Ελληνική, ιαπωνική, πορτογαλική φιλοπατρία

Του Δημήτρη Ψυχογιού, Athens Voice

Tην Πέμπτη 17 Μαρτίου 2011 συνέβη κάτι το εντελώς ασυνήθιστο: οι χώρες του G7 αποφάσισαν να επέμβουν από κοινού για να συγκρατήσουν την άνοδο του ιαπωνικού νομίσματος που είχε ανατιμηθεί έναντι του δολλαρίου κατά 7,5% μέσα σε 3 μόνο ημέρες, από τη Δευτέρα 14 Μαρτίου, μόλις άρχισε η εργάσιμη εβδομάδα για τις παγκόσμιες χρηματαγορές, ως την Πέμπτη. Δηλαδή, οι κεντρικές τράπεζες ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλίας, Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Ιαπωνίας (αφού η μοναχική προσπάθεια της τελευταίας δεν είχε αποδώσει) άρχισαν να πωλούν γεν ώστε να αντιμετωπίσουν τη ζήτηση που αύξαινε την τιμή του. Αιτία της ξαφνικής δίψας για γεν ήταν ο καταστροφικός σεισμός και το τσουνάμι της Φουκουσίμα: έγινε Παρασκευή και από τη Δευτέρα ιαπωνικές επιχειρήσεις και ασφαλιστικές εταιρείες άρχισαν να επαναπατρίζουν κεφάλαιά τους για να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης. Αυτό σήμαινε να μετατρέψουν σε γεν τις επενδύσεις τους, δηλαδή να αγοράσουν γεν με τα δολάρια, τα ευρώ ή τις στερλίνες που κατείχαν.

Ταυτόχρονα, τα dealing rooms των ιδιωτικών τραπεζών και των οργανισμών που εξειδικεύονται στις αγορές χρήματος άρχισαν να αγοράζουν γεν για να επωφεληθούν από τη συμπεριφορα των Ιαπώνων – γιατί υπήρχε ιστορικό πρηγούμενο: το 1995 μετά τν μεγάλο σεισμό του Κόμπε (6.500 νεκροί) το γεν είχε ανατιμηθεί κατά 20% έναντι του δολαρίου ακριβώς για τον ίδιο λόγο, τον επαναπατρισμό δηλαδή ιαπωνικών κεφαλαίων για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειές του (Guardian, 18/3/2011: G7 agrees concerted action to tackle threat of rising yen, Reuters, 17/3/2011, G7 cenbanks in rare currency action after yen surge).

Αν επαναλαμβανόταν το ίδιο φαινόμενο και το 2011, θα δημιουργούνταν διαταραχές στο παγκόσμιο εμπόριο από την ξαφνική αλλαγή, με πρώτο θύμα την Ιαπωνία: αύξηση του γεν θα περιόριζε τις εξαγωγές της και η οικονομία της θα επιβραδυνόταν, τη στιγμή ακριβώς που είχε ανάγκη να χρηματοδοτήσει την αποκατάσταση των καταστροφών που είχαν προκαλέσει ο σεισμός και το τσουνάμι. Η παρέμβαση των G7 ανέστειλε προσωρινά μόνο την άνοδο του γεν: τον Ιούνιο έφθασε στην ανώτερη ιστορικά σχέση του με το δολάριο (1 δολάριο = 76 γεν), περίπου 10% ψηλότερα από την τιμή του πριν το σεισμό, αλλά πάντως η αύξηση συγκρατήθηκε σε σχέση με το 20% του 1995.

Η Ελλάδα ζει σεισμό διαρκείας από το 1910 που ουσιαστικά χρεοκόπησε – αλλά το αποτέλεσμα ήταν τσουνάμι εκροής κεφαλαίων στο εξωτερικό. Σε 100 δισεκατομμύρια ευρώ εκτιμούσε το ύψος τους ο πρόεδρος της ΕΤΕ κ. Ζανιάς τον Δεκέμβριο του 2012, άλλοι αναφέρουν 80 δισεκατομμύρια, υπολογίζοντας πόσο μειώθηκαν οι καταθέσεις από τον Σεπτέμβριο του 2009 (237 δισ.) που βρίσκονταν στο μέγιστό τους, ως τον Ιούλιο του 2012 (150 δισ.) που ήταν το ελάχιστο. Κάπου ανάμεσα είναι μάλλον ο σωστός αριθμός, όσο και αν έψαξα δεν τον βρήκα, ίσως είναι καταχωνιασμένος σε κάποια έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος. Η αλήθεια είναι πως είναι δύσκολο να προσδιοριστεί το ακριβές ποσό που εγκατέλειψε τη χώρα αποκλειστικά και μόνο λόγω της κρίσης, γιατί στα χρήματα που φεύγουν περιλαμβάνονται και ποσά που προορίζονται για να πληρωθούν εισαγωγές προϊόντων ή έξοδα σπουδών ή άλλες τρέχουσες ανάγκες. Επιπλέον, στη μείωση των καταθέσεων συμβάλλει η γενική οικονομική δυσπραγία, αφού όλοι υποχρεωθήκαμε «να βάλουμε χέρι στα έτοιμα» ακόμα και για να ανταποκριθούμε στις φορολογικές μας υποχρεώσεις. Πάντως, η μεγαλύτερη σε ένταση περίοδος μείωσής τους ήταν ανάμεσα στις εκλογές του Μαΐου και Ιουνίου 2012, όταν αποσύρθηκαν από τις τράπεζες 15 δισ., πολλά από τα οποία πήγαν σε σεντούκια και από αυτά μάλλον προέρχονται τα 6 δισ. που επέστρεψαν ως καταθέσεις μέχρι τα τέλη του 2012. Ας θυμηθούμε σχετικά το δραματικό σημείωμα που είχε καταθέσει εκείνη την εποχή ο τότε πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος στον Κάρολο Παπούλια για την κατάσταση των τραπεζών, το οποίο παρέδωσε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας στους αρχηγούς των κομμάτων κατά τις συσκέψεις για τη διερεύνηση των δυνατοτήτων συγκρότητης οικουμενικής κυβέρνησης (Βήμα, 27/5/12, Το sos Παπαδήμου σε Παπούλια). Αλλά την εποχή εκείνη το μόνο που ενδιέφερε τα κόμματα που δεν συμμετείχαν στην κυβέρνηση Παπαδήμου ήταν να ξαναγίνουν σύντομα εκλογές για να αυξήσουν τα ποσοστά και τους βουλευτές τους.

Οι Έλληνες επιχειρηματίες λοιπόν έκαναν το αντίθετο από ό,τι οι Ιάπωνες, όταν η πατρίδα τους βρέθηκε εν κινδύνω: όχι μόνο δεν έφεραν κεφάλαιά τους που βρίσκονταν στο εξωτερικό για να αντιμετωπίσουν τη χρηματοδοτική στενότητα που δημιούργησε η έλλειψη κεφαλαίων στις τράπεζες (λόγω του αποκλεισμού τους από τις ξένες αγορές και στη συνέχεια λόγω του «κουρέματος» των ελληνικών ομολόγων) αλλά έδιωξαν και αυτά που είχαν εδώ. Όμως, δεν το έκαναν μόνον αυτοί: «Από πάμπλουτους μέχρι καλόγριες» έβγαλαν τα χρήματά τους στο εξωτερικό, κατέθεσε σε επιτροπή της Βουλής ο πρόεδρος της «Επιτροπής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας» τον Μάρτιο του 2011, και ήμασταν ακόμα σε εποχή που η φυγή δεν είχε γενικευθεί.

Φυσικά, αυτή η έξοδος αφορούσε τους «έχοντες» και «έχουσες» αποταμιεύσεις, καλόγερους, καλόγριες και λοιπούς. Και όσους μπορούσαμε από τους έχοντες να το κάνουμε είτε επειδή υπήρχε κάποιος οικογενειακός λογαριασμός στο εξωτερικό για να σταλούν τα χρήματα είτε επειδή δημιουργήθηκε αυτός ο λογαριασμός από τράπεζες, με το αζημίωτο φυσικά – κυρίως στην Κύπρο, όπου φαίνεται να κατέφυγε το 10% περίπου των χρημάτων που αναχώρησαν. Όσοι είχαμε αλλά δεν μπορούσαμε να τα εκπατρίσουμε, τα επένδυσαμε σε γερμανικά ή άλλα ασφαλή ομόλογα ή τα σεντουκιάσαμε, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: οι τράπεζες έμειναν χωρίς χρήματα, όχι μόνο επειδή «κουρεύτηκαν» τα ομόλογά τους αλλά επειδή οι έχοντες απέσυραν τις καταθέσεις τους. Αλλά συζήτηση γίνεται μόνο για όσους (55.000 περιπτώσεις) έστειλαν μεγάλα ποσά στο εξωτερικό, πάνω από 100.000 ευρώ, και ειδικότερα για όσους φαίνεται πως δεν μπορούν να τα δικαιολογήσουν με βάση τα εισοδήματά τους (25.000 περιπτώσεις).

Το φαινόμενο μείωσης των καταθέσεων και εκπατρισμού κεφαλαίων παρατηρήθηκε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που βρίσκονται σε μνημονιακή κατάσταση (Πορτογαλία, Ιρλανδία) ή κινδυνεύουν να βρεθούν (Ισπανία) –σε καμία το φαινόμενο δεν είχε τις ελληνικές διαστάσεις–, στην Πορτογαλία μάλιστα οι ιδιωτικές καταθέσεις αυξήθηκαν (Bloomberg, 24/12/12: Bank Deposit Flows Show Money Leaking to Germany From Spain). Το Bloomberg αναφέρεται σε στοιχεία του Ιουλίου 2012 από όπου προκύπτει ότι στην Ελλάδα οι καταθέσεις μειώθηκαν κατά 20% (σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2011), ενώ στην Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιρλανδία η μείωση ήταν περίπου 10% (Bloomberg, 18/9/12, Deposit Flight From Europe Banks Eroding Common Currency). Ο Economist παραθέτει εύγλωττο διάγραμμα για τη σημερινή κατάσταση των  καταθέσεων στις χώρες της Ευρωζώνης σε σύγκριση με τον Ιανουάριο του 2008, από όπου προκύπτει με σαφήνεια η φιλοπατρία μας σε ώρες κινδύνου (Economist Intelligence Unit, 28/1/13 Euro zone banks: Mixed fortunes | EIU Views): οι καταθέσεις στην Ελλάδα έχουν μειωθεί κατά 30%, στην Ισπανία και την Ιρλανδία κατά 10%, σε όλες τις άλλες χώρες, της μνημονιακής Πορτογαλίας περιλαμβανομένης, έχουν αυξηθεί. Σε αυτή την τελευταία υπήρξε κάποια στιγμή μείωση περίπου 3%, αλλά σήμερα υπάρχουν περισσότερες καταθέσεις σε σχέση με το 2008.

Αυτά για τα ποσά, για το πόσοι κατέχοντες αποσύραμε τα χρήματά μας αυτή την τριετία δεν έχω υπόψη μου άλλα στοιχεία πέρα από τους δύο αριθμούς που αναφέρω παραπάνω (55.000 περιπτώσεις μεγάλων εκροών προς στο εξωτερικό, 25.000 πιθανών φοροφυγάδων). Εικάζω όμως ότι πρέπει να είναι μερικές εκατοντάδες χιλιάδες, αν θυμηθούμε το bank rush μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων όταν σε μία μόνο ημέρα (14 Μαΐου) αποσύρθηκαν από τις τράπεζες 800 εκατομμύρια ευρώ (Βήμα, 16/5/12: Η πολιτική αστάθεια «βλάπτει» τις καταθέσεις). Εκατοντάδες χιλιάδες περιπτώσεις απόσυρσης χρημάτων σημαίνει εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες. Και επειδή οι ελληνικές οικογένειες είναι κάπου 3,5 εκατομμύρια, η εκτίμηση πως το φαινόμενο αφορά κάπου 10%-20% του συνόλου δεν πρέπει να είναι εκτός πραγματικότητας. Οικογένειες που προφανώς ανήκουν στη «σπονδυλική στήλη της κοινωνίας μας», στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις, αυτές που «διαλύονται» αυτή την εποχή, όπως διαβάζουμε και ακούμε καθημερινά.

Κρίση ή μη κρίση, η εξαγωγή ελληνικών κεφαλαίων από την Ελλάδα είναι νόμιμη, όπως είναι και η εισαγωγή ιαπωνικών στην Ιαπωνία – άρα δεν υπάρχει παρανομία. Επιπλέον, το σύνταγμά μας ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του (η προστασία του επαφίεται στη φιλοπατρία των Ελλήνων, όπως μας υπενθυμίζουν συνεχώς όσοι διαβλέπουν «ολίσθηση προς τον αυταρχισμό), όχι για τη διάσωση της οικονομίας – άρα ούτε προδοσία υπάρχει. Είναι δυνατόν άλλωστε να μετρά το χρήμα τη φιλοπατρία; Με αίμα μετριέται, ρανίδα τη ρανίδα μέχρι την τελευταία, όχι ως το τελευταίο ευρώ. Για τούτο άλλωστε συζητάμε τόσο πολύ για το ελληνικό αίμα που εκπατρίζεται, γιατρούς και συναφή επαγγέλματα, που τους στέλνουν στο εξωτερικό μνημόνιο και τρόικα και όχι για τον εκπατρισμό χρημάτων. Άσχετα μεταξύ τους θέματα, καμιά ευθύνη δεν έχουμε για το αίμα αυτών των αθώων.

Ίσως ούτε ανήθικη είναι η απόσυρση των αποταμιεύσεών μας (από τους έχοντες, επαναλαμβάνω για να μην παρεξηγηθώ): υπήρξαν και ελάχιστοι κερδοσκόποι, αλλά η συντριπτική πλειονότητα αυτών που εκπάτρισαν τα χρήματά τους ή τα επένδυσαν σε ξένα ομόλογα ή τα έκρυψαν στο σπίτι τους το έκαναν για να τα διασώσουν, διαπιστώνοντας ότι η χώρα οδεύει προς την έξοδο από το ευρώ και επομένως προσπαθούσαν να διαφυλάξουν τις οικονομίες τους ή τα κεφάλαιά τους. Υπήρχε και υπάρχει κρίση εμπιστοσύνης προς το πολιτικό σύστημα, όσοι απέσυραν τις καταθέσεις τους ψήφιζαν με το χρήμα τους κατά του πολιτικού συστήματος και της διαχείρισης της κρίσης, όπως άλλοι ψήφιζαν στις διαδηλώσεις, αγανακτισμένοι στις πλατείες ή και στις κάλπες. Κάποιοι ψήφιζαν και με το χρήμα τους και με τους υπόλοιπους τρόπους και είναι οι ηθικότεροι όλων μας, αφού και το μέλλον των παιδιών τους εξασφάλιζαν και την αποδοκιμασία τους προς τους (παλιούς) διεφθαρμένους πολιτικούς εκφράζανε με τον εντονότερο δυνατό τρόπο. Τα κόμματα ενδιαφέρονταν για όλους τους άλλους τρόπους εκτός από το χρηματικό – πολιτικοί τα απαρτίζουν, όχι τραπεζίτες.

Δεν είμαστε παράνομοι, δεν είμαστε προδότες, δεν είμαστε ανήθικοι, δεν είμαστε Ζουλού, δεν είμαστε Παπούα – είμαστε η φιλόπατρις φυλή που ταλαιπωρείται από τα μνημόνια και τιμωρείται από τους πολλαπλασιαστές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Το είπε και ο επικεφαλής οικονομολόγος του, Ολιβιέ Μπλανσάρ, και τον επικαλούνται όλοι οι φιλοπάτριδες. Ο οποίος σε άρθρο του τονίζει: (Καθημερινή, 10/2/13, Το ντιμπέιτ για το ελληνικό πρόγραμμα): «Σε ό,τι αφορά το δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή, είναι ένα από τα πολλά συστατικά που πιθανώς επηρεάζουν τα οικονομικά αποτελέσματα, και στην περίπτωση της Ελλάδας η επίπτωσή του ελαχιστοποιήθηκε από άλλους απρόβλεπτους παράγοντες. Σε αντίθεση με τις προσδοκίες, η Ελλάδα υπέμεινε μια παρατεταμένη περίοδο πολιτικής αστάθειας και ανεπαρκούς εφαρμογής του προγράμματος. Η εκροή καταθέσεων προκάλεσε μεγάλο περιορισμό της ρευστότητας και των πιστωτικών συνθηκών, η εμπιστοσύνη των επενδυτών κατέρρευσε, και πολλοί –εντός και εκτός Ελλάδας– άρχισαν να αμφισβητούν τις προοπτικές παραμονής της Ελλάδας εντός της Ευρωζώνης. Η σταθερή εμβάθυνση της κρίσης εμπιστοσύνης ήταν, μακράν, η κύρια αιτία για την πολύ βαθύτερη της αναμενόμενης ύφεση».

Ο Ολιβιέ Μπλανσάρ έμαθε πολλαπλασιασμό παρατηρώντας τη συμπεριφορά μας. Αν τον έμαθε σωστά και είναι αλήθεια τα όσα έγραψε για το λάθος, πρέπει να είναι αλήθεια και αυτά που γράφει τώρα. Δεν του επιτρέπεται να πει «εσείς φταίτε που βγάλατε τα λεφτά σας έξω, αλλάξατε τέσσερις κυβερνήσεις, κάνατε δυο φορές εκλογές και θέλετε και τρίτες, δεν ιδιωτικοποιήσατε τίποτα, δεν συλλάβατε τη φοροδιαφυγή, δεν απελευθερώσατε επαγγέλματα, δεν κλείσατε δημόσιους οργανισμούς – και επιπλέον κάνατε 5.500 διαδηλώσεις τον χρόνο» (Βήμα, 13/2/13, Σχεδόν 20 διαδηλώσεις την ημέρα σε όλη την Ελλάδα τον προηγούμενο χρόνο). Οικονομολόγος μεν, όμως υπάλληλος διεθνούς οργανισμού είναι, ξέρει την αλφαβήτα της διπλωματίας.

Βεβαίως, το ξέρουν και άλλοι τι συνέβη, τι πρόβλημα δημιούργησε η εκροή καταθέσεων. Και αφού η φιλοπατρία, η νομιμότητα, η ηθική δεν μας επιτρέπουν να το επιλύσουμε επαναπατρίζοντάς τες μόνοι μας, καταφεύγουν στον εξαναγκασμό: υποπτεύομαι ότι η συζήτηση περί κουρέματος των «μη ασφαλισμένων» καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες –υποθέτω ότι εννοούν τις μη εγγυημένες από το κυπριακό κράτος καταθέσεις ξένων υπηκόων– θα επαναφέρει το 10% των καταθέσεων που μισο-εκπατρίστηκε στην αδελφή Κύπρο.

Αν δεν φάει ο γάιδαρος το έτσι ή αλλιώς ήδη στραβό πολιτικό κλίμα πάλι. Αλλιώς θα τις προτιμήσουν κουρεμένες εκεί όσοι τις έστειλαν, παρά εδώ σε δραχμές. Αλλά το νόμισμα δεν είναι φετίχ, όπως δεν είναι και το χρήμα μέτρο της φιλοπατρίας. Φιλοπατρία είναι η μέχρι την τελευταία ρανίδα μάχη για την εξουσία. Εδώ δεν είναι ούτε Ιαπωνία ούτε Πορτογαλία.