H Σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη

Του Γιώργου Σιακαντάρη, www.metarithmisi.gr, 3.1.14

H Σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη

Πολλοί ισχυρίζονται ότι η πτώση της Σοσιαλδημοκρατίας οφείλεται στην εκ μέρους της, μετά το 1980, εγκατάλειψη του Κράτους Πρόνοιας. Βεβαίως πολλοί απ’ αυτούς την κατηγορούσαν πριν απ’ αυτήν τη «μετάλλαξη», για το ότι είχε προδώσει «τα ιδανικά του σοσιαλισμού», με το να υποστηρίζει το Κοινωνικό Συμβόλαιο και το Κράτος Πρόνοιας. Η αναδιανομή και η άρση των ανισοτήτων, παρέμεναν και μετά το ʼ80 το κεντρικό πρόταγμα της Σοσιαλδημοκρατίας, μετατοπίστηκαν όμως τα μέσα για την υλοποίηση αυτών των στόχων. Θεωρώ ότι πέντε μείζονες μετατοπίσεις είναι υπεύθυνες για τις αδυναμίες της σημερινής Σοσιαλδημοκρατίας. Πρώτον, ενώ στην περίοδο 1950-75 η Σοσιαλδημοκρατία θεωρούσε ορθώς ότι η προϋπόθεση για την αναδιανομή ήταν η ανάπτυξη του παραγωγικού κεφαλαίου, από το ’90 και μετά θεώρησε λαθεμένα ότι η ανεξέλεγκτη ροή των χρηματοοικονομικών προϊόντων, μεγαλώνει την πίτα της αναδιανομής περισσότερο απ’ όσο η στηριζόμενη στο παραγωγικό κεφάλαιο ανάπτυξη.

Δεύτερον, από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 υποχώρησε ιδεολογικά στη λογική του «ελάχιστου» αντί του ποιοτικού κράτους υπηρεσιών. Η αντίληψη ότι το κοινωνικό κράτος λειτούργησε ως ουσιαστικός παράγοντας της μεταπολεμικής οικονομικής ανάπτυξης, εγκαταλείφθηκε, λόγω λαθεμένων εκτιμήσεων για τον χαρακτήρα της Παγκοσμιοποίησης.

Τρίτον, όσο και να φαίνεται παράξενο, η σοσιαλδημοκρατία, αντί να αισθανθεί δικαιωμένη από την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», του πιο καταπιεστικού κοινωνικού συστήματος, που μιλούσε εξ ονόματος των ιδανικών της ισότητας και της ελευθερίας, κατάφερε, γιατί περί κατορθώματος πρόκειται, να προσχωρήσει στη λογική ότι δεν χρειάζονται μεγάλες αφηγήσεις. Η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, αντί να αναζητήσει μια νέα δημοκρατική και σοσιαλιστική αφήγηση, πείστηκε πως Δημοκρατία σημαίνει κοινωνία χωρίς μεγάλες αφηγήσεις. Αντιθέτως, οι συντηρητικές δυνάμεις προωθούσαν τις δικές τους μεγάλες αφηγήσεις. Από το ’80 η Θάτσερ παρουσίαζε τη δική της αφήγηση του ελάχιστου κράτους, αλλά και ο Κάμερον, πολύ αργότερα, κατέθεσε τη δική του ιδεολογική αφήγηση για τη «Μεγάλη Κοινωνία».

Τέταρτον, η πτωτική της πορεία συνδέεται και με την πορεία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Η σοσιαλδημοκρατία, φοβούμενη να μην υποκύψει στον ευρωσκεπτικισμό, απέφυγε να ασκήσει οποιαδήποτε κριτική στην τεχνοκρατικά αντιδημοκρατική και νεοφιλελεύθερη πορεία της Ε.Ε.

Η πέμπτη και πιο σοβαρή μετατόπιση, αφορά την προσχώρηση της σοσιαλδημοκρατίας στην αντίληψη ότι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας μπορεί να γίνει μόνο με τη μείωση των εισοδημάτων, μέσω της συμπίεσης του κόστους εργασίας. Για την αύξηση όμως της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, υπάρχει και άλλος δρόμος. Αυτός περνά μέσα από την πίεση για αυξήσεις των μισθών στον υπόλοιπο κόσμο, μέσω της εφαρμογής πολιτικών περιορισμού του ανεξέλεγκτου εμπορίου.

Η ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία, από τη δεκαετία του 80, και όχι μόνο σήμερα, δεν στηριζόταν στη φθίνουσα βιομηχανική εργατική τάξη. Παρά όμως αυτή τη μεγάλη αλλαγή στη σύνθεση των στρωμάτων που τη ψήφιζαν, εξακολουθούσε να κερδίζει εντυπώσεις και εκλογές. Το μείζον πρόβλημά της δεν είναι η φθίνουσα σημασία των κλασικών εργατικών στρωμάτων, ούτε η εξασθένιση του ρόλου του κράτους- έθνους. Το μείζον πρόβλημά της είναι ότι η γραμμή του Τρίτου Δρόμου την εμπόδισε, αφενός να αναζητήσει άλλες ταξικές συμμαχίες σε εθνικό επίπεδο και αφετέρου, να αντιληφθεί ότι η παγκοσμιοποίηση μπορούσε να αποτελεί θετική εξέλιξη, μόνο αν υπήρχαν πολιτικές αφηγήσεις που θα επέτρεπαν να εκφραστεί η λαϊκή κυριαρχία σε διεθνοποιημένο επίπεδο (πολιτικά ενιαία Ευρώπη). Και αυτή η αφήγηση, δεν θα ήταν άλλη παρά η «εμμονή» σε περισσότερη και δημοκρατικότερη Ευρώπη. Γιατί Δημοκρατία χωρίς κράτος-έθνος γίνεται, αλλά χωρίς λαϊκή κυριαρχία δεν υπάρχει.

Ταυτοχρόνως όμως, δεν πρέπει να πετάξει όλα όσα ο Τρίτος Δρόμος ενσωμάτωσε στη σοσιαλδημοκρατική αφήγηση. Αυτός εμβολίασε τη Σοσιαλδημοκρατία με περισσότερο Πολιτικό Φιλελευθερισμό, αναδεικνύοντας τα θέματα των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών ως παράλληλα της κοινωνικής αναδιανομής θέματα. Το πρόβλημα προέκυψε από τη στιγμή που στη σοσιαλδημοκρατική ατζέντα έμειναν μόνο αυτά τα θέματα και όχι και το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο μια κοινωνία παράγει για να αναδιανείμει.

Επομένως η Σοσιαλδημοκρατία, αν θέλει να επανακάμψει, πρέπει να είναι περισσότερο Σοσιαλδημοκρατία παρά Κεντροαριστερά, περισσότερο πολιτικός παρά χωροταξικός όρος, περισσότερο Πολιτικός Φιλελευθερισμός παρά Φιλελεύθερο Κέντρο και περισσότερο δημοκρατική Ευρώπη παρά γερμανική Ευρώπη. Αυτά φυσικά αφορούν και την ελληνική Σοσιαλδημοκρατία του μεταμνημονιακού μέλλοντος.

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας, μέλος της συντακτικής επιτροπής της Μεταρρύθμισης