Το έλλειμμα αριστερού ευρωπαϊσμού

Του ΤΖΟΥΖΕΠΕ ΒΑΚΑ* – Επιμέλεια-μετάφραση: Θανάσης Γιαλκέτσης, Εφημερίδα των Συντακτών,

  Ο Ιταλός ιστορικός και πολιτικός Τζουζέπε Βάκα είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Γκράμσι στη Ρώμη. Το κείμενό του αυτό είναι απόσπασμα άρθρου του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Italianieuropei».

«Πρέπει να ελπίζουμε ότι η ευρωπαϊκή Αριστερά, αφομοιώνοντας το μάθημα της περασμένης δεκαετίας, θα κάνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση διαμόρφωσης μιας υπερεθνικής πολιτικής δύναμης»

Η κρίση του χρέους και οι δυσκολίες της πολιτικής αντιπροσώπευσης απαιτούν να ξανασκεφτούμε την Ευρώπη του Μάαστριχτ. Η ευρωπαϊκή Αριστερά έχει μεγάλη ευθύνη για τη γέννηση της τωρινής κατάστασης. Οταν συγκροτήθηκε η ευρωπαϊκή οικονομική και νομισματική ένωση, η Αριστερά κυβερνούσε σε δεκατρείς από τις δεκαπέντε χώρες της Ενωσης. Το ότι όμως σταμάτησε την εφαρμογή της συνθήκης του Μάαστριχτ στη δημιουργία του ενιαίου νομίσματος και μιας κεντρικής τράπεζας στερούμενης κυριαρχίας πάνω σε αυτό το νόμισμα γέννησε τις διαδικασίες που οδήγησαν στην τωρινή κατάσταση. Με μια Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα περιορισμένη στον μοναδικό ρόλο του θεματοφύλακα της νομισματικής σταθερότητας, το σύμφωνο για τη σταθερότητα και την ανάπτυξη, που συνόδευε τη γέννηση του ευρώ, ανέθεσε στους ευρωπαϊκούς θεσμούς τη διακυβέρνηση της σταθερότητας και εμπιστεύτηκε στις εθνικές κυβερνήσεις την ευθύνη της ανάπτυξης. Αυτή η επιλογή, που τότε χαρακτηρίστηκε «επανεθνικοποίηση των οικονομικών πολιτικών», ευνόησε το πέρασμα της σκυτάλης στα χέρια της Δεξιάς.

Ακόμα πιο σοβαρές υπήρξαν όμως οι οικονομικές συνέπειες. Η μοναδική χώρα που μπόρεσε να πραγματοποιήσει μια εξαιρετική ανταγωνιστική αναδιάρθρωση της οικονομίας της ήταν η Γερμανία και την κατόρθωσε ο σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος. Στην Ιταλία, η Δεξιά δεν στάθηκε ικανή να προωθήσει καμιά σημαντική δομική μεταρρύθμιση ούτε να διαχειριστεί το έλλειμμα και να μειώσει το χρέος.

Αλλες χώρες, όπως για παράδειγμα η Ισπανία, με την κυβέρνηση της Δεξιάς πρώτα και έπειτα με εκείνη του Θαπατέρο, ακολούθησαν το αμερικανικό μοντέλο ανάπτυξης, γεννώντας κερδοσκοπικές φούσκες των οποίων σήμερα πληρώνουν τις συνέπειες. Συνολικά, με εξαίρεση τη Γερμανία, η Ευρωπαϊκή Ενωση έμεινε στάσιμη επί δέκα χρόνια. Εξίσου σοβαρές ήταν και οι άλλες συνέπειες. Τόσο στην Ευρωπαϊκή Ενωση όσο και στην ευρωζώνη, δημιουργήθηκε ένας δομικός δυϊσμός που μοιάζει με τον δυϊσμό Βορρά-Νότου που χαρακτηρίζει την Ιταλία· ένας δυϊσμός συστατικός, τον οποίο ακόμα και η πιο τολμηρή αντιστροφή τάσης στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, από μόνη της, δεν θα μπορούσε να εξισορροπήσει αποτελεσματικά.

Η ηγεμονία της Γερμανίας στην Ευρώπη αυξήθηκε βαθμιαία χάρη στο πλεονέκτημα της διεθνούς χρηματοδότησης του χρέους της. Αντίθετα, οι χώρες που επιβαρύνθηκαν περισσότερο από αυτό είναι όλο και πιο εκτεθειμένες στη χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία και υποχρεωμένες να αυξάνουν τα επιτόκια των κρατικών τους ομολόγων για να χρηματοδοτούν τα χρέη τους, με αποτέλεσμα να χρεώνονται όλο και περισσότερο προς όφελος της Γερμανίας.

Ολα αυτά ευνοούν την προβολή της γερμανικής ισχύος πέρα από τα ευρωπαϊκά σύνορα και την ασυμμετρία ανάμεσα στα ευρωπαϊκά συμφέροντα και στο γερμανικό συμφέρον, που φαίνεται να αποτελεί το κύριο εμπόδιο στην προώθηση της ενότητας της Ευρώπης. Μπορούμε επομένως να πούμε ότι μια από τις αιτίες των διαδικασιών που περιγράψαμε συνοπτικά ήταν και ένα έλλειμμα ευρωπαϊσμού της Αριστεράς. Και γι’ αυτό η αντιστροφή της τάσης, δηλαδή ένα σχέδιο ανάπτυξης βασιζόμενο σε έναν υπερεθνικό κεϊνσιανισμό, είναι μόνον ένα σημείο αφετηρίας, αλλά πρέπει να ελπίζουμε ότι η ευρω­παϊκή Αριστερά, αφομοιώνοντας το μάθημα της περασμένης δεκαετίας, θα κάνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση διαμόρφωσης μιας υπερεθνικής πολιτικής δύναμης.

Αν το σχέδιο οικονομικής και νομισματικής ένωσης δεν είχε μπλοκαριστεί από την έμμονη ιδέα της σταθερότητας –οι φωνές που κατά τη γέννηση του ευρώ υψώθηκαν υπέρ της σύγκλισης των φορολογικών συστημάτων και υπέρ των ευρωομολόγων παρέμειναν απομονωμένες και δεν εισακούστηκαν-, ίσως, όταν στις Ηνωμένες Πολιτείες έσκασε η φούσκα της «νέας οικονομίας» και η αμερικανική οικονομία μπήκε σε ύφεση, η Ευρώπη θα μπορούσε να αποτελέσει έναν πνεύμονα για την παγκόσμια ανάπτυξη και οι Αμερικανοί νεοσυντηρητικοί θα δυσκολεύονταν να επαναπροτείνουν τον πόλεμο ως στρατηγικό όπλο της οικονομικής και πολιτικής ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών (…).

Η ιδέα του ενιαίου νομίσματος προτάθηκε για πρώτη φορά το 1972. Γεννιόταν από την ανάγκη υπεράσπισης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας από τη μονομερή αμερικανική οικονομική πολιτική, που είχε ως αφετηρία τη διακήρυξη της μη μετατρεψιμότητας του δολαρίου και την κατάργηση του καθεστώτος των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Η ιδέα του ενιαίου νομίσματος δεν συγκεκριμενοποιήθηκε σε ένα σχέδιο, επειδή η ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών οικονομιών δεν είχε ακόμα αναπτυχθεί αρκετά και επί μια εικοσαετία οι Ηνωμένες Πολιτείες μπόρεσαν να ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας τους χειριζόμενες τις συναλλαγματικές ισοτιμίες του δολαρίου, που ήταν το μοναδικό αποθεματικό νόμισμα. Οταν το ευρώ άρχισε την πορεία του, το παγκόσμιο σενάριο ήταν ήδη πολυπολικό, αλλά το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα διατηρούσε το αρχικό του στίγμα: το στίγμα του ανταγωνισμού με το δολάριο, που τονιζόταν από την αυξανόμενη ανατίμηση του ευρώ και από την επικράτησή του ως δεύτερου αποθεματικού νομίσματος, η οποία υποστηριζόταν, όσο αυτό ήταν δυνατό, από την ανάπτυξη της γερμανικής οικονομίας.

Η οικονομική κρίση του 2007-08 κάνει ορατές τις απαράδεκτες ασυμμετρίες μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, πλεονασματικών και υπερχρεωμένων χωρών· αναζωπυρώνει τον «πόλεμο των νομισμάτων» και γεννάει μια ύφεση που απειλεί να μολύνει ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία. Συμμερίζομαι την ιδέα ότι ένας κόσμος όλο και πιο αλληλεξαρτώμενος, που διαπερνιέται από αυξανόμενες ανισότητες και αβάσταχτους οικονομικούς πολέμους, οφείλει και μπορεί αντίθετα να μπει στους δρόμους της σύγκλισης. Είναι το θέμα ενός παγκόσμιου Bretton Woods, βασιζόμενου σε μια δέσμη νομισμάτων και σε ένα καθεστώς ρυθμισμένων συναλλαγών (…).