Παναγιώτης Καρακούσης: Η τρόικα αντιμετώπιζε τη χώρα σαν επιτραπέζιο παιχνίδι

Ο γενικός διευθυντής Θησαυροφυλακίου και Προϋπολογισμού του υπουργείου Οικονομικών, ύστερα από 38 χρόνια υπηρεσίας, εξηγεί ποιοι έφταιξαν για το ότι φτάσαμε ως εδώ και εκτιμά τι μπορούμε να περιμένουμε στο εξής. (BHMA)

«Δυστυχώς, πολλοί στο πολιτικό σύστημα δεν έχουν αντιληφθεί ακόμη και σήμερα, μετά απ' όσα περάσαμε, την τραγικότητα της κατάστασης». Με αυτή την πικρή γεύση αποχωρεί συνταξιοδοτούμενος ύστερα από 38 χρόνια στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους ο γενικός διευθυντής Θησαυροφυλακίου και Προϋπολογισμού κ. Παναγιώτης Καρακούσης, έχοντας ζήσει από θέσεις-κλειδιά στη δημόσια διοίκηση όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο της χώρας και ταυτόχρονα την άνοδο και την πτώση της οικονομίας. «Η χειρότερη περίοδος που έζησα ήταν τα χρόνια από το 2009 και μετά, με αποκορύφωμα την άνοιξη του 2012 όταν βρεθήκαμε στην ανάγκη να καλύψουμε το δημοσιονομικό κενό με 13,5 δισ. ευρώ. Εδώ περάσαμε ατέλειωτες ώρες, πολλά ξενύχτια, με χαμηλό ηθικό, χωρίς κουράγιο, γνωρίζοντας ότι η δυναμική των πραγμάτων ξεπερνούσε και τον πιο ρεαλιστικό σχεδιασμό. Εκανες προτάσεις που δεν τις πίστευες για συγκεκριμένα μέτρα, αλλά εκείνη τη στιγμή τις θεωρούσες αναγκαίες μπροστά στην πιθανότητα η χώρα να καταρρεύσει».

Αυτό εξομολογείται ο άνθρωπος που «τα είδε όλα» - τη δραχμή, το ευρώ, την άνθιση, την ασυδοσία ως και τη χρεοκοπία - από το 1976 όταν πέρασε με εξετάσεις στο υπουργείο Οικονομικών μέχρι σήμερα που φεύγει. «Το στοίχημα τώρα είναι να μην γυρίσουμε πίσω... Τα παιδιά μας θα χρειαστούν χρόνο και μεγάλη υπομονή για να δουν την οικονομία να βελτιώνεται. Με κανέναν τρόπο δεν πρέπει να επιτρέψουν να γυρίσουμε στο αμαρτωλό πολιτικό παρελθόν που μας οδήγησε σε αυτή την κατάσταση».

Μιλώντας για τους «ανθρώπους που πατάνε μόνο κουμπιά», όπως αποκαλούν στο Γενικό Λογιστήριο τους τροϊκανούς, ο κ. Καρακούσης εξομολογείται ότι πέρασε δύσκολες καταστάσεις στις αμέτρητες συναντήσεις τους. «Η καχυποψία ήταν μόνιμη, αναγκαζόμασταν να υπομείνουμε την υπεροψία τους γιατί βλέπαμε μπροστά μας την κατάρρευση της χώρας... Πολλές φορές αισθανόμασταν ότι μας αντιμετώπιζαν σαν να παίζουν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι».

Ο ίδιος διαβεβαιώνει ότι μετά τη θύελλα ανακτήσαμε τον έλεγχο των δημοσίων οικονομικών μόλις το περασμένο καλοκαίρι, οπότε και εξέλιπε ο κίνδυνος εξόδου από το ευρώ.

Κύριε Καρακούση, είναι πραγματικό το πρωτογενές πλεόνασμα το 2013 και τι σημαίνει αυτό για τη χώρα και φυσικά για τον πολίτη;

«Οχι μόνο είναι πραγματικό, αλλά με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία θα είναι αρκετά μεγαλύτερο από το προβλεπόμενο στον προϋπολογισμό. Με τη μέθοδο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Λογαριασμών (δηλαδή το ESA-95), με την οποία μετρούνται τα δημοσιονομικά αποτελέσματα όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, το πλεόνασμα θα πλησιάσει και ίσως ξεπεράσει τα 4 δισ. ευρώ το 2013. Αυτό σημαίνει την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την όποια βιώσιμη λύση του προβλήματος του τεράστιου δημόσιου χρέους, τη σταθεροποίηση της δημοσιονομικής κατάστασης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για να μπει η χώρα σε τροχιά ανάπτυξης και να τερματίσει το σφικτό οικονομικό πρόγραμμα που της επιβάλλεται».

Μπορεί να αυξηθεί το πλεόνασμα - όπως ζητεί η τρόικα - με δεδομένο ότι ο μέσος Ελληνας έχει φτάσει στα όριά του;

«Το οικονομικό πρόγραμμα για το 2014 προβλέπει πλεόνασμα περίπου τρία δισ. ευρώ. Θα είναι μια δύσκολη χρονιά δεδομένης της φοροδοτικής εξάντλησης των πολιτών. Οι δαπάνες του δημόσιου τομέα έχουν πλέον μειωθεί (με λίγες εξαιρέσεις) δραστικά. Επομένως, για να έχουμε το αναγκαίο αποτέλεσμα, θα πρέπει να ληφθούν θαρραλέες αποφάσεις, να συγκρουστούμε με κατεστημένες αντιλήψεις και συμφέροντα και να εφαρμόσουμε νέες μεθόδους  εντοπισμού της φοροδιαφυγής. Αυτό είναι το "κλειδί". Περαιτέρω μείωση των αποδοχών των εργαζομένων θα είναι και με τεχνικούς όρους αντιπαραγωγική και θα φέρει τα εντελώς αντίθετα δημοσιονομικά αποτελέσματα. Αλλωστε οι μισθωτοί έχουν εξαντλήσει τις όποιες δυνατότητες συνεισφοράς στα κοινά βάρη».

Πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις πιστεύετε ότι ο μέσος πολίτης θα δει βελτίωση;

«Θα περάσει καιρός. Οι μεγάλης έκτασης οικονομικές μεταβολές απαιτούν χρόνο, υπομονή και επιμονή. Αυτό που θα μπορούσαν να προσδοκούν οι πολίτες άμεσα είναι η μη χειροτέρευση της κατάστασής τους. Ο μεγαλύτερος στόχος θα πρέπει να είναι η με κάθε τρόπο μείωση της ανεργίας, η οποία, πέραν του κοινωνικού στοιχείου που εμπεριέχει, θα συμβάλει σημαντικά και από δημοσιονομική άποψη στη μείωση των επιχορηγήσεων προς τα Ταμεία».

Πώς βλέπετε τους χειρισμούς των υπουργών με τους οποίους έχετε συνεργαστεί τα χρόνια του Μνημονίου;

«Θέλω να είμαι ειλικρινής. Το ασφυκτικό πλαίσιο του προγράμματος δεν άφηνε περιθώρια εναλλακτικής οικονομικής πολιτικής. Ο βαθμός ελευθερίας στις δημοσιονομικές παρεμβάσεις ήταν μηδενικός. Ολοι οι οικονομικοί υπουργοί λειτουργούσαν έχοντας στο μυαλό τους να σωθεί η χώρα. Ο σκοπός ήταν αυτός. Ελειπε όμως κατά τη γνώμη μου ένα εθνικό και βιώσιμο πρόγραμμα που θα μπορούσε πειστικά να αντιπαρατεθεί στο ανεδαφικό και αναποτελεσματικό πολλές φορές πρόγραμμα που επιβλήθηκε από τους δανειστές. Εδώ θέλω να επισημάνω την άδικη επίθεση και κριτική που δέχεται ο κ. Στουρνάρας από μερίδα του πολιτικού κόσμου. Δυστυχώς δεν διδαχθήκαμε τίποτε από το παρελθόν και συνεχίζουμε τα λάθη, που έχουμε πληρώσει. Ενα έχω να πω: Αυτοί που ασκούν την κριτική ας σκεφθούν ότι είναι πολύ τυχεροί που δεν είναι στη θέση του».

Η κυρία Μέρκελ δήλωσε ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν διαπραγματεύθηκαν προτού υπογράψουν το Μνημόνιο.

«Η χώρα μπήκε σε αυτή την περιπέτεια εντελώς απροετοίμαστη. Δεν υπήρχε προηγούμενη εμπειρία ούτε στη διοίκηση ούτε στο πολιτικό προσωπικό που κλήθηκε να διαχειριστεί πρωτόγνωρη κατάσταση. Η κυρία Μέρκελ λέει τώρα ότι δεν διαπραγματευθήκαμε. Ισως έχει δίκιο. Οταν αντιδρούσαμε όμως σε μέτρα που αυτονόητα δεν θα είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα και όταν λέγαμε ότι η βίαιη προσαρμογή θα είχε ως συνέπεια, πέραν των άλλων, την αδυναμία έγκαιρης αποκλιμάκωσης του χρέους που ήταν το ζητούμενο, οι εκπρόσωποί της ήταν αμετακίνητοι στις απόψεις τους, έχοντας μπροστά τους το δικό τους ιδεατό πρόγραμμα, τα δεδομένα του οποίου δεν είχαν καμία σχέση με αυτά της ελληνικής οικονομίας».

Τι θα μπορούσε να κάνει το ΠαΣοΚ; Μήπως προδόθηκε;

«Η Ιστορία κατά τη γνώμη μου θα καταγράψει ότι υπήρξε το μεγαλύτερο πολιτικό θύμα του τελευταίου μισού αιώνα κι ας έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ευθύνης λόγω της μακρόχρονης κυβερνητικής θητείας. Εσκασε η βόμβα στα χέρια του και ανέλαβε την τεράστια ευθύνη να σώσει τον χώρο της έκρηξης, όντας με διαλυμένα τα χέρια. Δεν είμαι πολιτικός αναλυτής, αλλά εκείνη την κρίσιμη εποχή όλο το πολιτικό προσωπικό έπρεπε, γνωρίζοντας την κατάσταση, να βγει ενωμένο και να στηρίξει την εθνική υπόθεση επιβίωσης της χώρας. Δεν ξέρω αν προδόθηκε, αλλά ως κυβέρνηση όφειλε να προβλέψει τα γεγονότα και κυρίως να ενημερώσει την κοινωνία για τις πολλαπλές συνέπειες και για το τι έρχεται και τι θα μας συμβεί. Επιπλέον νομίζω ότι είχε υποεκτιμήσει τη σοβαρότητα της κατάστασης και δεν προχώρησε σε άμεση λήψη μέτρων για να δρομολογηθούν λύσεις, αλλά επέμεινε στην υλοποίηση προεκλογικών εξαγγελιών. Παράδειγμα η χορήγηση του επιδόματος αλληλεγγύης εν μέσω κατάρρευσης».

Ποιοι πιστεύετε ότι έχουν την ευθύνη που φθάσαμε εδώ;

«Ολοι. Πρώτα και κύρια το σύνολο του πολιτικού προσωπικού της χώρας που ως συλλογικό υποκείμενο, όχι ως άτομα, δεν λειτούργησε ως πρωτοπορία, δημιούργησε πελατειακό και αναποτελεσματικό κράτος, στηρίχθηκε στην απόκρυψη της αλήθειας, απέφυγε να πει σκληρές αλήθειες και διαχειρίστηκε την κρατική εξουσία ως λάφυρο. Επειτα οι λεγόμενες παραγωγικές τάξεις που δεν απαίτησαν κανόνες λειτουργίας αλλά αρκέστηκαν στην αναζήτηση καναλιών διασύνδεσης με τους διαχειριστές του λαφύρου. Η διοίκηση που υποτάχθηκε στον κομματισμό και οι πολίτες που ανέχθηκαν, αν δεν συνέβαλαν με τις επιλογές τους, συμπεριφορές και πρακτικές, ελπίζοντας ή αρκούμενοι στα περισσεύματα από την "τράπεζα της ευωχίας". Ισως το πρόβλημα της χώρας μας να μην είναι τόσο πρόβλημα οικονομικό όσο κυρίως πρόβλημα της κοινωνίας μας. Αν είναι έτσι, τότε, χωρίς να είναι άμοιρος ευθυνών κανένας, την κύρια ευθύνη έχουν όλοι όσοι κατά τεκμήριο οφείλουν να είναι καθοδηγητές αυτής της κοινωνίας».

Πιστεύετε ότι η κυβέρνηση Σαμαρά μπορεί να βγάλει τη χώρα από το Μνημόνιο ή κινδυνεύει να καταρρεύσει στην επόμενη δύσκολη απόφαση;

«Δεν έχω κάποια ιδεολογική συγγένεια με τη Νεα Δημοκρατία, αλλά οφείλω να πω ότι η χώρα μέσα στην ατυχία της φαίνεται πως είναι και τυχερή με την παρουσία του σημερινού πρωθυπουργού. Εχουν γίνει πάρα πολλά και στην ορθή κατεύθυνση, τουλάχιστον στα δημοσιονομικά πράγματα της χώρας. Υπάρχει ελπίδα ότι σύντομα θα ξεπεραστεί οριστικά ο κίνδυνος. Αλλωστε εκτιμώ ότι μπροστά μας δεν έχουμε κρίσιμες και επώδυνες αποφάσεις να πάρουμε παρά μόνο δημοσιονομικές διευθετήσεις και κυρίως προσεκτικές παρεμβάσεις για να αποφύγουμε την επάνοδο στο αμαρτωλό παρελθόν. Χρειάζεται όμως υπομονή και επιμονή».

Πριν από την κυβέρνηση Παπαδήμου, σας είχε επισκεφθεί αντιπροσωπεία του ΣΥΡΙΖΑ...

«Πράγματι αντιπροσωπεία του ΣΥΡΙΖΑ, αν τους θυμάμαι όλους ο κ. Τσακαλώτος, ο κ. Μηλιός κι ο κ. Λαφαζάνης επισκέφθηκε το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους δύο φορές και μακάρι αυτό να γίνεται από όλα τα πολιτικά κόμματα. Είχαμε ειλικρινείς συζητήσεις και ανταλλαγές απόψεων. Παραδώσαμε, ως οφείλαμε, όλα τα στοιχεία που ζήτησαν, ακόμη και εκτιμήσεις και βραχυπρόθεσμες προβολές των δημοσιονομικών στοιχείων. Πρόκειται για σοβαρούς ανθρώπους, αλλά δεν μου επιτρέπεται να κρίνω τις πολιτικές τους θέσεις».

Ο κ. Λαφαζάνης υποστηρίζει την έξοδο της χώρας από την κρίση με επιστροφή στο εθνικό νόμισμα.

«Η στάση του κ. Λαφαζάνη είναι έντιμη, παρά την προσωπική διαφωνία μου. Πιστεύω όμως ότι αν επισκεφθεί το Γενικό Λογιστήριο και του δοθεί η δυνατότητα να αναλύσει τα υπάρχοντα δεδομένα, ενδεχομένως να αλλάξει άποψη, αν βέβαια αυτή η στάση του δεν είναι κυρίαρχη ιδεολογική θέση, που πιστεύω ότι δεν είναι».

Μπορούμε να μείνουμε στο ευρώ χωρίς Μνημόνιο;

«Η μη υιοθέτηση συμφωνιών που πηγάζουν από την ένταξή μας στο ευρωπαϊκό νόμισμα και η παραμονή μας παρ' όλα αυτά στη ζώνη του ευρώ είναι πράγματα ασυμβίβαστα. Οι χώρες όπως η Ελλάδα με μεγάλα ελλείμματα και υψηλό χρέος έχουν υπογράψει συμφωνίες και έχουν υιοθετήσει προγράμματα προσαρμογής. Ταυτόχρονα οι συμφωνίες προβλέπουν την έμπρακτη βοήθεια των εταίρων, οικονομική, τεχνική κτλ., ώστε να τους δοθεί η δυνατότητα να επιτύχουν τη δημοσιονομική εξυγίανση και να καταστήσουν το χρέος βιώσιμο. Αυτή λοιπόν η συμφωνία, το Μνημόνιο, διασφάλισε για τη χώρα μας πλέον των 240 δισ. ευρώ χαμηλότοκα δάνεια. Ετσι σε συνδυασμό με το PSI και την επαναγορά ομολόγων τον Δεκέμβριο του 2012 κατόρθωσε να αποφύγει μια άτακτη χρεοκοπία, τις συνέπειες της οποίας όλοι μπορούν να φανταστούν».

      

Εναλλακτικά τι μπορούσε να γίνει;

«Η μη υπογραφή του μνημονίου θα σήμαινε άρνηση χορήγησης των παραπάνω δανείων με αποτέλεσμα τη στάση πληρωμών. Η στάση πληρωμών θα οδηγούσε τους προμηθευτές στην απαίτηση της διαδικασίας απολύτως "τοις μετρητοίς", και μάλιστα με προκαταβολές σε σκληρό νόμισμα. Είναι όμως σαφές ότι δεν θα υπήρχαν "μετρητά", διότι εντός του ενιαίου νομίσματος η κυκλοφορία και η ποσότητα του χρήματος είναι συγκεκριμένες. Αυτό θα οδηγούσε μονοσήμαντα στην τελική επιλογή για έξοδο της χώρας από το ευρώ. Το εθνικό νόμισμα θα έπρεπε να αυξήσει την κυκλοφορία του, προκειμένου να αυξηθεί τεχνητά και βραχυπρόθεσμα η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων και να μπορέσουν να καλυφθούν οι απαραίτητες ανάγκες σε βασικά αγαθά.

Αρα η έξοδός μας από το ευρώ θα γινόταν με δική μας επιλογή και όχι εξαιτίας κάποιας νομικής διαδικασίας».

Ποιοι έφταιξαν για την κακοδαιμονία του τόπου
Ο ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζει ότι πρέπει να σταματήσει η χώρα να πληρώνει τόκους για το χρέος, ώστε πόροι να κατευθυνθούν στην ανάπτυξη, και ταυτόχρονα να επαναδιαπραγματευθεί «κούρεμα».

«Τον Δεκέμβριο του 2011, πριν από το PSI, το χρέος ήταν 365 δισ. ευρώ, με μέση διάρκεια 7 έτη και μέσο επιτόκιο 4,75%. Σήμερα το χρέος ανέρχεται σε 321 δισ. ευρώ (στην ουσία κάτω από 300 δισ., αφού θα πρέπει να αφαιρέσουμε την αξία των μετοχών των τραπεζών και τα ομόλογα του ΤΧΣ από το EFSF), το μέσο σταθμικό επιτόκιο είναι λίγο πάνω από 2%, ενώ έχει μέση διάρκεια περίπου 17 έτη. Η αναδιάρθρωση αυτή του χρέους έγινε με την ονομαστική μείωση κατά 105 δισ. ευρώ και κατά 20 δισ. από την επαναγορά νέων ομολόγων, την κάλυψη του ελλείμματος και της αντικατάστασης των παλαιών δανείων με δάνεια από το ΔΝΤ και κυρίως με χαμηλότοκα δάνεια από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό και την αναβολή για μία δεκαετία της καταβολής τόκων από δάνεια EFSF και πολλά άλλα. Ετσι οι τόκοι για το 2014 θα είναι λίγο πάνω από 6,3 δισ. ευρώ, από 17 δισ. ευρώ που ήταν το 2012. Δεν γνωρίζω επομένως ποιες δυνάμεις θα μπορούσαν πέραν των ανωτέρω να διασφαλίσουν και τη μη πληρωμή τόκων και ποιο Κοινοβούλιο ευρωπαϊκής χώρας θα ανεχόταν τέτοια ρύθμιση».

Ποια πιστεύετε ότι είναι η λύση για την ελάφρυνση του χρέους;

«Τον Απρίλιο θα πιστοποιηθεί από τη EUROSTAT το πρωτογενές πλεόνασμα και θα δρομολογηθούν οι διαδικασίες για περαιτέρω ελάφρυνση του χρέους. Η δική μου η αίσθηση είναι ότι δεν πρόκειται να υπάρξει εφάπαξ "κούρεμα" όπως έγινε με το PSI, αλλά μέτρα και ρυθμίσεις που να στοχεύουν σε μεγάλη επιμήκυνση της αποπληρωμής και σε ακόμη μεγαλύτερη μείωση του επιτοκίου. Αλλωστε το όποιο "κούρεμα", ως εφάπαξ μέτρο, για να είναι "αποτελεσματικό" θα πρέπει να είναι της τάξεως των 100-150 δισ. ευρώ, ώστε την επομένη να οδηγήσει σε επίπεδα χρέους πολύ κοντά στον στόχο του 60% του ΑΕΠ. Κάτι τέτοιο όμως είναι προφανές ότι δεν θα ήταν αποδεκτό από κανέναν εταίρο, γιατί τις απώλειες αυτές θα έπρεπε να τις επιφορτιστεί ο μέσος ευρωπαίος φορολογούμενος».

Η όποια ρύθμιση δεν προϋποθέτει να υπογράψει η χώρα μια νέα συμφωνία ή ένα νέο μνημόνιο;

«Το πιθανότερο είναι να υπάρξει μια συμφωνία, αλλά η εκτίμησή μου είναι ότι δεν θα περιλαμβάνει τα επώδυνα μέτρα των μνημονίων παρά μόνο στόχους και όρια στα δημοσιονομικά αποτελέσματα».

Κύριε Καρακούση, ύστερα από 38 χρόνια θητείας ποιος πιστεύετε ότι φταίει για την κακοδαιμονία του τόπου;

«Πολλά φταίνε δυστυχώς. Δεν εξαιρώ ούτε τις ίδιες τις κοινωνικές τάξεις. Το πολιτικό - κοινοβουλευτικό μας σύστημα στηρίζεται εν πολλοίς και υπακούει στην ψηφοθηρική και πελατειακή λογική, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Κάποιοι συνήθισαν να ζουν παρασιτικά... Θα χρειαστεί ίσως ολόκληρο βιβλίο να απαντηθεί η ερώτησή σας. Θα σας αναφέρω τηλεγραφικά:

• Πάρτι φοροδιαφυγής για δεκαετίες από τους ελεύθερους επαγγελματίες.

• Υψηλοί μισθοί και συντάξεις δυσανάλογοι με την αποδοτικότητα και τη θέση ευθύνης.

• Μισθολογική ασυδοσία και απουσία ελέγχου σε ΔΕΚΟ, ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ.

• Βιομηχανία σύστασης Νομικών Προσώπων Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου χωρίς ουσιαστικό αντικείμενο και αναπτυξιακό σκοπό.

• Χορήγηση εγγυήσεων του Δημοσίου σε δάνεια πτηνοτρόφων, χοιροτρόφων, κτηνοτρόφων, ροδακινοπαραγωγών, βιομηχανιών Βόρειας Ελλάδας κτλ., χωρίς αναπτυξιακή στόχευση. Στο τέλος έμεναν οι καταπτώσεις εγγυήσεων και η πτώχευση, με συνέπεια την αύξηση του ελλείμματος κατά 8,5 δισ. ευρώ από το 2000 ως σήμερα.

• Επιλεκτική αντιμετώπιση των ασφαλιστικών ταμείων προς όφελος υπαλλήλων και συνταξιούχων ορισμένων ΔΕΚΟ, με επιχορηγήσεις δεκάδων δισ. ευρώ σε βάρος του κρατικού προϋπολογισμού, δηλαδή των φορολογουμένων. Από το 2002 ως σήμερα δόθηκαν 6 δισ. ευρώ στον ΟΑΠ-ΔΕΗ και 5,4 δισ. ευρώ στο ΤΑΠ-ΟΤΕ».

Εχετε περάσει ατέλειωτες ώρες συζητώντας με την τρόικα. Τι σας έμεινε από αυτή την σχέση;

«Οι περισσότεροι ήταν ευγενικοί. Υπήρχαν όμως στιγμές που αισθανόμασταν την καχυποψία και κάποιες φορές την υπεροψία απέναντί μας. Σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις αισθανόμασταν ότι δεν ήθελαν να μας ακούσουν ακόμη και για αυταπόδεικτα ζητήματα».

Οντως υπήρχαν διαφορές μεταξύ Μορς και Τόμσεν;

«Υπάρχει διαφορά προσέγγισης μεταξύ τους. Ο ένας είναι καθαρόαιμος τεχνοκράτης που έχει στο κομπιούτερ του τα παραμετροποιημένα στοιχεία του προγράμματος και θέλει να φθάσει στον ιδεατό στόχο αδιαφορώντας για τις οποιεσδήποτε πολιτικές ή άλλες συνέπειες και ο άλλος υπηρετεί την πολιτική της δημοσιονομικής πειθαρχίας και του γερμανικού μοντέλου οργάνωσης. Και οι δύο δεκάρα δεν δίνουν για τις συνέπειες στην ανεργία, στο κοινωνικό κράτος και στην κοινωνική συνοχή».