Λύση η (δημιουργική) καταστροφή;

The Athens Review of books, Ιανουάριος 2014
O αυστριακός οικονομολόγος Γιόζεφ Σουμπέτερ, ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, εισήγαγε στα οικονομικά τον όροδημιουργική καταστροφή, για να περιγράψει τη μεγαλύτερη ικανότητα του καπιταλιστικού συστήματος, την ικανότητά του να ανανεώνεται μέσα από τη δυναμική της καινοτομίας και του ανταγωνισμού. Έγραφε: «…αδυσώπητα καταστρέφοντας το παλιό, αδυσώπητα δημιουργώντας το καινούργιο. Αυτή η διαδικασία της Δημιουργικής Καταστροφής είναι το θεμελιώδες δεδομένο του καπιταλισμού». Πράγματι, μεγάλες επιχειρηματικές συλλογικότητες του παρελθόντος που κυριάρχησαν στις αγορές επί πολλές δεκαετίες εξαφανίστηκαν μέσα σε λίγα χρόνια, όταν το περιβάλλον μέσα στο οποίο ανέπτυσσαν δεξιότητες και επιχειρηματική κουλτούρα ανατράπηκε ολοσχερώς.

Η διαδικασία της δημιουργικής καταστροφής δεν έχει εντούτοις εφαρμογή μόνο στις οικονομικές αγορές. Ισχύει σε σημαντικό βαθμό και στην πολιτική διαδικασία. Πολιτικοί σχηματισμοί πανίσχυροι που κυριάρχησαν δεκαετίες εξαφανίστηκαν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα όταν οι συνθήκες που τους γέννησαν και επί των οποίων στηρίχθηκε η κυριαρχία τους ανατράπηκαν ολοσχερώς. Το πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας τόσο προπολεμικά όσο και μετά την Κατοχή και μετά τη Δικτατορία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Στη διαδικασία αυτή της ριζικής πολιτικής ανανέωσης η καταστροφή μπορεί να έρθει με τρόπο δημιουργικό ή ολέθριο. Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα ακριβώς σ’ αυτό το κρίσιμο μεταίχμιο.

Ποια είναι τα δεδομένα. Ίσως καταντούμε μονότονοι επαναλαμβάνοντας τα αυτονόητα. Σήμερα κυβερνούν τη χώρα τα δύο κόμματα που έχουν απόλυτη ευθύνη για τη σημερινή οδύνη. Τα κόμματα αυτά, έχοντας τον απόλυτο και άνετο έλεγχο της εξουσίας κατά την τελευταία τριακονταετία, δανείστηκαν, καταχράστηκαν, εκμαύλισαν, εκμεταλλεύτηκαν, συναλλάχθηκαν αθέμιτα και τελικά διέλυσαν τη χώρα. Την τελευταία τετραετία προσπαθούν να ξεφύγουν την καθαρτήρια τιμωρία μεταθέτοντας τις ευθύνες τους. Καθυστέρησαν τις μεταρρυθμίσεις για να μειώσουν το πολιτικό κόστος και να εμφανίσουν ως υπαίτιους των όσων συνέβησαν τους ξένους δανειστές. Και, το κυριότερο, παρ’ όλα τα δεινά που προκάλεσαν, τα κόμματα αυτά –ως συλλογικοί οργανισμοί– δεν άλλαξαν διόλου. Δέσμια των χρεοκοπημένων διαπλεκόμενων συμφερόντων, συναλλάσσονται ξεδιάντροπα μαζί τους προσφέροντάς τους αφειδώς διαφημίσεις, δάνεια και δουλειές την ώρα που ένας ολόκληρος λαός υποφέρει. Πιστά στον πιο άθλιο κομματισμό αναθέτουν σε πολιτευτές, μέλη ΝΟΔΕ και άλλους κομματάρχες τη διοίκηση νοσοκομείων, οργανισμών και δημόσιων υπηρεσιών. Αδιόρθωτοι συνεχίζουν να διορίζουν και να ρουσφετολογούν. Να μοιράζουν εφάπαξ, πλουσιοπάροχες εθελούσιες εξόδους και πρόωρες συντάξεις στα απομεινάρια των κομματικών τους στρατών, την ώρα που φορολογούν αμείλικτα και καταδιώκουν τους πολίτες που οι ίδιοι κατέστρεψαν. Ταυτόχρονα είναι και τα δύο αυτά κόμματα κυριολεκτικά χρεοκοπημένα. Τα δάνεια που πήραν παράνομα και καταχρηστικά, πέραν των πλουσιοπάροχων νόμιμων κρατικών επιχορηγήσεων και των αφειδών μαύρων χρημάτων που κατέληγαν στα ταμεία τους από τις διάφορες Siemens, δεν μπορούν πλέον ούτε καν να τα εξυπηρετήσουν.

Πόσο καιρό μπορούν τα κόμματα αυτά να συνεχίσουν να κυβερνούν; Ο χρόνος τους τελειώνει ανελέητα και το γνωρίζουν και τα ίδια. Όσο όμως συνεχίζουν τόσο η οργή του κόσμου αυξάνεται τροφοδοτώντας τον παραλογισμό και τις ακραίες εκδοχές της πολιτικής. Ως συλλογικότητες, τους είναι αδύνατο να αλλάξουν. Είναι δέσμια των ανομημάτων τους και ευπρόσβλητα σε κάθε είδους εκβιασμό από τα διάφορα συμφέροντα, μικρά και μεγάλα, που κατά καιρούς συναλλάχθηκαν μαζί τους. Όσο ιστορίες αποκαλύπτονται, από τα πιο πενιχρά, όπως τα λαδώματα στις εφορίες και οι πλαστές πινακίδες οχημάτων μεγαλόσχημων, μέχρι τις μίζες για τους εξοπλισμούς και τις θηριώδεις συναλλαγές με τη διαπλοκή, τόσο γίνονται πιο ευάλωτα, απαξιώνονται και απαξιώνουν ό,τι έχει απομείνει ακόμα όρθιο στον τόπο.

Το δίλημμα συνεπώς διαμορφώνεται με όλη την αδυσώπητη σκληρότητά του: Καταστροφή κανονική ή δημιουργική καταστροφή των συγκεκριμένων πολιτικών σχηματισμών;Δημιουργική καταστροφή που θα επιτρέψει την απελευθέρωση των αξιόλογων δυνάμεων και ανθρώπων οι οποίοι παραμένουν ακόμα παγιδευμένοι στις τάξεις τους, αλλά –κυρίως– έξω από αυτές. Δημιουργική καταστροφή που θα διευκολύνει την είσοδο στην πολιτική νέων ανθρώπων για να διαμορφώσουν νέες πολιτικές δυνάμεις και να στελεχώσουν τα πολιτικά αξιώματα με νέο πολιτικό προσωπικό.

Η απάντηση είναι προφανής και όσοι σώφρονες παραμένουν ακόμα στους σχηματισμούς αυτούς οφείλουν να αφουγκραστούν επιτέλους τη βοή των γεγονότων που πλησιάζουν. Πώς θα γίνει αυτό; Δύο κινήσεις αρκούν για να πυροδοτήσουν τη δημιουργική διαδικασία. Απλή αναλογική και κυβέρνηση εθνικής ενότητας από την παρούσα Βουλή, που θα αναλάβει να κυβερνήσει μέχρις ότου διαμορφωθεί μέσα από τις προσεχείς εκλογικές διαδικασίες (ευρωεκλογές, εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης και εθνικές εκλογές στις αρχές του 2015, με αφορμή την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας) το νέο πολιτικό σκηνικό. Απλή αναλογική που θα περιορίσει δραστικά τις ακραίες εκδοχές της πολιτικής, αφαιρώντας τους οποιαδήποτε πιθανότητα αυτοδύναμης ή σχεδόν αυτοδύναμης διακυβέρνησης. Απλή αναλογική που θα αποφορτίσει την πολιτική ένταση και θα εκτονώσει την οργή του κόσμου, καθώς δεν θα χρειάζεται να διακινδυνεύσει μια γενικευμένη καταστροφή για να καταστρέψει όσα και όσους τον οδήγησαν εδώ.

Το πρόβλημα της Ελλάδας δεν ήταν ποτέ σχεδόν πρόβλημα οικονομίας· ήταν πάντα πρόβλημα πολιτικής. Η πολιτική οδήγησε τη χώρα στη χρεοκοπία. Αν η ίδια διαμορφώθηκε από την κοινωνία ή αν τη διαμόρφωσε κατ’ εικόνα και ομοίωσή της μικρή σημασία έχει. Το βέβαιο είναι ότι η πολιτική πρέπει να αλλάξει άρδην προς το καλύτερο για να έχει η χώρα κάποια ελπίδα να βγει από αυτή την εξουθενωτική δοκιμασία.

Για την ώρα, γαντζωμένοι με νύχια και με δόντια στην εξουσία, οι υπαίτιοι της καταστροφής κυοφορούν ένα νέο γύρο εκθεμελίωσης, καθώς τροφοδοτούν την αγανάκτηση που θα γίνει κύμα να τους σαρώσει. Αυτούς αλλά και οτιδήποτε άλλο βρεθεί στο πέρασμά του. Η δημιουργική καταστροφή είναι η μόνη μας ελπίδα να αποφύγουμε τηνκανονική καταστροφή. Και με την εξαίρεση ελαχίστων, δεν είναι πια παράδοξο ότι συμφέρει σήμερα τους πάντες. Ακόμα και την αντιπολίτευση, που αν αναλάβει την εξουσία θα εξαφανιστεί κι αυτή κάτω από τα ερείπια που θα έχει προκαλέσει ο ακραίος λαϊκισμός της.

Αδυσώπητα πρέπει λοιπόν το παλιό να καταστραφεί. Αδυσώπητα τότε το καινούργιο θα γεννηθεί.

— The Athens Review of Books

ΥΓ. Μια εντελώς ασυνήθιστη υποσημείωση για editorial της ARB: Το πρωί μιας Δευτέρας του Δεκεμβρίου στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση συλλογής πρωτοεμφανιζόμενου μεν, πλην εγκωμιασθέντος σαν «μεγάλου ποιητή», Διευθυντή Ειδήσεων μεγάλου τηλεοπτικού σταθμού. Παραβρέθηκαν, εκτός των άλλων, ο πρωθυπουργός Α. Σαμαράς, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ευ. Βενιζέλος και δεκάδες εκπρόσωποι όλου του πολιτικού και μιντιακού συστήματος. Ήταν δε τόσο φαραωνική η εκδήλωση που μπροστά της η ανακοίνωση του Νόμπελ στον Ελύτη το 1979 γιορτάστηκε παρ’ ημίν με μια εξαιρετικά φτωχή τελετή. Δεν θα ασχοληθούμε με την ποιότητα των στίχων που τόσο ενθουσίασαν δύο εθνικούς «μουσουργούς» ώστε να τους έχουν ήδη «μελοποιήσει». Ούτε με την παρουσία του Τίτου Πατρίκιου. Δείγματος χάριν, το επίκαιρο «αντιστασιακό» άσμα “Ο χορός των κολασμένων”: Στων αιώνων το πιθάρι / χάθηκαν οι συνταγές / Βάλ’ το ξίφος στο θηκάρι / δεν περνάν οι προσταγές. Αλλού (στο συγκλονιστικά αφελές “Πατρίδα-Μήδεια”) ο νεοφανής βάρδος καταλήγει:Τώρα στο χώμα που ακουμπάς / τον Σολωμό στοχάσου / Του Βενιζέλου το σκουφί κι απ’ τον Καβάφη πιάσου/ Απ’ του Μακρυγιάννη τη φωνή / του Ελύτη, του Σεφέρη / Του Χατζιδάκι το κλαβιέ / της Κάλλας το αστέρι.

Για τους στιχοπλόκους του είδους τον καίριο λόγο έχει εκφέρει προ αιώνων ο Κάτουλλος, κάποτε μάλιστα με ακραίο σκωπτικό τρόπο: AnnalesVolusi, cacatacarta.Δεν είναι ωστόσο το πρόβλημά μας τα φληναφήματα που εκτοξεύθηκαν από τους ομιλητές, όπως: «Κι ο Καμύ δημοσιογράφος ήταν!». Ή: «πάμε σε μάχες για τη συνέχεια της φυλής» (Μάνος Ελευθερίου). Προφανώς έχοντας για όπλο τους θουριώδεις αυτούς στίχους όπου «υπάρχει διάχυτος ο πόνος της Ρωμιοσύνης».

Αυτά όμως συνέβαιναν πάντα στη χώρα της Κατουρημένης Ποδιάς, και μάλιστα κατά συρροήν σε καιρούς ανέμελους. Γιατί λοιπόν να δαπανούμε χώρο για το συγκεκριμένο κρούσμα; Για τον εξής σοβαρότατο λόγο: Το μείζον θέμα είναι ότι –τώρα– όλα αυτά συμβαίνουν στον Βυθό. Ενώ το σκάφος της πολιτείας είναι βυθισμένο, οι «καπετάνιοι» που υποτίθεται ότι θα το οδηγήσουν στην φουρτουνιασμένη επιφάνεια και ενδεχομένως κάποτε σε λιμάνι, «σίγησαν» τη λειτουργία της κυβέρνησής τους για ένα ολόκληρο πρωινό προκειμένου το Κενό να χειροκροτήσει το Κενό.