Λοξή ματιά

Του Δημήτρη Μαρωνίτη, ΒΗΜΑ, 10.10.10

Τη φορά αυτή συμπέσαμε σε τρία δεκάρια: δέκα η ημερομηνία, δέκατος ο μήνας, δέκατο το πρώτο μερίδιο του τρέχοντος αιώνα. Χρειάζεται μέντιουμ να μας εξηγήσει τι σημαίνει η δεκαδική αυτή σύμπτωση. Στο μεταξύ, θέλοντας και μη, συμμετέχω κι εγώ στη λοταρία της επαγελλόμενης νέας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, που ανακοινώθηκε με δελφική κάλυψη πριν από δύο Κυριακές. Τα προσωπικά μου εφόδια είναι λίγο-πολύ γνωστά: 37 χρόνια πανεπιστημιακής διδασκαλίας, μείον τα επτά της αλήστου δικτατορίας· 15 χρόνια υποχρεωτικής διδακτικής απραξίας, ως ορίζει ο νόμος για τους λεγόμενους ομότιμους καθηγητές. Τούτο συνεπάγεται μάλλον λοξή ματιά, εκεί που άλλοι, νέοι και ώριμοι, εν ενεργεία συνάδελφοι βλέπουν την υπόθεση κατάματα, έτοιμοι να πιάσουν τον ταύρο από τα κέρατα.

Καλού κακού, πριν ανοίξω το στόμα μου, μάζεψα, όσο μπορούσα, τη σχετική βιβλιογραφία, αποτυπωμένη στα κυριακάτικα φύλλα τριών εφημερίδων. Αλφαβητικώς, στην «Αυγή», στο «Βήμα» και στην «Καθημερινή». Για να μη μιλάμε στον αέρα, αντιγράφω κατ΄ αρχήν τα ένδεκα σημεία της πρωθυπουργικής υπόσχεσης, όπως κωδικοποιημένα αποτυπώθηκαν ημίμαυρα στο «Βήμα» της προπερασμένης Κυριακής (26.9): «Συμβούλιο Διοίκησης· Περιφερειακά Συμβούλια· Ελεύθερη αγορά· Ερευνητικά κέντρα και επιχειρήσεις·Αυτοδιοίκηση· Κουπόνι φοιτητή· Μείωση Τμημάτων· Εισαγωγή σε Σχολές· Αξιολόγηση· Προπτυχιακά προγράμματα στα Αγγλικά· Λογοδοσία». Συμπέρασμα πρώτο και πρόχειρο: πάμε για κοσμογονία στην ακόσμητη παιδεία και εκπαίδευσή μας.

Και εδώ αναγνωρίζεται η πρώτη, μίζερη απορία· γιατί τόση υψηγορία; Από πού κι ως πού τόση αισιοδοξία για το άμεσο πανεπιστημιακό μας μέλλον και τόση απαξίωση του πανεπιστημιακού μας παρελθόντος και παρόντος, ύστερα μάλιστα από τέσσερις (αν μετρώ καλά) μεταπολιτευτικές μεταρρυθμίσεις που δεν φτούρησαν ή δεν πρόλαβαν να φτουρήσουν;

Προχωρώ ωστόσο σε πρώτη εκτίμηση της σχετικής δημοσιογραφικής βιβλιογραφίας. Καθόλου ευκαταφρόνητα τα ονόματα συμμετοχής, όπως δείχνει ο επόμενος κατάλογος· κατ΄ επιλογήν, περιορισμένος σε πανεπιστημιακούς: Κώστας Γαβρόγλου, Νίκος Παρασκευόπουλος («Αυγή»)· Ψυχογιός, Μουζέλης, Παπαγγελής, Γιατρομανωλάκης, Μπαμπινιώτης («Βήμα» επί δύο)· Χιωτάκης, Παπάζογλου, Τρικαλινός («Καθημερινή»). Η διαβάθμιση αυτών των αντιδράσεων ποικίλλει: καμία σχεδόν δεν το παίζει στο απόλυτο ναι και στο απόλυτο όχι· πλεονάζουν οι ενδιάμεσες που επιλέγουν το ασφαλιστικό σχήμα «ναι μεν, αλλά». Μαύρα πρόβατα του μεταρρυθμιστικού ενδεκάλογου βγαίνουν κατά σειρά προτεραιότητας: τα περί συμβουλίου διοίκησης, περί ελεύθερης αγοράς, περί σύνδεσης ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων, περί αγγλόφωνων προπτυχιακών μαθημάτων και περί λογοδοσίας, ως καπάκι ξενόφερτης αξιολόγησης.

Οι δικές μου πάντως λοξές επιφυλάξεις αφορούν περισσότερο τη μέθοδο της εξαγγελλόμενης μεταρρύθμισης. Υπαινίχθηκα ήδη την τάση της για ρητορική υψηγορία και την πρόκριση σωτηριολογικής αισιοδοξίας. Στοιχεία που δεν ταιριάζουν πολύ με το γενικότερο δύσθυμο κλίμα των ημερών, δίνοντας την αίσθηση ότι οι εξάγγελοι της μεταρρύθμισης προτιμούν το αερόστατο από τα χερσαία μέσα, με το επιχείρημα, υποθέτω, ότι έτσι εποπτεύουν καλύτερα τις επίγειες πανεπιστημιακές κακοτοπιές, που πράγματι δεν είναι λίγες. Παρά ταύτα, χαμηλότερος τόνος δεν βλάπτει και καλό είναι να αποφεύγονται βαρύγδουπες εκφράσεις περί δομής και δομικών αλλαγών, που ενδέχεται με το βάρος τους να μας αποδομήσουν.

Η δεύτερη επιφύλαξη έχει να κάνει με την απουσία, προς το παρόν, στοιχειώδους ιεράρχησης των αποφασιστικών αυτών μεταρρυθμιστικών μέτρων. Απλούστερα και αφελέστερα διατυπωμένη η προκείμενη επιφύλαξη, θα μπορούσε να πάρει τη μορφή προκλητικής ερώτησης: και τα έντεκα αυτά πράγματα και θαύματα θα γίνουν όλα μαζί και συγχρόνως; Υπάρχουν πράγματι οι τεχνικές και οικονομικές δυνατότητες για μια τόσο σαρωτική μεταρρυθμιστική επιχείρηση; Οπότε, δεν βλάφτει να μάθουμε τι από όλα αυτά θα εκτελεστεί (αν μπορεί να εκτελεστεί) πρώτο και τι δεύτερο. Κι ακόμη, πότε και πώς θα πραγματοποιηθεί, θα γίνει δηλαδή ο λόγος του εφαρμόσιμη πράξη.

Το πώς της προηγούμενης πρότασης με πηγαίνει αυτόματα στην τρίτη και τελευταία, μίζερη πάλι, επιφύλαξή μου. Υπάρχει πρόθεση και πρόβλεψη σε κάποια (εξ ορισμού, θα έλεγα) επίμαχα μεταρρυθμιστικά μέτρα να εφαρμοστεί πρώτα η πειραματική μέθοδος; Προτίμηση που θα σήμαινε: απόρριψη της θεραπευτικής συνταγής «μπαμ και πάνω», από φόβο μήπως αντιστραφεί στο αντίθετό της «μπαμ και κάτω». Γιατί το είδαμε και το ζήσαμε και αυτό στην περατούμενη πρώτη δεκαετία του αιώνα. Συμπέρασμα λαϊκό, μπορεί και λαϊκίστικο: Σιγά και με το μαλακό.