Toυ Κωστή Καρπόζηλου, ΝΕΑ, 2.4.11
Τι έχει να προσφέρει η Αριστερά στις κοινωνίες του 21ου αιώνα; Από τις σοσιαλιστικές ομάδες της εποχής τού Μαρξ στις μεγάλες επαναστάσεις του 20ού αιώνα και από τα συνδικάτα των βιομηχανικών εργατών στα κοινωνικά κινήματα μετά το 1968, το αίτημα της ριζικής κοινωνικής αλλαγής παραμένει στο προσκήνιο της ιστορικής εξέλιξης. Το δίτομο έργο του βρετανού ιστορικού Τζεφ Ιλι, ο οποίος εδώ και τρεις δεκαετίες διδάσκει στις Ηνωμένες Πολιτείες, παρουσιάζει τη μακρά πορεία της ευρωπαϊκής Αριστεράς από τα μέσα του 19ου αιώνα έως και τις αρχές του 21ου. Στόχος του είναι να καταδείξει τον καθοριστικό ρόλο των επαναστατικών ιδεών στη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου, τη συνεισφορά της Αριστεράς στην εμπέδωση και εξάπλωση της δημοκρατίας,
τις μεταβολές του αιτήματος της κοινωνικής αλλαγής μέσα στον χρόνο. Πρόκειται για μία φιλόδοξη σύνθεση, η οποία εστιάζει στη δύναμη των ιδεών, στη δράση των ανθρώπων, στην κοινωνική διάσταση της πολιτικής πράξης, αποφεύγοντας την ξερή εξιστόρηση κομματικών αποφάσεων ή την παρουσίαση αφηρημένων θεωρητικών σχημάτων.
Η ματιά του Ιλι είναι εποπτική, τόσο ως προς τα ιδεολογικά ρεύματα και τους σχηματισμούς που τοποθετεί στην «Αριστερά» όσο και στην συμπερίληψη του συνόλου της Ευρώπης στην αφήγησή του. Από τα ισχυρά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και συνδικάτα των σκανδιναβικών χωρών έως τις αναρχοσυνδικαλιστικές ενώσεις της Μεσογείου και από τα κομμουνιστικά κόμματα της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης έως την πολιτική και κοινωνική συμπεριφορά της βρετανικής εργατικής τάξης. Ετσι προσφέρει ένα κατατοπιστικό εγχειρίδιο το οποίο χαρτογραφεί τη δαιδαλώδη διαδρομή των επαναστατικών ιδεών αναλύοντας ταυτόχρονα την εξέλιξη των ευρωπαϊκών κοινωνιών, τις συνθήκες ζωής και τους μετασχηματισμούς του κόσμου της μισθωτής εργασίας.
Στην αφήγηση ξεχωρίζουν οι εποχές των μεγάλων αλλαγών, της επιτάχυνσης του ιστορικού χρόνου. Η δεκαετία του 1870 όταν η επέκταση του συνταγματικού φιλελευθερισμού στη Δυτική Ευρώπη επέτρεψε την ανάδυση των μαζικών, οργανωμένων σε εθνικό επίπεδο, σοσιαλιστικών κομμάτων. Η δίνη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ο κύκλος των επαναστάσεων που άνοιξε με το παράδειγμα των μπολσεβίκων στη Ρωσία το 1917 και έκλεισε με την οριστική αποτυχία της γερμανικής επανάστασης το 1923. Η δυναμική της αντιφασιστικής ενότητας στα χρόνια 1943-1949, που κληροδότησε στον μεταπολεμικό κόσμο τα πολιτικά δικαιώματα και το γενικό επίπεδο ευημερίας που γνωρίσαμε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Το 1968 που σήμανε την ανάδυση ενός νέου τύπου πολιτικής δράσης, ο οποίος ανανέωσε τον αυστηρό οικονομισμό της Αριστεράς με τα αιτήματα της ατομικής χειραφέτησης. Οι κατακλυσμιαίες εξελίξεις ύστερα από το 1989, όταν το τέλος της Σοβιετικής Ενωσης φάνηκε προς στιγμήν να οριοθετεί την οριστική περιθωριοποίηση και συντηρητική μετάλλαξη της Αριστεράς.
Η κύρια θέση του βιβλίου έγκειται στη συνεισφορά της Αριστεράς στην κατοχύρωση και εξάπλωση της σύγχρονης δημοκρατίας. Η κοινοβουλευτική και εξωκοινοβουλευτική δράση της Αριστεράς καθόρισε το κοινωνικό περιεχόμενο της δημοκρατίας, φέρνοντας στο προσκήνιο τα αιτήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης και ελευθερίας.
Ο εκδημοκρατισμός δεν αφορά αποκλειστικά τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός πολιτεύματος, αλλά εκτείνεται στην ενεργή συμμετοχή των παραγωγών του πλούτου στη λήψη αποφάσεων, στη χειραφέτηση από τους ποικίλους καταναγκασμούς των κοινωνικών σχέσεων. Οι αυτοδίδακτοι εργάτες, οι μαχητικές φεμινίστριες, οι άνθρωποι της δράσης στους επαναστατικούς πολέμους, οι ανώνυμοι εκδότες και οργανωτές του σοσιαλιστικού κινήματος διανθίζουν την αφήγηση του βιβλίου υπογραμμίζοντας την απελευθερωτική και διαφωτιστική διάσταση της Αριστεράς, η οποία ενθάρρυνε και οργάνωσε τη λαϊκή συμμετοχή και αυτενέργεια. Δεν πρόκειται για αγιογραφίες και μαρτυρολόγια, αλλά για έναν πρόσφορο τρόπο προβολής της κοινωνικής διάστασης της πολιτικής στράτευσης, αλλά και των αντιφάσεων που ενυπάρχουν σε αυτήν τη σχέση. Ετσι, ο Ιλι προχωρά σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις για την αδυναμία της Αριστεράς να υπερβεί τα στεγανά της κυρίαρχης ιδεολογίας, όπως για παράδειγμα στην πολιτική του φύλου, όπου ο σοσιαλιστικός ματερναλισμός διαφοροποιούνταν μόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά από τις κατεστημένες αξίες περί του προορισμού των γυναικών. Η αναγνώριση αυτών των αντιφάσεων συμβάλλει στο να κατανοήσουμε την ευκολία με την οποία τμήματα της Αριστεράς απώλεσαν τα επαναστατικά τους χαρακτηριστικά. Με ανάλογο σκεπτικισμό αντιμετωπίζει ο συγγραφέας τα μεταπολεμικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης, τονίζοντας τη χαμένη ευκαιρία της Ανοιξης της Πράγας και χαρακτηρίζοντας αντεπαναστατική την επικράτηση του «σταλινισμού».
Εργο ενός πολιτικοποιημένου ιστορικού, η Ιστορία της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, δεν κρύβει την πρόθεσή της να συμβάλει στην αναγέννηση και ανασυγκρότηση της Αριστεράς. Το παράδειγμα του Ιλι υπενθυμίζει μία ζωντανή διανοητική παράδοση, όπου η πολιτική δράση και η ιστοριογραφική πράξη τέμνονται έχοντας ως σημείο συνάντησης τις ριζοσπαστικές ιδέες, την κριτική ματιά και την πεποίθηση ότι «η ιστορία μετράει» όταν είναι αιχμηρή.
τις μεταβολές του αιτήματος της κοινωνικής αλλαγής μέσα στον χρόνο. Πρόκειται για μία φιλόδοξη σύνθεση, η οποία εστιάζει στη δύναμη των ιδεών, στη δράση των ανθρώπων, στην κοινωνική διάσταση της πολιτικής πράξης, αποφεύγοντας την ξερή εξιστόρηση κομματικών αποφάσεων ή την παρουσίαση αφηρημένων θεωρητικών σχημάτων.
Η ματιά του Ιλι είναι εποπτική, τόσο ως προς τα ιδεολογικά ρεύματα και τους σχηματισμούς που τοποθετεί στην «Αριστερά» όσο και στην συμπερίληψη του συνόλου της Ευρώπης στην αφήγησή του. Από τα ισχυρά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και συνδικάτα των σκανδιναβικών χωρών έως τις αναρχοσυνδικαλιστικές ενώσεις της Μεσογείου και από τα κομμουνιστικά κόμματα της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης έως την πολιτική και κοινωνική συμπεριφορά της βρετανικής εργατικής τάξης. Ετσι προσφέρει ένα κατατοπιστικό εγχειρίδιο το οποίο χαρτογραφεί τη δαιδαλώδη διαδρομή των επαναστατικών ιδεών αναλύοντας ταυτόχρονα την εξέλιξη των ευρωπαϊκών κοινωνιών, τις συνθήκες ζωής και τους μετασχηματισμούς του κόσμου της μισθωτής εργασίας.
Στην αφήγηση ξεχωρίζουν οι εποχές των μεγάλων αλλαγών, της επιτάχυνσης του ιστορικού χρόνου. Η δεκαετία του 1870 όταν η επέκταση του συνταγματικού φιλελευθερισμού στη Δυτική Ευρώπη επέτρεψε την ανάδυση των μαζικών, οργανωμένων σε εθνικό επίπεδο, σοσιαλιστικών κομμάτων. Η δίνη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ο κύκλος των επαναστάσεων που άνοιξε με το παράδειγμα των μπολσεβίκων στη Ρωσία το 1917 και έκλεισε με την οριστική αποτυχία της γερμανικής επανάστασης το 1923. Η δυναμική της αντιφασιστικής ενότητας στα χρόνια 1943-1949, που κληροδότησε στον μεταπολεμικό κόσμο τα πολιτικά δικαιώματα και το γενικό επίπεδο ευημερίας που γνωρίσαμε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Το 1968 που σήμανε την ανάδυση ενός νέου τύπου πολιτικής δράσης, ο οποίος ανανέωσε τον αυστηρό οικονομισμό της Αριστεράς με τα αιτήματα της ατομικής χειραφέτησης. Οι κατακλυσμιαίες εξελίξεις ύστερα από το 1989, όταν το τέλος της Σοβιετικής Ενωσης φάνηκε προς στιγμήν να οριοθετεί την οριστική περιθωριοποίηση και συντηρητική μετάλλαξη της Αριστεράς.
Η κύρια θέση του βιβλίου έγκειται στη συνεισφορά της Αριστεράς στην κατοχύρωση και εξάπλωση της σύγχρονης δημοκρατίας. Η κοινοβουλευτική και εξωκοινοβουλευτική δράση της Αριστεράς καθόρισε το κοινωνικό περιεχόμενο της δημοκρατίας, φέρνοντας στο προσκήνιο τα αιτήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης και ελευθερίας.
Ο εκδημοκρατισμός δεν αφορά αποκλειστικά τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός πολιτεύματος, αλλά εκτείνεται στην ενεργή συμμετοχή των παραγωγών του πλούτου στη λήψη αποφάσεων, στη χειραφέτηση από τους ποικίλους καταναγκασμούς των κοινωνικών σχέσεων. Οι αυτοδίδακτοι εργάτες, οι μαχητικές φεμινίστριες, οι άνθρωποι της δράσης στους επαναστατικούς πολέμους, οι ανώνυμοι εκδότες και οργανωτές του σοσιαλιστικού κινήματος διανθίζουν την αφήγηση του βιβλίου υπογραμμίζοντας την απελευθερωτική και διαφωτιστική διάσταση της Αριστεράς, η οποία ενθάρρυνε και οργάνωσε τη λαϊκή συμμετοχή και αυτενέργεια. Δεν πρόκειται για αγιογραφίες και μαρτυρολόγια, αλλά για έναν πρόσφορο τρόπο προβολής της κοινωνικής διάστασης της πολιτικής στράτευσης, αλλά και των αντιφάσεων που ενυπάρχουν σε αυτήν τη σχέση. Ετσι, ο Ιλι προχωρά σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις για την αδυναμία της Αριστεράς να υπερβεί τα στεγανά της κυρίαρχης ιδεολογίας, όπως για παράδειγμα στην πολιτική του φύλου, όπου ο σοσιαλιστικός ματερναλισμός διαφοροποιούνταν μόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά από τις κατεστημένες αξίες περί του προορισμού των γυναικών. Η αναγνώριση αυτών των αντιφάσεων συμβάλλει στο να κατανοήσουμε την ευκολία με την οποία τμήματα της Αριστεράς απώλεσαν τα επαναστατικά τους χαρακτηριστικά. Με ανάλογο σκεπτικισμό αντιμετωπίζει ο συγγραφέας τα μεταπολεμικά καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης, τονίζοντας τη χαμένη ευκαιρία της Ανοιξης της Πράγας και χαρακτηρίζοντας αντεπαναστατική την επικράτηση του «σταλινισμού».
Εργο ενός πολιτικοποιημένου ιστορικού, η Ιστορία της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, δεν κρύβει την πρόθεσή της να συμβάλει στην αναγέννηση και ανασυγκρότηση της Αριστεράς. Το παράδειγμα του Ιλι υπενθυμίζει μία ζωντανή διανοητική παράδοση, όπου η πολιτική δράση και η ιστοριογραφική πράξη τέμνονται έχοντας ως σημείο συνάντησης τις ριζοσπαστικές ιδέες, την κριτική ματιά και την πεποίθηση ότι «η ιστορία μετράει» όταν είναι αιχμηρή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου