σχέδια προϋπολογισμών που κατέθεταν, διότι καμία κύρωση δεν υπήρχε για την παραβίασή τους. Η παραδοχή ενός εκ των πηγών της συγγραφέως ότι «ποτέ δεν συμμορφωθήκαμε με τα προγράμματα σταθερότητας. Γιατί θα έπρεπε άλλωστε; Δεν μπορούσαμε να εφαρμόσουμε τον προϋπολογισμό» (σελ. 116) είναι τουλάχιστον συγκλονιστική, αλλά αντικατοπτρίζει γλαφυρά το πνεύμα της εποχής της... ανεμελιάς.

Η ΟΝΕ απεδείχθη, πέρα από ανολοκλήρωτη και οπωσδήποτε όχι μια «βέλτιστη νομισματική περιοχή», ανίκανη να λειτουργήσει ως «εξωτερικό χαλινάρι» σε συμπεριφορές τύπου Ελλάδας - αν και όχι μόνο αυτής. Ούτως ή άλλως ο έλεγχος γινόταν μετά και όχι προτού τεθούν οι προγραμματικοί στόχοι. Καθώς όμως η ΟΝΕ δεν μπόρεσε, με την εξαίρεση των ετών πριν από την είσοδο της Ελλάδας σε αυτήν, να λειτουργήσει ως χαλινάρι, δεν το πέτυχε με ιδιαίτερη επιτυχία ούτε την αρχική περίοδο του μνημονίου διότι η αξιοπιστία της ευρωζώνης είχε ήδη τρωθεί.